Hyrje
Në çdo hap të jetës, ndërtojmë ura dhe ngremë mure – mes nesh dhe të tjerëve, mes ëndrrave dhe realitetit, mes frikës dhe shpresës. Urat lidhin botë, zemra dhe mendje; ato janë shenja e guximit për të kaluar mbi thellësitë e të panjohurës. Ndërkohë, muret ngrihen si mburoja, por shpesh shndërrohen në burgje që na ndajnë nga liria jonë e brendshme.
Ky libër është një udhëtim përmes këtyre simboleve – urave që ndriçojnë dhe mureve që errësojnë. Pyetjet e tij lindin nga sfidat e përditshme, nga dashuritë që na bëjnë të ndjehemi gjallë, nga melankolia që na fton të reflektojmë dhe nga momentet kur qëndrojmë në prag të vendimeve të mëdha. Janë pyetje që na sfidojnë të shohim përtej së dukshmes, të prekim thellësitë e shpirtit dhe të gjejmë kuptimin e mureve dhe urave që ndërtojmë në jetët tona.
"Ura dhe Mure" nuk është thjesht një libër; është një pasqyrë për t’u parë më qartë, një guidë për të kapërcyer pengesa dhe një zë që frymëzon për të mos ndalur kurrë ndërtimin e urave drejt së ardhmes. Le të ecim së bashku mbi këto ura, duke reflektuar mbi atë që ndërtojmë dhe atë që shkatërrojmë, për të zbuluar bukurinë e kompleksitetit njerëzor.
Le të nisim këtë udhëtim.
.......
(1)
Çfarë e ndan një urë nga një mur?
Përtej materialit të ngurtë që i përbën, ura dhe muri janë dy realitete të kundërta, dy rrugë për të zgjedhur, dy fate që ne, njerëzit, ndërtojmë jo vetëm me duart tona, por edhe me mendjet dhe zemrat tona. Në thelb të qenies njerëzore fshihet ky dualizëm: të lidhësh apo të ndash, të ndërtosh ura apo të ngresh mure. Por çfarë e nxit dorën që vendos gurin e parë? Frika apo shpresa? Zemërimi apo dashuria?
Muri, në gjithë madhështinë e tij të ngurtë, është një deklaratë e fuqishme: “Këtu përfundon bota ime. Aty fillon e jotja.” Është një murmurimë që fsheh brenda vetes frikën e njohjes së tjetrit, një dëshirë për të mbrojtur atë që është e njohur, e qetë dhe e rregullt. Por muri nuk është vetëm një barrierë fizike; është një ndarje shpirtërore, një lloj burgimi. Ai të mban brenda dhe të largon nga bota, nga të tjerët, nga jeta. Sa mure kemi ndërtuar në heshtje? Sa mure kemi formuar brenda nesh, për të mos dëgjuar klithmat e shpirtit që kërkon liri?
Në anën tjetër, ura është një guxim i pashoq. Një thirrje për të kaluar lumin e pasigurisë, për të lidhur brigjet e ndarjes, për të shtrirë dorën drejt një tjetri që ndoshta nuk e kupton, por që gjithsesi ia vlen të afrohesh. Ura është dëshmi e shpresës se ekziston diçka përtej asaj që mund të shohim apo të ndjejmë. Ajo është një dialog mes dy botëve që, ndoshta, s’do të takoheshin kurrë pa këtë përpjekje.
Por a janë ura dhe muri vërtet të kundërta? Apo janë dy anë të së njëjtës monedhë? Një urë e paqëndrueshme mund të bëhet mur, dhe një mur, nëse guxojmë të shohim përtej tij, mund të kthehet në urë. Ndoshta ndarja nuk është aq tek materiali, por tek qëllimi. Çfarë kërkojmë kur ndërtojmë? Të afrohemi apo të largohemi? Të ruajmë apo të shkëpusim?
Në këtë monolog të brendshëm, shpirti njerëzor ngre pyetje të pafundme. A jemi ne vetë ura që i lidh ëndrrat tona me realitetin? Apo jemi mur që pengon dritën të depërtojë? Në këtë ndërtim të përjetshëm, feja dhe filozofia ofrojnë përgjigje të ndryshme. Feja thotë: “Lidhu, siç Zoti lidh qiellin dhe tokën me dashurinë e Tij.” Filozofia, nga ana tjetër, reflekton: “Muri dhe ura janë dy simbole të lirisë. Ti zgjedh çfarë lirie dëshiron: atë të lidhjes apo atë të ndarjes.”
Nëse jeta është një udhëtim, atëherë misioni ynë është të ndërtojmë ura jo vetëm mes brigjeve të ndarjes, por edhe brenda vetes sonë. Të lidhim zemrën me mendjen, ëndrrën me realitetin, frikën me guximin. Ndoshta, kur e kuptojmë këtë, muret që kemi ngritur do të fillojnë të shemben, gur pas guri, dhe urat do të shfaqen si rrugë të ndritshme drejt një horizonti të ri. Ura nuk është thjesht kalimi nga njëra anë në tjetrën. Është pajtimi me veten, me të tjerët, dhe me Zotin.
Në fund, një pyetje mbetet e hapur: Cili është muri më i madh që ke ndërtuar në jetën tënde? Dhe cila është ura që ende nuk ke guxuar të ndërtosh?
Përtej materialit të ngurtë që i përbën, ura dhe muri janë dy realitete të kundërta, dy rrugë për të zgjedhur, dy fate që ne, njerëzit, ndërtojmë jo vetëm me duart tona, por edhe me mendjet dhe zemrat tona. Në thelb të qenies njerëzore fshihet ky dualizëm: të lidhësh apo të ndash, të ndërtosh ura apo të ngresh mure. Por çfarë e nxit dorën që vendos gurin e parë? Frika apo shpresa? Zemërimi apo dashuria?
Muri, në gjithë madhështinë e tij të ngurtë, është një deklaratë e fuqishme: “Këtu përfundon bota ime. Aty fillon e jotja.” Është një murmurimë që fsheh brenda vetes frikën e njohjes së tjetrit, një dëshirë për të mbrojtur atë që është e njohur, e qetë dhe e rregullt. Por muri nuk është vetëm një barrierë fizike; është një ndarje shpirtërore, një lloj burgimi. Ai të mban brenda dhe të largon nga bota, nga të tjerët, nga jeta. Sa mure kemi ndërtuar në heshtje? Sa mure kemi formuar brenda nesh, për të mos dëgjuar klithmat e shpirtit që kërkon liri?
Në anën tjetër, ura është një guxim i pashoq. Një thirrje për të kaluar lumin e pasigurisë, për të lidhur brigjet e ndarjes, për të shtrirë dorën drejt një tjetri që ndoshta nuk e kupton, por që gjithsesi ia vlen të afrohesh. Ura është dëshmi e shpresës se ekziston diçka përtej asaj që mund të shohim apo të ndjejmë. Ajo është një dialog mes dy botëve që, ndoshta, s’do të takoheshin kurrë pa këtë përpjekje.
Por a janë ura dhe muri vërtet të kundërta? Apo janë dy anë të së njëjtës monedhë? Një urë e paqëndrueshme mund të bëhet mur, dhe një mur, nëse guxojmë të shohim përtej tij, mund të kthehet në urë. Ndoshta ndarja nuk është aq tek materiali, por tek qëllimi. Çfarë kërkojmë kur ndërtojmë? Të afrohemi apo të largohemi? Të ruajmë apo të shkëpusim?
Në këtë monolog të brendshëm, shpirti njerëzor ngre pyetje të pafundme. A jemi ne vetë ura që i lidh ëndrrat tona me realitetin? Apo jemi mur që pengon dritën të depërtojë? Në këtë ndërtim të përjetshëm, feja dhe filozofia ofrojnë përgjigje të ndryshme. Feja thotë: “Lidhu, siç Zoti lidh qiellin dhe tokën me dashurinë e Tij.” Filozofia, nga ana tjetër, reflekton: “Muri dhe ura janë dy simbole të lirisë. Ti zgjedh çfarë lirie dëshiron: atë të lidhjes apo atë të ndarjes.”
Nëse jeta është një udhëtim, atëherë misioni ynë është të ndërtojmë ura jo vetëm mes brigjeve të ndarjes, por edhe brenda vetes sonë. Të lidhim zemrën me mendjen, ëndrrën me realitetin, frikën me guximin. Ndoshta, kur e kuptojmë këtë, muret që kemi ngritur do të fillojnë të shemben, gur pas guri, dhe urat do të shfaqen si rrugë të ndritshme drejt një horizonti të ri. Ura nuk është thjesht kalimi nga njëra anë në tjetrën. Është pajtimi me veten, me të tjerët, dhe me Zotin.
Në fund, një pyetje mbetet e hapur: Cili është muri më i madh që ke ndërtuar në jetën tënde? Dhe cila është ura që ende nuk ke guxuar të ndërtosh?
(2)
Ura e brishtë mbi humnerën e shpirtit njerëzor
Në një botë ku rrugët shpesh të çojnë drejt ndarjeve, ku gjuha e urrejtjes peshon më rëndë sesa fjalët e dashurisë, e ku dyshimi gërryen si acid çdo qoshe të pastër të shpirtit njerëzor, si mund të ndërtojmë ura mes njerëzve që kanë humbur besimin te njëri-tjetri? Si mund të ndreqim atë që duket se është shpërbërë në mënyrë të pakthyeshme? Pyetje të tilla shpesh më ndjekin në heshtjen e natës, kur vetmia më shtyn drejt një reflektimi të thellë mbi natyrën e marrëdhënieve njerëzore.
Njeriu, qenie e ndërlikuar, bart në vete si potencialin për të krijuar bukuri, ashtu edhe prirjen për të shkatërruar atë që është më e brishtë. Besimi është një nga këto thesare të brishta – një urë e ndërtuar me delikatesë mes dy shpirtrave, ku çdo dëmtim i vogël, çdo keqkuptim, çdo plagë e pashëruar, e çon drejt rrënimit. Humbja e besimit mes dy njerëzve, apo mes grupeve të tëra, nuk është thjesht një dështim komunikimi. Është një humnerë e thellë ku të dy palët shohin pasqyrën e errët të frikave, dobësive dhe plagëve të veta.
Por a mund të ketë shpresë për ringritje? A mund të rindërtohet një urë e tillë, apo është e destinuar të mbetet përgjithmonë një kujtim i shkatërruar? Në këtë pikë nis monologu im i brendshëm të përvijohet mbi tre shtylla: mirëkuptimi, dialogu dhe falja.
Mirëkuptimi
Të mirëkuptosh tjetrin është një akt që kërkon guxim të jashtëzakonshëm. Nuk është thjesht një përpjekje për të dëgjuar fjalët e tij, por një angazhim për të parë përtej tyre, për të kapur heshtjet e tij, për të lexuar dhimbjen që i fshihet buzëqeshjeve të rreme. Mirëkuptimi është një dritare që hapet drejt botës së tjetrit, duke parë brenda një kaosi që shpesh na përngjan me tonin. A nuk jemi të gjithë të përthyer nën të njëjtat yje, të shtyrë nga të njëjtat ëndrra dhe të plagosur nga të njëjtat humbje?
Mirëkuptimi nuk është një akt dobësie, siç mendojnë shpesh ata që mbajnë në gjoks flamurin e krenarisë së verbër. Ai është forca më sublime që njeriu mund të përvetësojë. Duke ndjekur shembullin hyjnor të një Zoti që e sheh dobësinë tonë dhe sërish na bekon me hirin e Tij, ne mund të mësojmë të shohim njeriun për atë që është: një qenie e dobët, në kërkim të dritës.
Dialogu
Dialogu është fryma e jetës. Pa të, çdo përpjekje për pajtim mbetet e vdekur. Por dialogu nuk është thjesht një shkëmbim fjalësh. Ai është arti i dëgjimit, i përuljes përpara së vërtetës së tjetrit, edhe kur ajo bie në kundërshtim me tonën. Dialogu kërkon që ne të lëmë mënjanë mburojat tona, të lejojmë që të plagosemi nga fjalët, sepse vetëm përmes plagës mund të shërohet një plagë.
A nuk është fjala vetë një dhuratë hyjnore? Fjala, kur përdoret me sinqeritet dhe dashuri, është një forcë transformuese. Ajo mund të shërojë plagët më të thella, mund të lidhë nyjat më të ndërlikuara, dhe mund të krijojë një terren të ri ku më parë kishte vetëm shkretëtirë.
Falja
Falja është akti më sublim dhe më i vështirë që një njeri mund të kryejë. Është një revoltë e heshtur kundër logjikës së botës, e cila na mëson të mbajmë inate, të hakmerremi, të mbyllemi në kështjellat e krenarisë sonë të plagosur. Falja nuk është një akt i drejtësisë, por i mëshirës. Është heqja dorë nga e drejta për të ndëshkuar, për të ndrequr ekuilibrin sipas peshoreve tona.
Ajo që falja kërkon nuk është thjesht një akt racional, por një hapësirë e madhe shpirtërore ku ne pranojmë se edhe ne vetë kemi nevojë për falje. Si mund të mos falim, kur edhe ne jemi falur shumë herë? Një zemër që refuzon të falë është si një lumë që refuzon të rrjedhë – ai përfundon i ndotur, i mbuluar nga balta e helmeve që vetë krijon.
Të ndërtojmë ura mes njerëzve që kanë humbur besimin te njëri-tjetri nuk është një akt që kryhet një herë e mirë. Është një proces i përhershëm, një punë që kërkon përulësi, këmbëngulje dhe dashuri. Njerëzit janë qenie të ndryshueshme, të brishta, të ndërlikuara. Besimi mund të rikrijohet, por ai duhet ushqyer çdo ditë, ashtu si një bimë e brishtë që kërkon kujdes të pandërprerë.
Dhe në fund, kur qëndrojmë mbi këtë urë të sapo ndërtuar, duke parë përtej humnerës që dikur na ndante, kuptojmë një të vërtetë të thellë: ne nuk jemi ndarë kurrë vërtet. Ajo që na ndante ishte iluzioni i frikës, krenarisë dhe dyshimit. Dhe tani, duke parë fytyrën e tjetrit, shohim dashurinë e Zotit – një kujtesë se dashuria është ura më e madhe që mund të ndërtojmë ndonjëherë.
Në një botë ku rrugët shpesh të çojnë drejt ndarjeve, ku gjuha e urrejtjes peshon më rëndë sesa fjalët e dashurisë, e ku dyshimi gërryen si acid çdo qoshe të pastër të shpirtit njerëzor, si mund të ndërtojmë ura mes njerëzve që kanë humbur besimin te njëri-tjetri? Si mund të ndreqim atë që duket se është shpërbërë në mënyrë të pakthyeshme? Pyetje të tilla shpesh më ndjekin në heshtjen e natës, kur vetmia më shtyn drejt një reflektimi të thellë mbi natyrën e marrëdhënieve njerëzore.
Njeriu, qenie e ndërlikuar, bart në vete si potencialin për të krijuar bukuri, ashtu edhe prirjen për të shkatërruar atë që është më e brishtë. Besimi është një nga këto thesare të brishta – një urë e ndërtuar me delikatesë mes dy shpirtrave, ku çdo dëmtim i vogël, çdo keqkuptim, çdo plagë e pashëruar, e çon drejt rrënimit. Humbja e besimit mes dy njerëzve, apo mes grupeve të tëra, nuk është thjesht një dështim komunikimi. Është një humnerë e thellë ku të dy palët shohin pasqyrën e errët të frikave, dobësive dhe plagëve të veta.
Por a mund të ketë shpresë për ringritje? A mund të rindërtohet një urë e tillë, apo është e destinuar të mbetet përgjithmonë një kujtim i shkatërruar? Në këtë pikë nis monologu im i brendshëm të përvijohet mbi tre shtylla: mirëkuptimi, dialogu dhe falja.
Mirëkuptimi
Të mirëkuptosh tjetrin është një akt që kërkon guxim të jashtëzakonshëm. Nuk është thjesht një përpjekje për të dëgjuar fjalët e tij, por një angazhim për të parë përtej tyre, për të kapur heshtjet e tij, për të lexuar dhimbjen që i fshihet buzëqeshjeve të rreme. Mirëkuptimi është një dritare që hapet drejt botës së tjetrit, duke parë brenda një kaosi që shpesh na përngjan me tonin. A nuk jemi të gjithë të përthyer nën të njëjtat yje, të shtyrë nga të njëjtat ëndrra dhe të plagosur nga të njëjtat humbje?
Mirëkuptimi nuk është një akt dobësie, siç mendojnë shpesh ata që mbajnë në gjoks flamurin e krenarisë së verbër. Ai është forca më sublime që njeriu mund të përvetësojë. Duke ndjekur shembullin hyjnor të një Zoti që e sheh dobësinë tonë dhe sërish na bekon me hirin e Tij, ne mund të mësojmë të shohim njeriun për atë që është: një qenie e dobët, në kërkim të dritës.
Dialogu
Dialogu është fryma e jetës. Pa të, çdo përpjekje për pajtim mbetet e vdekur. Por dialogu nuk është thjesht një shkëmbim fjalësh. Ai është arti i dëgjimit, i përuljes përpara së vërtetës së tjetrit, edhe kur ajo bie në kundërshtim me tonën. Dialogu kërkon që ne të lëmë mënjanë mburojat tona, të lejojmë që të plagosemi nga fjalët, sepse vetëm përmes plagës mund të shërohet një plagë.
A nuk është fjala vetë një dhuratë hyjnore? Fjala, kur përdoret me sinqeritet dhe dashuri, është një forcë transformuese. Ajo mund të shërojë plagët më të thella, mund të lidhë nyjat më të ndërlikuara, dhe mund të krijojë një terren të ri ku më parë kishte vetëm shkretëtirë.
Falja
Falja është akti më sublim dhe më i vështirë që një njeri mund të kryejë. Është një revoltë e heshtur kundër logjikës së botës, e cila na mëson të mbajmë inate, të hakmerremi, të mbyllemi në kështjellat e krenarisë sonë të plagosur. Falja nuk është një akt i drejtësisë, por i mëshirës. Është heqja dorë nga e drejta për të ndëshkuar, për të ndrequr ekuilibrin sipas peshoreve tona.
Ajo që falja kërkon nuk është thjesht një akt racional, por një hapësirë e madhe shpirtërore ku ne pranojmë se edhe ne vetë kemi nevojë për falje. Si mund të mos falim, kur edhe ne jemi falur shumë herë? Një zemër që refuzon të falë është si një lumë që refuzon të rrjedhë – ai përfundon i ndotur, i mbuluar nga balta e helmeve që vetë krijon.
Të ndërtojmë ura mes njerëzve që kanë humbur besimin te njëri-tjetri nuk është një akt që kryhet një herë e mirë. Është një proces i përhershëm, një punë që kërkon përulësi, këmbëngulje dhe dashuri. Njerëzit janë qenie të ndryshueshme, të brishta, të ndërlikuara. Besimi mund të rikrijohet, por ai duhet ushqyer çdo ditë, ashtu si një bimë e brishtë që kërkon kujdes të pandërprerë.
Dhe në fund, kur qëndrojmë mbi këtë urë të sapo ndërtuar, duke parë përtej humnerës që dikur na ndante, kuptojmë një të vërtetë të thellë: ne nuk jemi ndarë kurrë vërtet. Ajo që na ndante ishte iluzioni i frikës, krenarisë dhe dyshimit. Dhe tani, duke parë fytyrën e tjetrit, shohim dashurinë e Zotit – një kujtesë se dashuria është ura më e madhe që mund të ndërtojmë ndonjëherë.
(3)
Muret e padukshme të shpirtit
Pse vallë njeriu, ky udhëtar i përkohshëm në hapësirat e mëdha të jetës, ndjen kaq shpesh nevojën për të ngritur mure brenda vetes? A janë këto mure fortesa që ruajnë zemrën nga thyerjet, apo burgje që e mbajnë atë rob të vetmisë? Ndoshta janë të dyja njëherësh, një lojë tragjike mes mbrojtjes dhe izolimit. Të ndërtosh një mur është një akt që kërkon frikë dhe forcë njëkohësisht. Por, çfarë ndodh me atë që mbetet pas murit?
Ne i ndërtojmë këto mure me gurët e kujtimeve të hidhura, me llumin e zhgënjimeve, me çimenton e një vetëdijeje të lodhur nga përballjet e pafundme. Në fillim, këto mure na duken shpëtim. Na duket sikur duke u fshehur pas tyre, do të shmangim dhimbjen, refuzimin, dështimin. Por ç’janë muret, në fund të fundit, veçse një iluzion? A mund ta ndalosh stuhinë duke u fshehur pas një muri? A mund ta ndalosh erën që fryn përmes plagëve të shpirtit, thjesht duke i mbyllur sytë?
E pra, muret nuk janë asgjë më shumë se një premtim i rremë. Na mbrojnë, por edhe na ndajnë. Na qetësojnë për një çast, por më pas na përmbytin me vetminë e tyre. Sa më të larta t’i ndërtojmë, aq më shumë na zhysin në errësirën e vetes. Dhe në atë errësirë, zërat e botës fillojnë të heshtin. Çfarë mbetet atëherë? Një qetësi që në fillim duket ngushëlluese, por më pas bëhet thikë që shpon thellësitë e shpirtit. Një qetësi që është më shumë vdekje se jetë.
Por ne vazhdojmë të ndërtojmë. Pse? Ndoshta sepse kemi frikë nga rrëzimi. Frikë që, duke hapur portat e shpirtit, do të përmbytemi nga gjithçka që kemi shtyrë tutje: lotët që s’i kemi derdhur, fjalët që s’i kemi thënë, dhimbjet që s’i kemi pranuar. Dhe kështu, për të shmangur këtë përmbytje, zgjedhim ta mbajmë botën jashtë. Më mirë të mos dëgjojmë as zërat që na thërrasin, as jehonën e vetë ndërgjegjes sonë.
Por, o shpirt i ndrojtur, a nuk e kupton që jeta është një rrezik i pashmangshëm? A nuk e kupton që muret nuk të shpëtojnë nga dhimbja, por thjesht e shtyjnë atë në një të nesërme më të errët? Kur ti i sheh muret e ngritura me kaq kujdes, do të kuptosh që ato nuk të mbrojnë, por të pengojnë. Pengojnë dashurinë të hyjë, pengojnë shpresën të lulëzojë, pengojnë diellin të ndriçojë.
Muret janë një paradoks. Ne i ndërtojmë sepse kemi frikë nga plagët, por a nuk janë vetë muret plagët më të mëdha që ia shkaktojmë vetes? Të ndërtosh një mur do të thotë të pranosh që nuk ke besim. As te bota, as te të tjerët, dhe as te vetja. Dhe kjo është tragjedia më e madhe: të jetosh në një burg që vetë e ke krijuar, duke mbajtur çelësin në duar, por duke refuzuar ta përdorësh.
E megjithatë, muret nuk janë të përjetshme. Asgjë nuk është. Në thellësi të shpirtit të çdo njeriu ekziston një dëshirë e fshehtë për t’i shembur ato. Një zë i brendshëm që pëshpërit: “Dil jashtë. Rreziko. Hap portat.” Dhe ndoshta ky zë është shpresa jonë e fundit. Një kujtesë që, sado të frikësuar të jemi, jeta është më e madhe se çdo mur. Sepse jeta nuk mund të përmbushet pas një gardhi të ngritur nga frika. Ajo kërkon hapësirë, kërkon ajër, kërkon dritë.
E atëherë, pse të mos e lëmë këtë zë të na udhëheqë? Pse të mos i rrëzojmë muret dhe të lejojmë që bota të hyjë brenda, me gjithë rrezikun, me gjithë pasigurinë? Sepse është vetëm duke e përqafuar këtë rrezik që mund të gjejmë kuptimin. Është vetëm duke u përballur me dhimbjen që mund të njohim lumturinë. Dhe është vetëm duke hapur zemrën që mund të kuptojmë se dashuria, sado që dhemb, është ilaçi i vetëm për plagët tona.
Muret janë të lehta për t’u ndërtuar, por jetëgjatësia e tyre është një iluzion. Ato do të bien, një ditë. Pyetja është: do t’i rrëzosh vetë, apo do të presësh që koha t’i shkatërrojë për ty? Sepse koha ka një zakon të çuditshëm: gjithçka që ngremë, ajo e shemb. Dhe kur të shembet muri, mos harro: më mirë është të përballesh me botën sesa të përballesh me boshllëkun që ka mbetur brenda.
Prandaj, o shpirt i trazuar, mos ndërto më mure. Ndërto ura. Ndërto rrugë. Ndërto shtigje që të çojnë drejt vetes dhe të tjerëve. Sepse vetëm kështu mund ta kapërcesh frikën. Vetëm kështu mund ta kapërcesh vetminë. Dhe vetëm kështu mund të jetosh me të vërtetë.
Pse vallë njeriu, ky udhëtar i përkohshëm në hapësirat e mëdha të jetës, ndjen kaq shpesh nevojën për të ngritur mure brenda vetes? A janë këto mure fortesa që ruajnë zemrën nga thyerjet, apo burgje që e mbajnë atë rob të vetmisë? Ndoshta janë të dyja njëherësh, një lojë tragjike mes mbrojtjes dhe izolimit. Të ndërtosh një mur është një akt që kërkon frikë dhe forcë njëkohësisht. Por, çfarë ndodh me atë që mbetet pas murit?
Ne i ndërtojmë këto mure me gurët e kujtimeve të hidhura, me llumin e zhgënjimeve, me çimenton e një vetëdijeje të lodhur nga përballjet e pafundme. Në fillim, këto mure na duken shpëtim. Na duket sikur duke u fshehur pas tyre, do të shmangim dhimbjen, refuzimin, dështimin. Por ç’janë muret, në fund të fundit, veçse një iluzion? A mund ta ndalosh stuhinë duke u fshehur pas një muri? A mund ta ndalosh erën që fryn përmes plagëve të shpirtit, thjesht duke i mbyllur sytë?
E pra, muret nuk janë asgjë më shumë se një premtim i rremë. Na mbrojnë, por edhe na ndajnë. Na qetësojnë për një çast, por më pas na përmbytin me vetminë e tyre. Sa më të larta t’i ndërtojmë, aq më shumë na zhysin në errësirën e vetes. Dhe në atë errësirë, zërat e botës fillojnë të heshtin. Çfarë mbetet atëherë? Një qetësi që në fillim duket ngushëlluese, por më pas bëhet thikë që shpon thellësitë e shpirtit. Një qetësi që është më shumë vdekje se jetë.
Por ne vazhdojmë të ndërtojmë. Pse? Ndoshta sepse kemi frikë nga rrëzimi. Frikë që, duke hapur portat e shpirtit, do të përmbytemi nga gjithçka që kemi shtyrë tutje: lotët që s’i kemi derdhur, fjalët që s’i kemi thënë, dhimbjet që s’i kemi pranuar. Dhe kështu, për të shmangur këtë përmbytje, zgjedhim ta mbajmë botën jashtë. Më mirë të mos dëgjojmë as zërat që na thërrasin, as jehonën e vetë ndërgjegjes sonë.
Por, o shpirt i ndrojtur, a nuk e kupton që jeta është një rrezik i pashmangshëm? A nuk e kupton që muret nuk të shpëtojnë nga dhimbja, por thjesht e shtyjnë atë në një të nesërme më të errët? Kur ti i sheh muret e ngritura me kaq kujdes, do të kuptosh që ato nuk të mbrojnë, por të pengojnë. Pengojnë dashurinë të hyjë, pengojnë shpresën të lulëzojë, pengojnë diellin të ndriçojë.
Muret janë një paradoks. Ne i ndërtojmë sepse kemi frikë nga plagët, por a nuk janë vetë muret plagët më të mëdha që ia shkaktojmë vetes? Të ndërtosh një mur do të thotë të pranosh që nuk ke besim. As te bota, as te të tjerët, dhe as te vetja. Dhe kjo është tragjedia më e madhe: të jetosh në një burg që vetë e ke krijuar, duke mbajtur çelësin në duar, por duke refuzuar ta përdorësh.
E megjithatë, muret nuk janë të përjetshme. Asgjë nuk është. Në thellësi të shpirtit të çdo njeriu ekziston një dëshirë e fshehtë për t’i shembur ato. Një zë i brendshëm që pëshpërit: “Dil jashtë. Rreziko. Hap portat.” Dhe ndoshta ky zë është shpresa jonë e fundit. Një kujtesë që, sado të frikësuar të jemi, jeta është më e madhe se çdo mur. Sepse jeta nuk mund të përmbushet pas një gardhi të ngritur nga frika. Ajo kërkon hapësirë, kërkon ajër, kërkon dritë.
E atëherë, pse të mos e lëmë këtë zë të na udhëheqë? Pse të mos i rrëzojmë muret dhe të lejojmë që bota të hyjë brenda, me gjithë rrezikun, me gjithë pasigurinë? Sepse është vetëm duke e përqafuar këtë rrezik që mund të gjejmë kuptimin. Është vetëm duke u përballur me dhimbjen që mund të njohim lumturinë. Dhe është vetëm duke hapur zemrën që mund të kuptojmë se dashuria, sado që dhemb, është ilaçi i vetëm për plagët tona.
Muret janë të lehta për t’u ndërtuar, por jetëgjatësia e tyre është një iluzion. Ato do të bien, një ditë. Pyetja është: do t’i rrëzosh vetë, apo do të presësh që koha t’i shkatërrojë për ty? Sepse koha ka një zakon të çuditshëm: gjithçka që ngremë, ajo e shemb. Dhe kur të shembet muri, mos harro: më mirë është të përballesh me botën sesa të përballesh me boshllëkun që ka mbetur brenda.
Prandaj, o shpirt i trazuar, mos ndërto më mure. Ndërto ura. Ndërto rrugë. Ndërto shtigje që të çojnë drejt vetes dhe të tjerëve. Sepse vetëm kështu mund ta kapërcesh frikën. Vetëm kështu mund ta kapërcesh vetminë. Dhe vetëm kështu mund të jetosh me të vërtetë.
(4)
A mund të ketë një mur që gjithashtu është një urë?
Kjo pyetje tingëllon si një shigjetë që tejshpon boshllëkun e mendimeve të zakonshme, duke na ftuar të ndalemi në kufirin midis asaj që shihet dhe asaj që kuptohet. Është një pyetje që s'ka nevojë për përgjigje, por për të ndjerë. Një pyetje që gërmon rrënjët e realitetit dhe shtrihet nëpër peizazhet e paqarta të shpirtit njerëzor.
Muret zakonisht i ndërtojmë për t’u mbrojtur. Ato janë barrierat tona, mburojat që na ndajnë nga frikërat, dhimbjet, nga të tjerët – dhe shpesh, nga vetja. Por çdo mur është një shpikje e dhembshme e brishtësisë sonë, një thirrje për një siguri që nuk ekziston, një përpjekje e dëshpëruar për të zotëruar një botë kaotike. Dhe prapëseprapë, murin që ndërtojmë për t’u mbrojtur shpesh kthehet në një burg. Aty brenda, rrahjet e zemrës dëgjohen më fort, frymëmarrja bëhet më e rëndë, dhe heshtja shndërrohet në jehonë të mendimeve që na ndjekin pa mëshirë.
Por çfarë ndodh nëse ky mur kthehet në një urë? Nëse çdo tullë e tij, e rëndë dhe e zhytur në vuajtje, bëhet një shkallë që na ngjit më lart? Ndoshta muri nuk është fundi. Ndoshta ai është një fillim i fshehur, një dhuratë e mbështjellë me frikë dhe mister.
Mendo pak: sa herë ke qëndruar para një muri dhe ke menduar se përtej tij s’ka asgjë? Sa herë ke hequr dorë nga përpjekja për ta kapërcyer, duke besuar se ishte një kufi i pamposhtshëm? Dhe sa herë, në të njëjtën kohë, ke ndjerë një forcë të pazakontë brenda vetes, një dëshirë të verbër për të parë çfarë ndodhet përtej? Ky impuls i brendshëm është pikërisht ura. Ai është thirrja e shpirtit për të mos u dorëzuar ndaj mureve, por për t’i shndërruar ato në sfida, në pika kalimi, në mësime.
Dhe ky është paradoksi i madh i jetës: çdo mur që na pengon, në thelb, na tregon diçka për veten. Ai na sfidon të shohim se ku qëndrojmë, çfarë na mungon, dhe çfarë jemi gati të sakrifikojmë për të ecur përpara. Muret janë pasqyra të shpirtit; ato nuk na ndajnë vetëm nga bota, por na detyrojnë të shohim brenda vetes. Çdo mur është një leksion që kërkon të kuptohet dhe një pikënisje për një udhëtim të ri.
Por kjo nuk është e lehtë. Sepse për të shndërruar një mur në urë, kërkohet guxim. Kërkohet pranimi i faktit se çdo plagë që mbartim, çdo dështim që kemi përjetuar, çdo dhimbje që na rëndon – janë materiale ndërtimi. Ato janë trarët dhe shtyllat e një ure që lidh të shkuarën tonë me të ardhmen. Dhe për të ndërtuar këtë urë, ne duhet të pranojmë se asgjë në këtë botë nuk është e përhershme – as muret tona, as frikërat tona.
Ka diçka thellësisht çliruese në këtë ide. Mendimi se çdo pengesë mund të jetë një mundësi e fshehur, se çdo dhimbje mund të jetë një hap drejt diçkaje më të madhe, se çdo humbje mund të na udhëheqë drejt një fitoreje më të vërtetë. Por ky mendim nuk na vjen natyrshëm; duhet ta kërkojmë, ta kultivojmë, ta përqafojmë me gjithë qënien tonë.
Ndoshta jeta është pikërisht kjo: një lojë e vazhdueshme midis murit dhe urës. Çdo hap që hedhim është një zgjedhje. Mund të qëndrojmë prapa murit, të strehohemi në iluzionin e sigurisë dhe të shmangim dhimbjen e ndryshimit. Ose mund të zgjedhim të ndërtojmë një urë, duke përdorur gjithçka që kemi mësuar, gjithçka që kemi humbur, gjithçka që kemi dashur dhe gjithçka që kemi humbur përgjithmonë.
Dhe ndoshta, kur jemi gati, kuptojmë se muri dhe ura nuk janë gjëra të ndara. Ato janë një dhe e njëjta. Muri nuk është armiku ynë; ai është aleati ynë më i madh, një mësues i heshtur që na sfidon të bëhemi më të mirë, më të mençur, më të guximshëm.
Në fund, nuk është rëndësia e murit ajo që ka vlerë, por transformimi që ndodh brenda nesh kur ne guxojmë ta kapërcejmë atë. Sepse përtej çdo muri ka gjithmonë një peizazh të ri, një horizont që na pret me gjithë bukurinë dhe pasigurinë e tij. Dhe përtej çdo muri, gjendet ura – ura që kemi ndërtuar vetë, një dëshmi e forcës dhe shpresës që banon në thellësitë e shpirtit tonë.
A mund të ketë një mur që gjithashtu është një urë? Po. Dhe kjo është mrekullia e jetës.
Kjo pyetje tingëllon si një shigjetë që tejshpon boshllëkun e mendimeve të zakonshme, duke na ftuar të ndalemi në kufirin midis asaj që shihet dhe asaj që kuptohet. Është një pyetje që s'ka nevojë për përgjigje, por për të ndjerë. Një pyetje që gërmon rrënjët e realitetit dhe shtrihet nëpër peizazhet e paqarta të shpirtit njerëzor.
Muret zakonisht i ndërtojmë për t’u mbrojtur. Ato janë barrierat tona, mburojat që na ndajnë nga frikërat, dhimbjet, nga të tjerët – dhe shpesh, nga vetja. Por çdo mur është një shpikje e dhembshme e brishtësisë sonë, një thirrje për një siguri që nuk ekziston, një përpjekje e dëshpëruar për të zotëruar një botë kaotike. Dhe prapëseprapë, murin që ndërtojmë për t’u mbrojtur shpesh kthehet në një burg. Aty brenda, rrahjet e zemrës dëgjohen më fort, frymëmarrja bëhet më e rëndë, dhe heshtja shndërrohet në jehonë të mendimeve që na ndjekin pa mëshirë.
Por çfarë ndodh nëse ky mur kthehet në një urë? Nëse çdo tullë e tij, e rëndë dhe e zhytur në vuajtje, bëhet një shkallë që na ngjit më lart? Ndoshta muri nuk është fundi. Ndoshta ai është një fillim i fshehur, një dhuratë e mbështjellë me frikë dhe mister.
Mendo pak: sa herë ke qëndruar para një muri dhe ke menduar se përtej tij s’ka asgjë? Sa herë ke hequr dorë nga përpjekja për ta kapërcyer, duke besuar se ishte një kufi i pamposhtshëm? Dhe sa herë, në të njëjtën kohë, ke ndjerë një forcë të pazakontë brenda vetes, një dëshirë të verbër për të parë çfarë ndodhet përtej? Ky impuls i brendshëm është pikërisht ura. Ai është thirrja e shpirtit për të mos u dorëzuar ndaj mureve, por për t’i shndërruar ato në sfida, në pika kalimi, në mësime.
Dhe ky është paradoksi i madh i jetës: çdo mur që na pengon, në thelb, na tregon diçka për veten. Ai na sfidon të shohim se ku qëndrojmë, çfarë na mungon, dhe çfarë jemi gati të sakrifikojmë për të ecur përpara. Muret janë pasqyra të shpirtit; ato nuk na ndajnë vetëm nga bota, por na detyrojnë të shohim brenda vetes. Çdo mur është një leksion që kërkon të kuptohet dhe një pikënisje për një udhëtim të ri.
Por kjo nuk është e lehtë. Sepse për të shndërruar një mur në urë, kërkohet guxim. Kërkohet pranimi i faktit se çdo plagë që mbartim, çdo dështim që kemi përjetuar, çdo dhimbje që na rëndon – janë materiale ndërtimi. Ato janë trarët dhe shtyllat e një ure që lidh të shkuarën tonë me të ardhmen. Dhe për të ndërtuar këtë urë, ne duhet të pranojmë se asgjë në këtë botë nuk është e përhershme – as muret tona, as frikërat tona.
Ka diçka thellësisht çliruese në këtë ide. Mendimi se çdo pengesë mund të jetë një mundësi e fshehur, se çdo dhimbje mund të jetë një hap drejt diçkaje më të madhe, se çdo humbje mund të na udhëheqë drejt një fitoreje më të vërtetë. Por ky mendim nuk na vjen natyrshëm; duhet ta kërkojmë, ta kultivojmë, ta përqafojmë me gjithë qënien tonë.
Ndoshta jeta është pikërisht kjo: një lojë e vazhdueshme midis murit dhe urës. Çdo hap që hedhim është një zgjedhje. Mund të qëndrojmë prapa murit, të strehohemi në iluzionin e sigurisë dhe të shmangim dhimbjen e ndryshimit. Ose mund të zgjedhim të ndërtojmë një urë, duke përdorur gjithçka që kemi mësuar, gjithçka që kemi humbur, gjithçka që kemi dashur dhe gjithçka që kemi humbur përgjithmonë.
Dhe ndoshta, kur jemi gati, kuptojmë se muri dhe ura nuk janë gjëra të ndara. Ato janë një dhe e njëjta. Muri nuk është armiku ynë; ai është aleati ynë më i madh, një mësues i heshtur që na sfidon të bëhemi më të mirë, më të mençur, më të guximshëm.
Në fund, nuk është rëndësia e murit ajo që ka vlerë, por transformimi që ndodh brenda nesh kur ne guxojmë ta kapërcejmë atë. Sepse përtej çdo muri ka gjithmonë një peizazh të ri, një horizont që na pret me gjithë bukurinë dhe pasigurinë e tij. Dhe përtej çdo muri, gjendet ura – ura që kemi ndërtuar vetë, një dëshmi e forcës dhe shpresës që banon në thellësitë e shpirtit tonë.
A mund të ketë një mur që gjithashtu është një urë? Po. Dhe kjo është mrekullia e jetës.
(5)
Ura apo mure? Një udhëtim në labirintin e shpirtit
Në heshtjen e natës, ku dritat e qytetit i ngjajnë yjeve të harruar në tokë, shpesh më ndodh të përplasem me pyetje të cilat nuk kërkojnë përgjigje, por refuzojnë të heshtin. Njëra prej tyre më ndjek kudo, si një hije e gjatë që shtrihet në horizontin e ndërgjegjes: A po ndërtoj ura, apo po ngre mure? Pyetja është e thjeshtë në dukje, por thellësisht rrënqethëse. Në çdo hap që hedhim, në çdo fjalë që shqiptojmë, në çdo veprim që kryejmë, a po lidhim brigjet e ndara të botëve tona të brendshme, apo po i ndalojmë ato të prekin njëra-tjetrën?
Muret janë të lehta për t’u ngritur. Muret kërkojnë vetëm frikën, atë armik të heshtur që fshihet pas çdo humbjeje, çdo zhgënjimi, çdo shikimi të kthyer mbrapsht. Frika është tulla jonë e parë, dhe krenaria është llaci që i lidh të gjitha. Çdo mosbesim, çdo zemërim, çdo mosmarrëveshje e vogël bëhet një bllok i ri, i rëndë, i ngurtë. Dhe ja ku ndodhemi, të mbyllur në kështjellën tonë të heshtjes, duke i bërë thirrje botës të na kuptojë, ndërkohë që vetë kemi mbyllur çdo portë që të na arrijë ajo.
Por urat… ah, urat kërkojnë guxim. Kërkojnë dritë në mes të errësirës. Një dorë të shtrirë kur është më e lehtë të tërhiqesh pas. Kërkojnë të pranojmë se jemi të brishtë, të cenueshëm, të papërsosur. Kërkojnë që të ndjejmë dhimbjen e të tjerëve si tonën dhe ta lëmë empatinë të gdhendë strukturën që lidh të dy brigjet. Ndërtimi i një ure nuk është i menjëhershëm. Nuk është i lehtë. Është një proces që kërkon kohë, durim dhe mbi të gjitha, përulësi.
Por çfarë i bën muret kaq joshëse? Pse zgjedhim shpesh t’i ngremë ato në vend që të ndërtojmë ura? Ndoshta sepse muret na japin iluzionin e sigurisë. Na mbrojnë nga rreziku i refuzimit, nga thyerja e shpirtit, nga ndjesia e humbjes. Ndërsa urat, nga ana tjetër, kërkojnë që të rrezikojmë, të dalim nga vetvetja, të pranojmë se ndonjëherë lidhja mund të mos funksionojë, se mund të rrëzohemi në humnerën e pafund të vetmisë.
Dhe ja ku qëndron paradoksi ynë më i madh: duke ndërtuar mure për t’u mbrojtur nga dhimbja, ne krijojmë pikërisht atë që kemi frikë. Në izolimin tonë, bëhemi të huaj për njëri-tjetrin, të paaftë për të kuptuar, për të ndarë, për të dashuruar. Në fund të fundit, muret tona bëhen burgjet tona, dhe çelësin e kemi humbur që në momentin e parë kur hodhëm themelet e tyre.
Por ç’na shtyn të ndërtojmë ura? A është nevoja për lidhje, ajo thirrja e pandalshme e shpirtit njerëzor për t’u ndjerë i kuptuar, i pranuar, i dashur? A është shpresa që çdo urë të na çojë në një vend më të mirë, në një marrëdhënie më të thellë, në një kuptim më të plotë të vetes? Apo ndoshta, është thjesht dëshira për të mos qenë vetëm, për të mos lejuar që vetmia të bëhet një re e rëndë mbi jetën tonë?
Por si mund ta dimë nëse jemi duke ndërtuar ura apo mure? Si mund të dallojmë midis dy strukturave që shpesh, në fillimet e tyre, duken aq të ngjashme? Ndoshta përgjigjja qëndron në qëllimin tonë. A po ndërtojmë për të lidhur, apo për të ndarë? A po kërkojmë të kuptojmë, apo të dënohemi në këndvështrimin tonë?
Një fjalë e ëmbël, një akt dhembshurie, një falje e thjeshtë – këto janë tullat e urës. Ndërsa një shikim i ashpër, një kritikë e pamëshirshme, një heshtje e ftohtë – këto janë tullat e murit. Çdo ditë na jep mundësi të zgjedhim se çfarë duam të ndërtojmë. Dhe çdo ditë, zgjedhja jonë formëson jo vetëm botën tonë, por edhe botën e atyre që na rrethojnë.
Dhe ndoshta, kur ta mbyllim këtë kapitull të jetës, do të jetë e qartë se çfarë kemi ndërtuar. A do të jenë marrëdhëniet tona ura të forta që lidhin brigje të ndara, apo mure të larta që na kanë ndarë nga ata që kemi dashur? A do të kemi guxuar të jetojmë me një zemër të hapur, apo do të kemi lejuar frikën të bëhet arkitekti ynë kryesor?
Në fund të fundit, ndoshta asgjë tjetër nuk ka rëndësi, përveç mënyrës se si kemi ndërtuar. Dhe unë pyes veten dhe ty, teksa shkruaj këto fjalë: Çfarë po ndërtojmë sot?
Në heshtjen e natës, ku dritat e qytetit i ngjajnë yjeve të harruar në tokë, shpesh më ndodh të përplasem me pyetje të cilat nuk kërkojnë përgjigje, por refuzojnë të heshtin. Njëra prej tyre më ndjek kudo, si një hije e gjatë që shtrihet në horizontin e ndërgjegjes: A po ndërtoj ura, apo po ngre mure? Pyetja është e thjeshtë në dukje, por thellësisht rrënqethëse. Në çdo hap që hedhim, në çdo fjalë që shqiptojmë, në çdo veprim që kryejmë, a po lidhim brigjet e ndara të botëve tona të brendshme, apo po i ndalojmë ato të prekin njëra-tjetrën?
Muret janë të lehta për t’u ngritur. Muret kërkojnë vetëm frikën, atë armik të heshtur që fshihet pas çdo humbjeje, çdo zhgënjimi, çdo shikimi të kthyer mbrapsht. Frika është tulla jonë e parë, dhe krenaria është llaci që i lidh të gjitha. Çdo mosbesim, çdo zemërim, çdo mosmarrëveshje e vogël bëhet një bllok i ri, i rëndë, i ngurtë. Dhe ja ku ndodhemi, të mbyllur në kështjellën tonë të heshtjes, duke i bërë thirrje botës të na kuptojë, ndërkohë që vetë kemi mbyllur çdo portë që të na arrijë ajo.
Por urat… ah, urat kërkojnë guxim. Kërkojnë dritë në mes të errësirës. Një dorë të shtrirë kur është më e lehtë të tërhiqesh pas. Kërkojnë të pranojmë se jemi të brishtë, të cenueshëm, të papërsosur. Kërkojnë që të ndjejmë dhimbjen e të tjerëve si tonën dhe ta lëmë empatinë të gdhendë strukturën që lidh të dy brigjet. Ndërtimi i një ure nuk është i menjëhershëm. Nuk është i lehtë. Është një proces që kërkon kohë, durim dhe mbi të gjitha, përulësi.
Por çfarë i bën muret kaq joshëse? Pse zgjedhim shpesh t’i ngremë ato në vend që të ndërtojmë ura? Ndoshta sepse muret na japin iluzionin e sigurisë. Na mbrojnë nga rreziku i refuzimit, nga thyerja e shpirtit, nga ndjesia e humbjes. Ndërsa urat, nga ana tjetër, kërkojnë që të rrezikojmë, të dalim nga vetvetja, të pranojmë se ndonjëherë lidhja mund të mos funksionojë, se mund të rrëzohemi në humnerën e pafund të vetmisë.
Dhe ja ku qëndron paradoksi ynë më i madh: duke ndërtuar mure për t’u mbrojtur nga dhimbja, ne krijojmë pikërisht atë që kemi frikë. Në izolimin tonë, bëhemi të huaj për njëri-tjetrin, të paaftë për të kuptuar, për të ndarë, për të dashuruar. Në fund të fundit, muret tona bëhen burgjet tona, dhe çelësin e kemi humbur që në momentin e parë kur hodhëm themelet e tyre.
Por ç’na shtyn të ndërtojmë ura? A është nevoja për lidhje, ajo thirrja e pandalshme e shpirtit njerëzor për t’u ndjerë i kuptuar, i pranuar, i dashur? A është shpresa që çdo urë të na çojë në një vend më të mirë, në një marrëdhënie më të thellë, në një kuptim më të plotë të vetes? Apo ndoshta, është thjesht dëshira për të mos qenë vetëm, për të mos lejuar që vetmia të bëhet një re e rëndë mbi jetën tonë?
Por si mund ta dimë nëse jemi duke ndërtuar ura apo mure? Si mund të dallojmë midis dy strukturave që shpesh, në fillimet e tyre, duken aq të ngjashme? Ndoshta përgjigjja qëndron në qëllimin tonë. A po ndërtojmë për të lidhur, apo për të ndarë? A po kërkojmë të kuptojmë, apo të dënohemi në këndvështrimin tonë?
Një fjalë e ëmbël, një akt dhembshurie, një falje e thjeshtë – këto janë tullat e urës. Ndërsa një shikim i ashpër, një kritikë e pamëshirshme, një heshtje e ftohtë – këto janë tullat e murit. Çdo ditë na jep mundësi të zgjedhim se çfarë duam të ndërtojmë. Dhe çdo ditë, zgjedhja jonë formëson jo vetëm botën tonë, por edhe botën e atyre që na rrethojnë.
Dhe ndoshta, kur ta mbyllim këtë kapitull të jetës, do të jetë e qartë se çfarë kemi ndërtuar. A do të jenë marrëdhëniet tona ura të forta që lidhin brigje të ndara, apo mure të larta që na kanë ndarë nga ata që kemi dashur? A do të kemi guxuar të jetojmë me një zemër të hapur, apo do të kemi lejuar frikën të bëhet arkitekti ynë kryesor?
Në fund të fundit, ndoshta asgjë tjetër nuk ka rëndësi, përveç mënyrës se si kemi ndërtuar. Dhe unë pyes veten dhe ty, teksa shkruaj këto fjalë: Çfarë po ndërtojmë sot?
(6)
Ura e brishtë e mendimeve
Çfarë simbolizon një urë e brishtë që rrezikon të bjerë? Një pyetje e thjeshtë, por që brenda saj mban një univers të tërë kuptimesh të fshehura, një horizont të pafund emocionesh të ndërlikuara dhe një labirint pyetjesh që nuk kërkojnë përgjigje të thjeshta, por udhëtime të thella shpirtërore.
Një urë e brishtë është, para së gjithash, një metaforë e shpirtit njerëzor—ai shpirt që dridhet midis dëshirës për të kaluar përtej, për të prekur anën tjetër, dhe frikës nga rënia, nga humnera që zë vend poshtë. Ndoshta, ajo urë është marrëdhënia midis dy zemrave që e duan njëra-tjetrën, por që nuk dinë si të qëndrojnë të bashkuara pa u thyer. Apo ndoshta është lidhja midis njeriut dhe vetes së tij, një marrëdhënie e brishtë që, për çdo hap të pakujdesshëm, rrezikon të shndërrohet në humbje.
Mendoje urën si një ëndërr të paprekur, një iluzion që pret të bëhet realitet. Por çdo hap mbi të është një sfidë—ajo kërcet, dridhet, këmbët e tua tundohen të tërhiqen, ndërsa mendja fillon të shqyrtojë: “A do të më mbajë kjo urë? A kam guximin ta kaloj, pavarësisht frikës? A ia vlen rreziku i hapave të mi?” Njerëzit shpesh qëndrojnë në skajet e urave të brishta, të paralizuar nga pavendosmëria, duke parë drejt përtej, por pa guximin për të bërë hapin e parë. Dhe kështu mbeten përgjithmonë në një limbo—një ekzistencë e pezulluar mes shpresës dhe frikës.
Por çfarë ndodh kur vendos të ecësh? A është frika e thyerjes më e madhe se dhimbja e qëndrimit në vend? Ndoshta, secila urë që kalojmë në jetë kërkon një sakrificë—ajo mund të jetë sakrifica e iluzioneve tona, e sigurisë së rreme, apo e rehatisë së një jete pa rrezik. Në çdo hap që hedhim, dëgjojmë kërcitjen e mundësive që shkatërrohen pas nesh. Dhe në atë moment, pyetja bëhet: “A do të jem unë mjaftueshëm i fortë për të përballuar pasojat? A mund të jetoj me idenë se edhe rrëzimi është pjesë e udhëtimit?”
Por ura nuk është vetëm frikë. Ajo është gjithashtu një premtim. Një premtim për diçka më të mirë, diçka më të bukur, diçka që ia vlen të rrezikosh gjithçka. Ajo është ura drejt shpresës, drejt vetë-aktualizimit, drejt dashurisë së përkryer, drejt paqes së brendshme. Ajo është një thirrje që të shtyn të zgjerosh kufijtë e asaj që mendon se është e mundur. Dhe, ndonjëherë, ajo është vetë prova—ajo është mënyra me të cilën universi na pyet: “A ke guxim të më besosh, pavarësisht dridhjeve? A je gati të hedhësh veten në krahët e të panjohurës?”
Për disa, ura simbolizon edhe një marrëdhënie që kërkon përkushtim dhe përkujdesje të pafund. Një marrëdhënie e brishtë nuk do të thotë një marrëdhënie e dobët. Përkundrazi, ajo është një marrëdhënie që kërkon vëmendje të vazhdueshme, një angazhim për të mos lënë hapësira të mbushen me heshtje dhe të ftohtën e distancës. Marrëdhëniet e brishta janë ato që rriten më shumë, që sfidojnë më shumë, sepse kërkojnë që të ndërtosh çdo gur të urës nga e para, ditë pas dite, hap pas hapi. Dhe ndonjëherë, të kujton që ajo urë nuk mund të mbijetojë vetëm nga dëshira, por nga puna dhe përpjekja e përbashkët.
Në një kuptim më filozofik, ura e brishtë është simbol i vetë ekzistencës njerëzore. Ne jemi gjithmonë duke lundruar midis asaj që është dhe asaj që mund të jetë, duke ecur mbi një vijë të hollë që ndan realitetin nga ëndrra, shpresën nga zhgënjimi, jetën nga vdekja. Çdo hap që hedhim është një akt besimi—besimi se toka poshtë këmbëve tona nuk do të na tradhtojë, se universi nuk do të na lërë të biem në zbrazëtinë e asgjësë.
Por ndonjëherë, ndoshta duhet ta pranojmë që rënia është e pashmangshme. Ndoshta, qëllimi nuk është të kalosh urën pa thyer asgjë, por të mësosh se si të ngrihesh pas çdo rrëzimi, të rindërtosh urën nga copat e saj, dhe të vazhdosh përpara. Ndoshta ajo që na bën njerëzorë nuk është mungesa e dështimit, por aftësia jonë për ta parë dështimin si një mësim, si një çast kalimtar, jo si fundin e rrugës.
Dhe kështu, duke reflektuar mbi urën e brishtë, kuptojmë se ajo nuk simbolizon vetëm frikën apo pasigurinë. Ajo është edhe mundësia jonë për të përjetuar diçka më të madhe se ne vetë—për të besuar, për të dashur, për të jetuar. Në fund të fundit, një urë nuk është ndërtuar për të qëndruar në vend. Ajo është ndërtuar për t’u kaluar. Dhe ndoshta, pikërisht aty qëndron kuptimi i vërtetë i saj.
Çfarë simbolizon një urë e brishtë që rrezikon të bjerë? Një pyetje e thjeshtë, por që brenda saj mban një univers të tërë kuptimesh të fshehura, një horizont të pafund emocionesh të ndërlikuara dhe një labirint pyetjesh që nuk kërkojnë përgjigje të thjeshta, por udhëtime të thella shpirtërore.
Një urë e brishtë është, para së gjithash, një metaforë e shpirtit njerëzor—ai shpirt që dridhet midis dëshirës për të kaluar përtej, për të prekur anën tjetër, dhe frikës nga rënia, nga humnera që zë vend poshtë. Ndoshta, ajo urë është marrëdhënia midis dy zemrave që e duan njëra-tjetrën, por që nuk dinë si të qëndrojnë të bashkuara pa u thyer. Apo ndoshta është lidhja midis njeriut dhe vetes së tij, një marrëdhënie e brishtë që, për çdo hap të pakujdesshëm, rrezikon të shndërrohet në humbje.
Mendoje urën si një ëndërr të paprekur, një iluzion që pret të bëhet realitet. Por çdo hap mbi të është një sfidë—ajo kërcet, dridhet, këmbët e tua tundohen të tërhiqen, ndërsa mendja fillon të shqyrtojë: “A do të më mbajë kjo urë? A kam guximin ta kaloj, pavarësisht frikës? A ia vlen rreziku i hapave të mi?” Njerëzit shpesh qëndrojnë në skajet e urave të brishta, të paralizuar nga pavendosmëria, duke parë drejt përtej, por pa guximin për të bërë hapin e parë. Dhe kështu mbeten përgjithmonë në një limbo—një ekzistencë e pezulluar mes shpresës dhe frikës.
Por çfarë ndodh kur vendos të ecësh? A është frika e thyerjes më e madhe se dhimbja e qëndrimit në vend? Ndoshta, secila urë që kalojmë në jetë kërkon një sakrificë—ajo mund të jetë sakrifica e iluzioneve tona, e sigurisë së rreme, apo e rehatisë së një jete pa rrezik. Në çdo hap që hedhim, dëgjojmë kërcitjen e mundësive që shkatërrohen pas nesh. Dhe në atë moment, pyetja bëhet: “A do të jem unë mjaftueshëm i fortë për të përballuar pasojat? A mund të jetoj me idenë se edhe rrëzimi është pjesë e udhëtimit?”
Por ura nuk është vetëm frikë. Ajo është gjithashtu një premtim. Një premtim për diçka më të mirë, diçka më të bukur, diçka që ia vlen të rrezikosh gjithçka. Ajo është ura drejt shpresës, drejt vetë-aktualizimit, drejt dashurisë së përkryer, drejt paqes së brendshme. Ajo është një thirrje që të shtyn të zgjerosh kufijtë e asaj që mendon se është e mundur. Dhe, ndonjëherë, ajo është vetë prova—ajo është mënyra me të cilën universi na pyet: “A ke guxim të më besosh, pavarësisht dridhjeve? A je gati të hedhësh veten në krahët e të panjohurës?”
Për disa, ura simbolizon edhe një marrëdhënie që kërkon përkushtim dhe përkujdesje të pafund. Një marrëdhënie e brishtë nuk do të thotë një marrëdhënie e dobët. Përkundrazi, ajo është një marrëdhënie që kërkon vëmendje të vazhdueshme, një angazhim për të mos lënë hapësira të mbushen me heshtje dhe të ftohtën e distancës. Marrëdhëniet e brishta janë ato që rriten më shumë, që sfidojnë më shumë, sepse kërkojnë që të ndërtosh çdo gur të urës nga e para, ditë pas dite, hap pas hapi. Dhe ndonjëherë, të kujton që ajo urë nuk mund të mbijetojë vetëm nga dëshira, por nga puna dhe përpjekja e përbashkët.
Në një kuptim më filozofik, ura e brishtë është simbol i vetë ekzistencës njerëzore. Ne jemi gjithmonë duke lundruar midis asaj që është dhe asaj që mund të jetë, duke ecur mbi një vijë të hollë që ndan realitetin nga ëndrra, shpresën nga zhgënjimi, jetën nga vdekja. Çdo hap që hedhim është një akt besimi—besimi se toka poshtë këmbëve tona nuk do të na tradhtojë, se universi nuk do të na lërë të biem në zbrazëtinë e asgjësë.
Por ndonjëherë, ndoshta duhet ta pranojmë që rënia është e pashmangshme. Ndoshta, qëllimi nuk është të kalosh urën pa thyer asgjë, por të mësosh se si të ngrihesh pas çdo rrëzimi, të rindërtosh urën nga copat e saj, dhe të vazhdosh përpara. Ndoshta ajo që na bën njerëzorë nuk është mungesa e dështimit, por aftësia jonë për ta parë dështimin si një mësim, si një çast kalimtar, jo si fundin e rrugës.
Dhe kështu, duke reflektuar mbi urën e brishtë, kuptojmë se ajo nuk simbolizon vetëm frikën apo pasigurinë. Ajo është edhe mundësia jonë për të përjetuar diçka më të madhe se ne vetë—për të besuar, për të dashur, për të jetuar. Në fund të fundit, një urë nuk është ndërtuar për të qëndruar në vend. Ajo është ndërtuar për t’u kaluar. Dhe ndoshta, pikërisht aty qëndron kuptimi i vërtetë i saj.
(7)
Muret që ndërtojmë vetë
Si një udhëtar i humbur në labirintin e mendimeve të veta, shpesh ndalemi para mureve që kemi ngritur vetë. Duken të larta, të pakapërcyeshme, si male të ngrira prej kujtimesh të thikta. Janë mure prej gurësh të frikës, llaçit të dyshimit dhe rrënjëve të ndërlikuara të braktisjes që na ka ndjekur, herë nga bota, herë nga vetja. Por, vallë a kemi menduar ndonjëherë se ndërtuesi i këtyre mureve është vetëm hija jonë? Një hije që merr formë nga dritat dhe errësirat e shpirtit tonë, nga dhimbjet që nuk i kemi shëruar dhe ëndrrat që nuk kemi guxuar t’i prekim?
Ka një trishtim të thellë në faktin që ne bëhemi burgjetarë të vetes. Por ka edhe një ironi të hidhur: ne mbajmë çelësin në duar, por hezitojmë ta përdorim. Na ndalon frika. Frika e asaj që gjendet përtej murit. Dhe ndoshta ky është paradoksi më i madh i njeriut – dëshira për liri dhe frika nga ajo.
Pranimi është shtegu i parë. Por çfarë është pranimi, në thelb? Është akti më i thjeshtë dhe më i vështirë që mund të ndërmarrim. Është momenti kur ndalojmë së luftuari me atë që jemi. Pranimi nuk është dorëzim, por një njohje e thellë e plagëve tona. Kur pranojmë frikërat tona, ato fillojnë të humbasin fuqinë që kanë mbi ne. Ato nuk zhduken, por bëhen më të vogla, më të menaxhueshme. Frika, në esencë, është një krijesë e territ. Ajo ushqehet nga errësira e mohimit, nga refuzimi për ta parë drejt në sy. Kur e ndriçojmë me fenerin e ndërgjegjes, ajo fillon të tretet si mjegulla përballë diellit të mëngjesit.
Por të pranosh frikën do të thotë edhe të pranosh dobësinë. Dhe kjo është më e vështira. Ne, si qenie të brishta por krenare, shpesh krijojmë një maskë të pamposhtshmërisë. Kjo maskë është muri ynë i parë. Por kur pranojmë se nuk jemi të pathyeshëm, kur pranojmë se jemi të pambrojtur, vetëm atëherë fillon një çlirim i thellë.
Të jesh i pambrojtur është një akt rebelimi. Të tregosh dobësinë tënde në një botë që glorifikon forcën, është një akt rebelimi. Bota na mëson të ndërtojmë mure, të armatosemi me cinizëm, të mbrohemi nga të tjerët dhe nga vetvetja. Por ajo që nuk na mëson është se si të rrëzojmë këto mure. Sepse të jesh i pambrojtur është të hapësh zemrën dhe mendjen ndaj dhimbjes, ndaj humbjes, ndaj zhgënjimit. Por në të njëjtën kohë, është të hapësh dyert për dashurinë, për rilindjen, për të bukurën.
Pambrojtja është një art. Është guximi për të ndjerë gjithçka pa u strukur. Është guximi për të qëndruar në mes të stuhisë së emocioneve pa ndërtuar çati të përkohshme mbi kokë. Është si të dalësh zbathur në shi dhe të lejosh që uji të pastrojë çdo shtresë pluhuri që ke mbledhur mbi shpirt.
Rrëzimi i mureve si hapi i tretë. Por si rrëzohen muret? Jo me forcë. Jo me shkopinj e me gurë. Rrëzimi i mureve fillon me një gjest të thjeshtë: me dorën që prek gurin e parë. Me pyetjen që guxon të bësh: “Pse e kam ngritur këtë mur?” Në atë moment, diçka ndryshon. Gurët fillojnë të lëkunden. Zhurma e thyerjes së tyre është si një melodi e re që je kureshtar ta dëgjosh deri në fund. Dhe ndërsa muri shembet, ajo që shfaqet përtej tij nuk është një peizazh ideal, por një rrugë e gjatë dhe e vështirë – rruga drejt vetes.
Në këtë rrugëtim, ne mësojmë se muret që kemi ngritur nuk janë armiqtë tanë, por mësuesit tanë. Ata na mësojnë për frikërat që kemi shmangur, për dhimbjet që kemi shtypur, për pjesët e vetes që kemi harruar. Rrëzimi i një muri është një akt i dhimbshëm, sepse ai na bën të përballemi me gjithçka që kemi varrosur pas tij. Por është edhe një akt i bukur, sepse na jep mundësinë të rilindim.
Dhe ndoshta kjo është arsyeja pse njeriu ndërton mure: jo për të mbrojtur veten, por për të krijuar diçka që do ta rrëzojë një ditë. Sepse rrëzimi i një muri është akti më i fuqishëm i rilindjes. Në atë moment, kuptojmë se liria nuk është mungesa e mureve, por guximi për t’i rrëzuar ato, një nga një.
Prandaj, kur të ndjesh se je bllokuar, mos mallko murin. Mos e urre atë. Por shikoje si një mundësi. Një mundësi për të kuptuar, për të ndryshuar, për të rritur krahë që të fluturosh përtej tij. Dhe mos harro: përtej çdo muri që rrëzojmë, gjendet një qiell më i hapur. Dhe në atë qiell, ne shohim jo vetëm botën, por edhe veten – ashtu siç kemi qenë gjithmonë, të lirë.
Si një udhëtar i humbur në labirintin e mendimeve të veta, shpesh ndalemi para mureve që kemi ngritur vetë. Duken të larta, të pakapërcyeshme, si male të ngrira prej kujtimesh të thikta. Janë mure prej gurësh të frikës, llaçit të dyshimit dhe rrënjëve të ndërlikuara të braktisjes që na ka ndjekur, herë nga bota, herë nga vetja. Por, vallë a kemi menduar ndonjëherë se ndërtuesi i këtyre mureve është vetëm hija jonë? Një hije që merr formë nga dritat dhe errësirat e shpirtit tonë, nga dhimbjet që nuk i kemi shëruar dhe ëndrrat që nuk kemi guxuar t’i prekim?
Ka një trishtim të thellë në faktin që ne bëhemi burgjetarë të vetes. Por ka edhe një ironi të hidhur: ne mbajmë çelësin në duar, por hezitojmë ta përdorim. Na ndalon frika. Frika e asaj që gjendet përtej murit. Dhe ndoshta ky është paradoksi më i madh i njeriut – dëshira për liri dhe frika nga ajo.
Pranimi është shtegu i parë. Por çfarë është pranimi, në thelb? Është akti më i thjeshtë dhe më i vështirë që mund të ndërmarrim. Është momenti kur ndalojmë së luftuari me atë që jemi. Pranimi nuk është dorëzim, por një njohje e thellë e plagëve tona. Kur pranojmë frikërat tona, ato fillojnë të humbasin fuqinë që kanë mbi ne. Ato nuk zhduken, por bëhen më të vogla, më të menaxhueshme. Frika, në esencë, është një krijesë e territ. Ajo ushqehet nga errësira e mohimit, nga refuzimi për ta parë drejt në sy. Kur e ndriçojmë me fenerin e ndërgjegjes, ajo fillon të tretet si mjegulla përballë diellit të mëngjesit.
Por të pranosh frikën do të thotë edhe të pranosh dobësinë. Dhe kjo është më e vështira. Ne, si qenie të brishta por krenare, shpesh krijojmë një maskë të pamposhtshmërisë. Kjo maskë është muri ynë i parë. Por kur pranojmë se nuk jemi të pathyeshëm, kur pranojmë se jemi të pambrojtur, vetëm atëherë fillon një çlirim i thellë.
Të jesh i pambrojtur është një akt rebelimi. Të tregosh dobësinë tënde në një botë që glorifikon forcën, është një akt rebelimi. Bota na mëson të ndërtojmë mure, të armatosemi me cinizëm, të mbrohemi nga të tjerët dhe nga vetvetja. Por ajo që nuk na mëson është se si të rrëzojmë këto mure. Sepse të jesh i pambrojtur është të hapësh zemrën dhe mendjen ndaj dhimbjes, ndaj humbjes, ndaj zhgënjimit. Por në të njëjtën kohë, është të hapësh dyert për dashurinë, për rilindjen, për të bukurën.
Pambrojtja është një art. Është guximi për të ndjerë gjithçka pa u strukur. Është guximi për të qëndruar në mes të stuhisë së emocioneve pa ndërtuar çati të përkohshme mbi kokë. Është si të dalësh zbathur në shi dhe të lejosh që uji të pastrojë çdo shtresë pluhuri që ke mbledhur mbi shpirt.
Rrëzimi i mureve si hapi i tretë. Por si rrëzohen muret? Jo me forcë. Jo me shkopinj e me gurë. Rrëzimi i mureve fillon me një gjest të thjeshtë: me dorën që prek gurin e parë. Me pyetjen që guxon të bësh: “Pse e kam ngritur këtë mur?” Në atë moment, diçka ndryshon. Gurët fillojnë të lëkunden. Zhurma e thyerjes së tyre është si një melodi e re që je kureshtar ta dëgjosh deri në fund. Dhe ndërsa muri shembet, ajo që shfaqet përtej tij nuk është një peizazh ideal, por një rrugë e gjatë dhe e vështirë – rruga drejt vetes.
Në këtë rrugëtim, ne mësojmë se muret që kemi ngritur nuk janë armiqtë tanë, por mësuesit tanë. Ata na mësojnë për frikërat që kemi shmangur, për dhimbjet që kemi shtypur, për pjesët e vetes që kemi harruar. Rrëzimi i një muri është një akt i dhimbshëm, sepse ai na bën të përballemi me gjithçka që kemi varrosur pas tij. Por është edhe një akt i bukur, sepse na jep mundësinë të rilindim.
Dhe ndoshta kjo është arsyeja pse njeriu ndërton mure: jo për të mbrojtur veten, por për të krijuar diçka që do ta rrëzojë një ditë. Sepse rrëzimi i një muri është akti më i fuqishëm i rilindjes. Në atë moment, kuptojmë se liria nuk është mungesa e mureve, por guximi për t’i rrëzuar ato, një nga një.
Prandaj, kur të ndjesh se je bllokuar, mos mallko murin. Mos e urre atë. Por shikoje si një mundësi. Një mundësi për të kuptuar, për të ndryshuar, për të rritur krahë që të fluturosh përtej tij. Dhe mos harro: përtej çdo muri që rrëzojmë, gjendet një qiell më i hapur. Dhe në atë qiell, ne shohim jo vetëm botën, por edhe veten – ashtu siç kemi qenë gjithmonë, të lirë.
(8)
Dashuria dhe frika – Një monolog i shpirtit të ndrydhur
Pse vallë e kërkojmë dashurinë si një etje të pashuar, si një mallkim që na shtyn drejt horizonteve të panjohura, dhe, njëkohësisht, ndërtojmë mure rreth vetes, si arkitektë të pasigurisë? Mos ndoshta brenda këtij paradoksi gjendet thelbi i natyrës sonë të brishtë? Një ndërthurje mes dritës që na fton dhe hijeve që na mbajnë peng.
Dashuria, ky frymëzim hyjnor por dhe mallkim tokësor, është burimi i të gjitha gjërave që e bëjnë qenien tonë të ndihet e plotë. Por, gjithashtu, është ajo që zhvesh shpirtin, lëkurën, mendimet, duke na lënë krejtësisht të pambrojtur përballë së panjohurës. Dashuria nuk është vetëm kënaqësi – është një dorë që prek plagët tona më të thella, duke na kujtuar se jemi të papërsosur. Frika, nga ana tjetër, është forca që na detyron të ndërtojmë mure të larta, gati të pakalueshme, për të mbrojtur atë pjesë të ndjeshme të vetes që ndoshta askush nuk duhet ta shohë.
A është e drejtë, atëherë, që të kemi kaq shumë frikë nga lëndimi? Kur dashuria na ther me thikën e saj, ajo nuk na vret – na mëson. Lëndimi që sjell dashuria nuk është një fund, por një fillim. Një fillim i dhimbshëm, po, por gjithsesi një fillim. Ndërsa ngrihemi nga hiri i humbjeve tona, e kuptojmë që zemrat e thyera janë ato që mund të ndriçojnë më fuqishëm. Por, sa prej nesh janë gati ta pranojnë këtë të vërtetë?
Muret që ndërtojmë janë simbol i frikës sonë kolektive për të mos dështuar, për të mos u përballur me atë që është e pakëndshme. Dhe si arkitektë të frikës, ne harrojmë se çdo mur ka një kosto. Muret mund të na mbrojnë nga dhimbja, por ato na ndalojnë edhe të përjetojmë dashurinë në formën e saj më të pastër dhe më të lirë. Një shpirt i mbyllur pas mureve mbetet i sigurt, por i vetmuar.
Kur dashuria na troket në derë, ne shpesh pyesim: "A ia vlen të rrezikoj?" Por pyetja e vërtetë është: "A mund të jetoj pa dashuri?" Çfarë është jeta pa këtë rrezik të ëmbël, pa këtë kapërcim të frikës që na mëson të jemi më të mëdhenj se vetvetja? Në përpjekjen tonë për të mbrojtur veten, ndonjëherë harrojmë se dashuria nuk është një luftë që duhet fituar apo humbur – është një dhuratë që duhet përjetuar, pavarësisht nga rezultati.
Epo, çfarë është dashuria në thelb? Një akt dorëzimi. Një akt guximi. Të duash do të thotë të heqësh dorë nga kontrolli, të pranosh se mund të mos jesh gjithmonë i sigurt, se mund të thyhesh, por edhe të rindërtohesh. Dashuria është një akt besimi – besimi se lëndimi është pjesë e rritjes, se dështimi është pjesë e të jetuarit, se liria shpirtërore arrihet vetëm përmes guximit për të përqafuar të panjohurën.
Frika, nga ana tjetër, është një përbindësh i heshtur, i maskuar me logjikë dhe arsyetim. Na thotë: "Mos rreziko, mos lejo që zemra jote të thyhet." Por ajo harron të na kujtojë se zemrat e pathyera janë vërtetë shumë të forta, por ato janë të pajeta. Frika na bën të harrojmë se çdo plagë është një dëshmi e asaj që kemi dashur, e asaj që kemi humbur, dhe e asaj që kemi guxuar të provojmë.
A mund të kemi dashuri pa lëndim? Jo, sepse dashuria nuk është një ideal i pastër – ajo është e vërteta e papërsosur e qenieve njerëzore. Dhe kjo është bukuria e saj. Dashuria na kujton se jemi të gjallë, se jemi këtu, se kemi forcën për të ndjerë, për të vuajtur dhe për t'u shëruar.
Dhe në fund, kur të gjitha muret bien dhe frika hesht për një moment, kuptojmë se nuk ishim asnjëherë të pambrojtur. Në dorëzimin tonë, gjetëm forcën. Në dhimbjen tonë, gjetëm të vërtetën. Dhe në dashurinë tonë, gjetëm atë që na bën njerëz.
Prandaj, kur dashuria të trokasë sërish, mos u fshih pas mureve të frikës. Hap derën. Jepu vetes të drejtën për të qenë i pambrojtur. Sepse në këtë akt të vogël guximi, ti mund të gjesh gjithçka që ke kërkuar ndonjëherë – një shpirt të gjallë, një zemër që rreh, dhe një jetë që ia vlen të jetohet.
Pse vallë e kërkojmë dashurinë si një etje të pashuar, si një mallkim që na shtyn drejt horizonteve të panjohura, dhe, njëkohësisht, ndërtojmë mure rreth vetes, si arkitektë të pasigurisë? Mos ndoshta brenda këtij paradoksi gjendet thelbi i natyrës sonë të brishtë? Një ndërthurje mes dritës që na fton dhe hijeve që na mbajnë peng.
Dashuria, ky frymëzim hyjnor por dhe mallkim tokësor, është burimi i të gjitha gjërave që e bëjnë qenien tonë të ndihet e plotë. Por, gjithashtu, është ajo që zhvesh shpirtin, lëkurën, mendimet, duke na lënë krejtësisht të pambrojtur përballë së panjohurës. Dashuria nuk është vetëm kënaqësi – është një dorë që prek plagët tona më të thella, duke na kujtuar se jemi të papërsosur. Frika, nga ana tjetër, është forca që na detyron të ndërtojmë mure të larta, gati të pakalueshme, për të mbrojtur atë pjesë të ndjeshme të vetes që ndoshta askush nuk duhet ta shohë.
A është e drejtë, atëherë, që të kemi kaq shumë frikë nga lëndimi? Kur dashuria na ther me thikën e saj, ajo nuk na vret – na mëson. Lëndimi që sjell dashuria nuk është një fund, por një fillim. Një fillim i dhimbshëm, po, por gjithsesi një fillim. Ndërsa ngrihemi nga hiri i humbjeve tona, e kuptojmë që zemrat e thyera janë ato që mund të ndriçojnë më fuqishëm. Por, sa prej nesh janë gati ta pranojnë këtë të vërtetë?
Muret që ndërtojmë janë simbol i frikës sonë kolektive për të mos dështuar, për të mos u përballur me atë që është e pakëndshme. Dhe si arkitektë të frikës, ne harrojmë se çdo mur ka një kosto. Muret mund të na mbrojnë nga dhimbja, por ato na ndalojnë edhe të përjetojmë dashurinë në formën e saj më të pastër dhe më të lirë. Një shpirt i mbyllur pas mureve mbetet i sigurt, por i vetmuar.
Kur dashuria na troket në derë, ne shpesh pyesim: "A ia vlen të rrezikoj?" Por pyetja e vërtetë është: "A mund të jetoj pa dashuri?" Çfarë është jeta pa këtë rrezik të ëmbël, pa këtë kapërcim të frikës që na mëson të jemi më të mëdhenj se vetvetja? Në përpjekjen tonë për të mbrojtur veten, ndonjëherë harrojmë se dashuria nuk është një luftë që duhet fituar apo humbur – është një dhuratë që duhet përjetuar, pavarësisht nga rezultati.
Epo, çfarë është dashuria në thelb? Një akt dorëzimi. Një akt guximi. Të duash do të thotë të heqësh dorë nga kontrolli, të pranosh se mund të mos jesh gjithmonë i sigurt, se mund të thyhesh, por edhe të rindërtohesh. Dashuria është një akt besimi – besimi se lëndimi është pjesë e rritjes, se dështimi është pjesë e të jetuarit, se liria shpirtërore arrihet vetëm përmes guximit për të përqafuar të panjohurën.
Frika, nga ana tjetër, është një përbindësh i heshtur, i maskuar me logjikë dhe arsyetim. Na thotë: "Mos rreziko, mos lejo që zemra jote të thyhet." Por ajo harron të na kujtojë se zemrat e pathyera janë vërtetë shumë të forta, por ato janë të pajeta. Frika na bën të harrojmë se çdo plagë është një dëshmi e asaj që kemi dashur, e asaj që kemi humbur, dhe e asaj që kemi guxuar të provojmë.
A mund të kemi dashuri pa lëndim? Jo, sepse dashuria nuk është një ideal i pastër – ajo është e vërteta e papërsosur e qenieve njerëzore. Dhe kjo është bukuria e saj. Dashuria na kujton se jemi të gjallë, se jemi këtu, se kemi forcën për të ndjerë, për të vuajtur dhe për t'u shëruar.
Dhe në fund, kur të gjitha muret bien dhe frika hesht për një moment, kuptojmë se nuk ishim asnjëherë të pambrojtur. Në dorëzimin tonë, gjetëm forcën. Në dhimbjen tonë, gjetëm të vërtetën. Dhe në dashurinë tonë, gjetëm atë që na bën njerëz.
Prandaj, kur dashuria të trokasë sërish, mos u fshih pas mureve të frikës. Hap derën. Jepu vetes të drejtën për të qenë i pambrojtur. Sepse në këtë akt të vogël guximi, ti mund të gjesh gjithçka që ke kërkuar ndonjëherë – një shpirt të gjallë, një zemër që rreh, dhe një jetë që ia vlen të jetohet.
(9)
Melankolia: Urë drejt humnerave të shpirtit
A është melankolia një urë? Një hark i dridhshëm që lidh brigjet e dhembjes me ato të kuptimit? Apo ndoshta një det i pafundmë ku valët janë mendimet tona, dhe shkumëzimet – pasqyrime të shpirtit që luhaten midis dritës dhe errësirës?
Sa shpesh e ndjejmë atë zhurmë të heshtur brenda vetes – si një fluturim korbash në muzg, si një violinë që dridhet në dhomën e boshatisur të kujtimeve? E megjithatë, a nuk është ajo një mësuese e heshtur? Një mik i errët që vjen pa ftesë, por kurrë pa dhuruar diçka të çmuar?
Melankolia na fton të ulemi përballë vetes, si një piktor që sodit kanavacën e tij të papërfunduar. Aty, në atë pasqyrë të heshtur, shfaqen të gjitha: gabimet që kemi bërë, ëndrrat që kemi lënë në pluhur, dashuritë që na kanë ikur nga duart si rëra në breg. Por mos është pikërisht ky trishtim i bukur ai që na mëson t’i shohim plagët si poema të gdhendura në lëkurë?
Në qetësinë e melankolisë, njeriu mëson të dëgjojë. Jo botën përreth – ajo zhurmon me kërkesat e saj të përditshme, me klithmat e saj të padurueshme për vëmendje – por atë zë të brendshëm, atë rrjedhë të ndrojtur që shpesh mbytet nga ngutja e ekzistencës. Ky zë është melankolia jonë. Ai na thotë se dhimbja s’është vetëm vuajtje; është edhe kujtesë. Kujtesë se kemi dashur, kemi humbur, kemi jetuar.
Dhe a nuk është kjo esenca e qenies sonë? Të ndjejmë, deri në kufijtë e së padurueshmes? Kur zemra copëtohet nga humbja, kur shpirti na dridhet nga pesha e vetmisë, ne kuptojmë që jemi gjallë. Një njeri që nuk ka ndjerë asnjëherë melankoli është si një pasqyrë që s’ka parë kurrë dritë; e ftohtë, e bardhë, e zbrazët.
Por melankolia nuk është një thirrje për të ngecur në errësirë. Është një dorë e zgjatur që na nxit të ecim më thellë brenda vetes, të gjejmë aty një copëz bukurie që qëndron përtej dhimbjes. E, çfarë është bukuria, nëse jo plagë e shëruar me artin e kohës? Një trëndafil i rritur në shkretëtirën e vuajtjes?
Në të gjitha reflektimet e saj, melankolia është edhe një kritikë e heshtur ndaj botës së jashtme. Ajo na thotë se lumturia që na shitet si mall nuk është e vërtetë. Ajo është e shpejtë, e cekët, e përkohshme. Por melankolia, ah, ajo është e thellë, si një liqen që pasqyron qiejt e stuhishëm. Në të, njeriu mund të gjejë të vërtetat më të dhimbshme e më të bukura për veten.
E nëse kjo ndjenjë është një urë, atëherë ku na çon? Ndoshta drejt një vendi ku jemi më të ndershëm me veten, ku dimë të pranojmë të metat tona, të përqafojmë pasiguritë tona, të shohim plagët tona jo si shenja dobësie, por si medalje të luftës me vetë ekzistencën.
Kur ne reflektojmë mbi melankolinë, kuptojmë se ajo është një dhuratë e hidhur. Një pije e helmët që na ngroh shpirtin, një poezi e dhimbshme që na mëson të shohim bukurinë në të papërsosurën. Është një thirrje për të mos u frikësuar nga errësira brenda nesh, sepse atje, mes hijesh, ndodhen përgjigjet që kërkojmë.
Melankolia është, ndoshta, rrugëtimi ynë më i madh filozofik. Një udhëtim nëpër labirintin e shpirtit, një ecje e gjatë dhe e lodhshme drejt asaj dritareje të vogël që na mundëson të shohim të pafundmen brenda vetes. Dhe kur më në fund arrijmë atje, shohim diçka që gjithmonë e kemi ditur: njeriu është më i plotë kur përqafon të dyja anët e tij – dritën dhe hijen, lumturinë dhe melankolinë, gëzimin dhe trishtimin.
Sepse pa melankolinë, shpirti ynë do të ishte një fushë e rrafshët dhe e zbrazët. Me të, ai bëhet një peizazh i pasur, një poezi pa fund, një reflektim i pafundmë i përvojës njerëzore.
A është melankolia një urë? Një hark i dridhshëm që lidh brigjet e dhembjes me ato të kuptimit? Apo ndoshta një det i pafundmë ku valët janë mendimet tona, dhe shkumëzimet – pasqyrime të shpirtit që luhaten midis dritës dhe errësirës?
Sa shpesh e ndjejmë atë zhurmë të heshtur brenda vetes – si një fluturim korbash në muzg, si një violinë që dridhet në dhomën e boshatisur të kujtimeve? E megjithatë, a nuk është ajo një mësuese e heshtur? Një mik i errët që vjen pa ftesë, por kurrë pa dhuruar diçka të çmuar?
Melankolia na fton të ulemi përballë vetes, si një piktor që sodit kanavacën e tij të papërfunduar. Aty, në atë pasqyrë të heshtur, shfaqen të gjitha: gabimet që kemi bërë, ëndrrat që kemi lënë në pluhur, dashuritë që na kanë ikur nga duart si rëra në breg. Por mos është pikërisht ky trishtim i bukur ai që na mëson t’i shohim plagët si poema të gdhendura në lëkurë?
Në qetësinë e melankolisë, njeriu mëson të dëgjojë. Jo botën përreth – ajo zhurmon me kërkesat e saj të përditshme, me klithmat e saj të padurueshme për vëmendje – por atë zë të brendshëm, atë rrjedhë të ndrojtur që shpesh mbytet nga ngutja e ekzistencës. Ky zë është melankolia jonë. Ai na thotë se dhimbja s’është vetëm vuajtje; është edhe kujtesë. Kujtesë se kemi dashur, kemi humbur, kemi jetuar.
Dhe a nuk është kjo esenca e qenies sonë? Të ndjejmë, deri në kufijtë e së padurueshmes? Kur zemra copëtohet nga humbja, kur shpirti na dridhet nga pesha e vetmisë, ne kuptojmë që jemi gjallë. Një njeri që nuk ka ndjerë asnjëherë melankoli është si një pasqyrë që s’ka parë kurrë dritë; e ftohtë, e bardhë, e zbrazët.
Por melankolia nuk është një thirrje për të ngecur në errësirë. Është një dorë e zgjatur që na nxit të ecim më thellë brenda vetes, të gjejmë aty një copëz bukurie që qëndron përtej dhimbjes. E, çfarë është bukuria, nëse jo plagë e shëruar me artin e kohës? Një trëndafil i rritur në shkretëtirën e vuajtjes?
Në të gjitha reflektimet e saj, melankolia është edhe një kritikë e heshtur ndaj botës së jashtme. Ajo na thotë se lumturia që na shitet si mall nuk është e vërtetë. Ajo është e shpejtë, e cekët, e përkohshme. Por melankolia, ah, ajo është e thellë, si një liqen që pasqyron qiejt e stuhishëm. Në të, njeriu mund të gjejë të vërtetat më të dhimbshme e më të bukura për veten.
E nëse kjo ndjenjë është një urë, atëherë ku na çon? Ndoshta drejt një vendi ku jemi më të ndershëm me veten, ku dimë të pranojmë të metat tona, të përqafojmë pasiguritë tona, të shohim plagët tona jo si shenja dobësie, por si medalje të luftës me vetë ekzistencën.
Kur ne reflektojmë mbi melankolinë, kuptojmë se ajo është një dhuratë e hidhur. Një pije e helmët që na ngroh shpirtin, një poezi e dhimbshme që na mëson të shohim bukurinë në të papërsosurën. Është një thirrje për të mos u frikësuar nga errësira brenda nesh, sepse atje, mes hijesh, ndodhen përgjigjet që kërkojmë.
Melankolia është, ndoshta, rrugëtimi ynë më i madh filozofik. Një udhëtim nëpër labirintin e shpirtit, një ecje e gjatë dhe e lodhshme drejt asaj dritareje të vogël që na mundëson të shohim të pafundmen brenda vetes. Dhe kur më në fund arrijmë atje, shohim diçka që gjithmonë e kemi ditur: njeriu është më i plotë kur përqafon të dyja anët e tij – dritën dhe hijen, lumturinë dhe melankolinë, gëzimin dhe trishtimin.
Sepse pa melankolinë, shpirti ynë do të ishte një fushë e rrafshët dhe e zbrazët. Me të, ai bëhet një peizazh i pasur, një poezi pa fund, një reflektim i pafundmë i përvojës njerëzore.
(10)
Si mund të shndërrohet një zemër e thyer nga mur në urë?
Aty ku qëndronte shpirti, tani ka një gërmadhë. Copëza të shpërndara, si një pasqyrë e thyer që reflekton fytyra të shtrembëruara, kujtime të shtrembëruara, ëndrra të thyera. Zemra e thyer është një mister i zymtë, një gjendje e përhumbur ku fjala humb forcën dhe kuptimi ngjan i largët, i huaj. Dhe prapëseprapë, në këtë labirint të dhimbjes, një pyetje lind si një yll i vetëm në një qiell të errët: Si mund të bëhet kjo zemër e thyer një urë, një kalim drejt një bote tjetër? Një botë më të butë, më të hapur, më të ndjeshme?
Dhimbja ka aftësinë e çuditshme për të ngritur mure. Ato nuk janë mure të larta e krenare, por të rënda, të vrazhda, të ngritura në heshtje. Çdo kujtim i ri shton një gur tjetër, çdo zhgënjim i pashmangshëm ngulit një gozhdë në themelin e saj. Dhe kështu, brenda këtyre mureve, njeriu gjen veten të burgosur. Mendimet e çojnë në boshllëk, si një jehonë që nuk ndalet kurrë, duke përsëritur: "Pse unë? Pse tani? Pse kështu?" Por zemra, edhe e thyer, nuk është kurrë një burg i përjetshëm. Nuk është natyra e saj të mbetet mur; ajo kërkon të shndërrohet.
Një zemër e thyer është e detyruar të mësojë se dhimbja është një mësues i ashpër, por i domosdoshëm. Çdo plagë është një mësim i ri, një kapitull i një libri që lexon vetëm kur je i detyruar. Zemra, në errësirën e saj, fillon të kuptojë diçka të çuditshme: se dhimbja nuk është fundi, por fillimi i një diçkaje më të madhe. Ajo është një ftesë për të parë botën me sy të rinj, për të kuptuar atë që më parë ishte e padukshme, për të vlerësuar atë që ishte e parëndësishme.
Për të shndërruar një mur në urë, njeriu duhet të ndalojë së luftuari me veten. Duhet të pranojë se humbja nuk është një fund, por një transformim. Nuk është thjesht një kalim nga diçka në asgjë, por një kalim nga një formë e dashurisë, jetës, shpresës, në një formë tjetër – më të thellë, më të brishtë, më të vërtetë. Dhimbja fillon të duket më pak si një armik dhe më shumë si një mësues, një udhëzues që e tërheq shpirtin nëpër errësirën më të thellë, drejt dritës së parë.
Nëse do të kthejmë sytë nga brenda, do të shohim se çdo mur që kemi ndërtuar është, në të vërtetë, e bërë nga gurët që njëherë na janë dhënë për të ndërtuar ura. Është zgjedhja jonë si t’i përdorim ato. Gurët e zemrës së thyer janë të mbushur me histori – disa prej tyre të bukura, disa të trishtueshme, por të gjitha të rëndësishme. Janë këto gurë që bëhen shtyllat e urës. Përmes pranimit, përmes faljes, përmes dhembshurisë – për veten dhe për të tjerët – njeriu fillon të rindërtojë diçka të re, diçka që nuk është vetëm për veten e tij, por edhe për të tjerët. Një urë nuk është vetëm një rrugë kalimi; është një lidhje, një hapësirë që mban botët e ndara së bashku.
Zemra nuk shërohet duke harruar dhimbjen, por duke mësuar prej saj. Ajo që ishte një herë një mur i ftohtë dhe i heshtur bëhet një rrugë e gjallë, një shteg që të fton të ecësh, të guxosh, të shpresosh. Në këtë mënyrë, zemra shndërrohet – jo sepse ka harruar atë që ishte, por sepse ka zgjedhur të jetë më shumë se kaq. Një urë nuk është një mohues i së kaluarës, por një kalim drejt së ardhmes.
A mundet atëherë një zemër e thyer të shndërrohet në urë? Po, por vetëm kur njeriu kupton se ajo që ishte dhimbje mund të bëhet forcë, se ajo që ishte humbje mund të bëhet liri, dhe se ajo që ishte një mur mund të bëhet një rrugë drejt dritës. Dhe drita – gjithmonë ka qenë aty. Ajo pret me durim, përtej çdo muri që ne ndërtojmë, që të hapim sytë dhe ta shohim.
Aty ku qëndronte shpirti, tani ka një gërmadhë. Copëza të shpërndara, si një pasqyrë e thyer që reflekton fytyra të shtrembëruara, kujtime të shtrembëruara, ëndrra të thyera. Zemra e thyer është një mister i zymtë, një gjendje e përhumbur ku fjala humb forcën dhe kuptimi ngjan i largët, i huaj. Dhe prapëseprapë, në këtë labirint të dhimbjes, një pyetje lind si një yll i vetëm në një qiell të errët: Si mund të bëhet kjo zemër e thyer një urë, një kalim drejt një bote tjetër? Një botë më të butë, më të hapur, më të ndjeshme?
Dhimbja ka aftësinë e çuditshme për të ngritur mure. Ato nuk janë mure të larta e krenare, por të rënda, të vrazhda, të ngritura në heshtje. Çdo kujtim i ri shton një gur tjetër, çdo zhgënjim i pashmangshëm ngulit një gozhdë në themelin e saj. Dhe kështu, brenda këtyre mureve, njeriu gjen veten të burgosur. Mendimet e çojnë në boshllëk, si një jehonë që nuk ndalet kurrë, duke përsëritur: "Pse unë? Pse tani? Pse kështu?" Por zemra, edhe e thyer, nuk është kurrë një burg i përjetshëm. Nuk është natyra e saj të mbetet mur; ajo kërkon të shndërrohet.
Një zemër e thyer është e detyruar të mësojë se dhimbja është një mësues i ashpër, por i domosdoshëm. Çdo plagë është një mësim i ri, një kapitull i një libri që lexon vetëm kur je i detyruar. Zemra, në errësirën e saj, fillon të kuptojë diçka të çuditshme: se dhimbja nuk është fundi, por fillimi i një diçkaje më të madhe. Ajo është një ftesë për të parë botën me sy të rinj, për të kuptuar atë që më parë ishte e padukshme, për të vlerësuar atë që ishte e parëndësishme.
Për të shndërruar një mur në urë, njeriu duhet të ndalojë së luftuari me veten. Duhet të pranojë se humbja nuk është një fund, por një transformim. Nuk është thjesht një kalim nga diçka në asgjë, por një kalim nga një formë e dashurisë, jetës, shpresës, në një formë tjetër – më të thellë, më të brishtë, më të vërtetë. Dhimbja fillon të duket më pak si një armik dhe më shumë si një mësues, një udhëzues që e tërheq shpirtin nëpër errësirën më të thellë, drejt dritës së parë.
Nëse do të kthejmë sytë nga brenda, do të shohim se çdo mur që kemi ndërtuar është, në të vërtetë, e bërë nga gurët që njëherë na janë dhënë për të ndërtuar ura. Është zgjedhja jonë si t’i përdorim ato. Gurët e zemrës së thyer janë të mbushur me histori – disa prej tyre të bukura, disa të trishtueshme, por të gjitha të rëndësishme. Janë këto gurë që bëhen shtyllat e urës. Përmes pranimit, përmes faljes, përmes dhembshurisë – për veten dhe për të tjerët – njeriu fillon të rindërtojë diçka të re, diçka që nuk është vetëm për veten e tij, por edhe për të tjerët. Një urë nuk është vetëm një rrugë kalimi; është një lidhje, një hapësirë që mban botët e ndara së bashku.
Zemra nuk shërohet duke harruar dhimbjen, por duke mësuar prej saj. Ajo që ishte një herë një mur i ftohtë dhe i heshtur bëhet një rrugë e gjallë, një shteg që të fton të ecësh, të guxosh, të shpresosh. Në këtë mënyrë, zemra shndërrohet – jo sepse ka harruar atë që ishte, por sepse ka zgjedhur të jetë më shumë se kaq. Një urë nuk është një mohues i së kaluarës, por një kalim drejt së ardhmes.
A mundet atëherë një zemër e thyer të shndërrohet në urë? Po, por vetëm kur njeriu kupton se ajo që ishte dhimbje mund të bëhet forcë, se ajo që ishte humbje mund të bëhet liri, dhe se ajo që ishte një mur mund të bëhet një rrugë drejt dritës. Dhe drita – gjithmonë ka qenë aty. Ajo pret me durim, përtej çdo muri që ne ndërtojmë, që të hapim sytë dhe ta shohim.
(11)
A mund të ekzistojë poezia brenda mureve të një burgu shpirtëror?
– Po, sepse frymëzimi shpesh lind nga kufizimet më të thella. E tillë është natyra e shpirtit njerëzor: të kërkojë dritë në errësirë, të thurë vargje në heshtjen më të thellë, të krijojë një univers nga boshllëku. Burgjet shpirtërore nuk janë prej guri, nuk kanë dyer hekuri, por prangat e tyre janë më të forta se gjithçka që mund të prodhojë njeriu me duart e tij. Janë burgje të padukshme, të ngritura prej frikave, dyshimeve dhe peshës së mendimeve të pashprehura. Dhe në këtë qeli të padukshme, fryma e njeriut përpiqet të ngrihet mbi vetveten.
Po çfarë është poezia në fund të fundit, përveç një klithme e heshtur? Ajo është një dorë e zgjatur drejt qiellit, një përpjekje për të shkuar përtej mureve të dukshëm dhe të padukshëm. Në atë burg shpirtëror, poezia bëhet një formë arratisjeje. Por nuk është një arratisje që të çliron vetëm nga vuajtja; ajo është një përballje me të. Një pasqyrë ku shpirti sheh brengat e veta, çarjet e veta, plagët që ende kullojnë gjak, por edhe dritën që i vjen nga një burim i paemër.
Njerëzit shpesh e lidhin poezinë me bukurinë. Por në burgun shpirtëror, bukuria merr një kuptim tjetër. Ajo nuk është një petk i lehtë për t'u veshur, por një përleshje me vetveten, një këmbëngulje për të gjetur kuptim në një botë që shpesh duket e zbrazët. Bukuria këtu nuk është një lule në lulëzim, por një farë që përpiqet të çajë shkëmbin. Është qenia që këndon edhe kur zëri i thyhet nga dhimbja.
Ndonjëherë e pyes veten: përse shpirti i njeriut kërkon gjithnjë të përshkojë këto burgje? A është ndonjë mallkim i lashtë, i ngulitur në ADN-në tonë shpirtërore? Apo është një dhuratë e fshehur, një mënyrë për t’u rritur dhe për t’u thelluar përtej kufijve të zakonshmërisë? Nëse poezia lind nga kufizimi, a do të thotë kjo se vuajtja është një lloj premtimi i pashkruar për të gjetur diçka më të madhe, më të vërtetë?
Në atë burg, kohë nuk ka. Ora ndalon së rrahuri. Çdo sekondë shtrihet në pafundësi dhe secila pafundësi mbështjell shpirtin në një terr të padukshëm. Megjithatë, brenda kësaj pafundësie, njeriu gjen një hapësirë ku mund të meditojë, të krijojë, të shpresojë. Ka një ironi therëse në faktin se pikërisht kur njeriu është më i lidhur me prangat e veta, ai gjen forcën për të fluturuar.
Por përtej vuajtjes, përtej melankolisë që burgjet shpirtërore sjellin, ekziston një shkëndijë. Është një shkëndijë që nuk shuhet kurrë, pavarësisht errësirës që e rrethon. Kjo shkëndijë është ajo që njeriu e quan shpirt, ose ndoshta thjesht një kujtim i asaj që dikur ka qenë. Ajo është zëri që të fton të vazhdosh, të ngrihesh, të kërkosh dritën edhe kur sytë janë të mbyllur nga lotët.
Ajo që e bën poezinë kaq të fuqishme është aftësia e saj për të përshkruar atë që fjalët nuk mund ta përshkruajnë. Është ajo hapësira mes rreshtave, ajo heshtje midis dy vargjeve që pëshpërit të vërtetën që ne shpesh kemi frikë ta dëgjojmë. Në burgun shpirtëror, ajo heshtje është gjithçka. Ajo është vendi ku shpirti dhe universi bëhen një.
Dhe kështu, poezia lind nga kufizimi më i thellë, por nuk mbetet e lidhur pas tij. Ajo shpërthen si një yll që shndrit qiellin e errët. Dhe kur një shpirt tjetër, i mbyllur në burgun e tij të padukshëm, e sheh atë dritë, ndoshta e kupton se nuk është i vetëm. Sepse, në fund të fundit, të gjithë ne jemi të burgosur të diçkaje. Por brenda atij burgimi, kemi mundësinë për të krijuar diçka që jeton përtej nesh.
Poezia nuk është arratisja. Ajo është pranimi. Është kapërcimi i burgut duke e kthyer atë në një hapësirë ku mendimet, ndjenjat dhe shpresat marrin krahë. Dhe kur të gjitha këto ndjenja përplasen si valët mbi shkëmbinj, ne e kuptojmë se diku midis dhimbjes dhe shpresës, midis burgut dhe lirisë, jeton ajo që e quajmë ndjenjë njerëzore.
– Po, sepse frymëzimi shpesh lind nga kufizimet më të thella. E tillë është natyra e shpirtit njerëzor: të kërkojë dritë në errësirë, të thurë vargje në heshtjen më të thellë, të krijojë një univers nga boshllëku. Burgjet shpirtërore nuk janë prej guri, nuk kanë dyer hekuri, por prangat e tyre janë më të forta se gjithçka që mund të prodhojë njeriu me duart e tij. Janë burgje të padukshme, të ngritura prej frikave, dyshimeve dhe peshës së mendimeve të pashprehura. Dhe në këtë qeli të padukshme, fryma e njeriut përpiqet të ngrihet mbi vetveten.
Po çfarë është poezia në fund të fundit, përveç një klithme e heshtur? Ajo është një dorë e zgjatur drejt qiellit, një përpjekje për të shkuar përtej mureve të dukshëm dhe të padukshëm. Në atë burg shpirtëror, poezia bëhet një formë arratisjeje. Por nuk është një arratisje që të çliron vetëm nga vuajtja; ajo është një përballje me të. Një pasqyrë ku shpirti sheh brengat e veta, çarjet e veta, plagët që ende kullojnë gjak, por edhe dritën që i vjen nga një burim i paemër.
Njerëzit shpesh e lidhin poezinë me bukurinë. Por në burgun shpirtëror, bukuria merr një kuptim tjetër. Ajo nuk është një petk i lehtë për t'u veshur, por një përleshje me vetveten, një këmbëngulje për të gjetur kuptim në një botë që shpesh duket e zbrazët. Bukuria këtu nuk është një lule në lulëzim, por një farë që përpiqet të çajë shkëmbin. Është qenia që këndon edhe kur zëri i thyhet nga dhimbja.
Ndonjëherë e pyes veten: përse shpirti i njeriut kërkon gjithnjë të përshkojë këto burgje? A është ndonjë mallkim i lashtë, i ngulitur në ADN-në tonë shpirtërore? Apo është një dhuratë e fshehur, një mënyrë për t’u rritur dhe për t’u thelluar përtej kufijve të zakonshmërisë? Nëse poezia lind nga kufizimi, a do të thotë kjo se vuajtja është një lloj premtimi i pashkruar për të gjetur diçka më të madhe, më të vërtetë?
Në atë burg, kohë nuk ka. Ora ndalon së rrahuri. Çdo sekondë shtrihet në pafundësi dhe secila pafundësi mbështjell shpirtin në një terr të padukshëm. Megjithatë, brenda kësaj pafundësie, njeriu gjen një hapësirë ku mund të meditojë, të krijojë, të shpresojë. Ka një ironi therëse në faktin se pikërisht kur njeriu është më i lidhur me prangat e veta, ai gjen forcën për të fluturuar.
Por përtej vuajtjes, përtej melankolisë që burgjet shpirtërore sjellin, ekziston një shkëndijë. Është një shkëndijë që nuk shuhet kurrë, pavarësisht errësirës që e rrethon. Kjo shkëndijë është ajo që njeriu e quan shpirt, ose ndoshta thjesht një kujtim i asaj që dikur ka qenë. Ajo është zëri që të fton të vazhdosh, të ngrihesh, të kërkosh dritën edhe kur sytë janë të mbyllur nga lotët.
Ajo që e bën poezinë kaq të fuqishme është aftësia e saj për të përshkruar atë që fjalët nuk mund ta përshkruajnë. Është ajo hapësira mes rreshtave, ajo heshtje midis dy vargjeve që pëshpërit të vërtetën që ne shpesh kemi frikë ta dëgjojmë. Në burgun shpirtëror, ajo heshtje është gjithçka. Ajo është vendi ku shpirti dhe universi bëhen një.
Dhe kështu, poezia lind nga kufizimi më i thellë, por nuk mbetet e lidhur pas tij. Ajo shpërthen si një yll që shndrit qiellin e errët. Dhe kur një shpirt tjetër, i mbyllur në burgun e tij të padukshëm, e sheh atë dritë, ndoshta e kupton se nuk është i vetëm. Sepse, në fund të fundit, të gjithë ne jemi të burgosur të diçkaje. Por brenda atij burgimi, kemi mundësinë për të krijuar diçka që jeton përtej nesh.
Poezia nuk është arratisja. Ajo është pranimi. Është kapërcimi i burgut duke e kthyer atë në një hapësirë ku mendimet, ndjenjat dhe shpresat marrin krahë. Dhe kur të gjitha këto ndjenja përplasen si valët mbi shkëmbinj, ne e kuptojmë se diku midis dhimbjes dhe shpresës, midis burgut dhe lirisë, jeton ajo që e quajmë ndjenjë njerëzore.
(12)
Cila është ura më e fortë që lidh dy zemra?
— Mirëkuptimi dhe sinqeriteti.
Por a është kjo urë një dhuratë e shenjtë e lindur në thellësitë e shpirtit, apo një ndërtim i brishtë, një skelë e mbështetur mbi humnerat e dyshimit dhe frikës? Të meditosh mbi këtë pyetje është të zbresësh në vetminë më të thellë të qenies njerëzore, aty ku mendimet nuk janë më fjalë, por ndjenja të papërkthyera, rrjedhë emocionesh të paprekshme, dhe ku heshtja është e vetmja gjuhë e universit.
Mirëkuptimi, ky mozaik i çuditshëm i durimit dhe dëgjimit, nuk është një shenjë e dobësisë, siç shumëkush mund të mendojë, por një fuqi hyjnore që kërkon vetëflijim dhe përkushtim. Është një art i harruar, një kod i ndërlikuar që jo të gjithë mund ta lexojnë. E ke vënë re ndonjëherë se sa shpesh njerëzit dëgjojnë vetëm për të folur? Fjalët e tyre janë gati si ushtarë të armatosur, të etur për të fituar një debat të pakuptimtë, ndërsa mirëkuptimi hesht, pret, mediton. Ai kërkon të mos flasësh vetëm për të zbutur zërin e vetmisë tënde, por të dëgjosh deri në atë pikë sa të shikosh shpirtin e tjetrit të pasqyruar në sytë e tij.
Dhe sinqeriteti? Ah, sinqeriteti! Ai është një diamant i rrallë në një botë që lavdëron maskat dhe hesht për të vërtetat. Të jesh i sinqertë nuk do të thotë vetëm të mos gënjesh; është të jetosh me ndershmëri ndaj vetes. Është të mos tradhtosh veten për të fituar pranimin e të tjerëve, të mos shfaqësh një version të ndryshuar të vetvetes për të përmbushur pritshmëritë e botës. Por, sa shpesh jemi të sinqertë? Sa shpesh vërtet shikojmë brenda dhe guxojmë të pranojmë atë që gjejmë? Jo çdo zemër mund ta durojë peshën e një të vërtete të zhveshur.
Mirëkuptimi dhe sinqeriteti, dy shtyllat e kësaj ure të ndërlikuar, kërkojnë një balancë që ndonjëherë duket e paarritshme. Si mund të mirëkuptosh kur ndjenjat e tua janë lënduar deri në pikën e shkatërrimit? Si mund të jesh i sinqertë kur e di që e vërteta jote mund të thyejë zemrën e një tjetri? Kjo është dilema që ndjek çdo marrëdhënie njerëzore, një dilemë që e bën urën mes zemrave të qëndrojë në një tension të përhershëm, si një tel i tendosur mbi boshllëkun e keqkuptimit.
E megjithatë, ajo qëndron. Ajo nuk shembet lehtë, sepse lidhjet e saj janë ndërtuar me materiale që nuk i takojnë kësaj bote: me dashuri të paprekshme, me shpresa që refuzojnë të vdesin, dhe me kujtime që digjen në flakët e një nostalgjie të përjetshme. Çdo hap mbi këtë urë është një akt besimi, një pranim se asgjë në jetë nuk është e sigurt, por gjithçka ia vlen të provohet.
Dhe nëse kjo urë shembet ndonjëherë? A do të thotë kjo që dështimi është i pashmangshëm? Jo. Dështimi nuk është asgjë më shumë se një kujtesë e brishtësisë sonë, një mësim që na fton të rindërtojmë, të përmirësojmë, të bëhemi më të ndjeshëm dhe më të kujdesshëm. Ndoshta ura tjetër që ndërtojmë do të jetë më e fortë, më e qëndrueshme, më e bukur.
Prandaj, kur të shohësh në sytë e dikujt që dashuron, mos harro se ajo urë që po ndërtoni bashkë është një kryevepër e përbashkët. Çdo fjalë që thua, çdo prekje, çdo shikim, është një gur tjetër në atë strukturë që lidhet jo vetëm me mendjen, por edhe me shpirtin. Dhe kur ta kalosh atë urë, mos harro të ndalosh për një moment, të ndjesh erën e butë që fryn nga përtej, të dëgjosh muzikën e paqes që vjen nga thellësia e shpirtit të lidhur me një tjetër shpirt.
Sepse, në fund të fundit, cila është jeta, nëse jo një rrugëtim nga një zemër në tjetrën, një kalim i përjetshëm mbi urat që ndërtuam apo humbëm përgjatë udhëve tona?
— Mirëkuptimi dhe sinqeriteti.
Por a është kjo urë një dhuratë e shenjtë e lindur në thellësitë e shpirtit, apo një ndërtim i brishtë, një skelë e mbështetur mbi humnerat e dyshimit dhe frikës? Të meditosh mbi këtë pyetje është të zbresësh në vetminë më të thellë të qenies njerëzore, aty ku mendimet nuk janë më fjalë, por ndjenja të papërkthyera, rrjedhë emocionesh të paprekshme, dhe ku heshtja është e vetmja gjuhë e universit.
Mirëkuptimi, ky mozaik i çuditshëm i durimit dhe dëgjimit, nuk është një shenjë e dobësisë, siç shumëkush mund të mendojë, por një fuqi hyjnore që kërkon vetëflijim dhe përkushtim. Është një art i harruar, një kod i ndërlikuar që jo të gjithë mund ta lexojnë. E ke vënë re ndonjëherë se sa shpesh njerëzit dëgjojnë vetëm për të folur? Fjalët e tyre janë gati si ushtarë të armatosur, të etur për të fituar një debat të pakuptimtë, ndërsa mirëkuptimi hesht, pret, mediton. Ai kërkon të mos flasësh vetëm për të zbutur zërin e vetmisë tënde, por të dëgjosh deri në atë pikë sa të shikosh shpirtin e tjetrit të pasqyruar në sytë e tij.
Dhe sinqeriteti? Ah, sinqeriteti! Ai është një diamant i rrallë në një botë që lavdëron maskat dhe hesht për të vërtetat. Të jesh i sinqertë nuk do të thotë vetëm të mos gënjesh; është të jetosh me ndershmëri ndaj vetes. Është të mos tradhtosh veten për të fituar pranimin e të tjerëve, të mos shfaqësh një version të ndryshuar të vetvetes për të përmbushur pritshmëritë e botës. Por, sa shpesh jemi të sinqertë? Sa shpesh vërtet shikojmë brenda dhe guxojmë të pranojmë atë që gjejmë? Jo çdo zemër mund ta durojë peshën e një të vërtete të zhveshur.
Mirëkuptimi dhe sinqeriteti, dy shtyllat e kësaj ure të ndërlikuar, kërkojnë një balancë që ndonjëherë duket e paarritshme. Si mund të mirëkuptosh kur ndjenjat e tua janë lënduar deri në pikën e shkatërrimit? Si mund të jesh i sinqertë kur e di që e vërteta jote mund të thyejë zemrën e një tjetri? Kjo është dilema që ndjek çdo marrëdhënie njerëzore, një dilemë që e bën urën mes zemrave të qëndrojë në një tension të përhershëm, si një tel i tendosur mbi boshllëkun e keqkuptimit.
E megjithatë, ajo qëndron. Ajo nuk shembet lehtë, sepse lidhjet e saj janë ndërtuar me materiale që nuk i takojnë kësaj bote: me dashuri të paprekshme, me shpresa që refuzojnë të vdesin, dhe me kujtime që digjen në flakët e një nostalgjie të përjetshme. Çdo hap mbi këtë urë është një akt besimi, një pranim se asgjë në jetë nuk është e sigurt, por gjithçka ia vlen të provohet.
Dhe nëse kjo urë shembet ndonjëherë? A do të thotë kjo që dështimi është i pashmangshëm? Jo. Dështimi nuk është asgjë më shumë se një kujtesë e brishtësisë sonë, një mësim që na fton të rindërtojmë, të përmirësojmë, të bëhemi më të ndjeshëm dhe më të kujdesshëm. Ndoshta ura tjetër që ndërtojmë do të jetë më e fortë, më e qëndrueshme, më e bukur.
Prandaj, kur të shohësh në sytë e dikujt që dashuron, mos harro se ajo urë që po ndërtoni bashkë është një kryevepër e përbashkët. Çdo fjalë që thua, çdo prekje, çdo shikim, është një gur tjetër në atë strukturë që lidhet jo vetëm me mendjen, por edhe me shpirtin. Dhe kur ta kalosh atë urë, mos harro të ndalosh për një moment, të ndjesh erën e butë që fryn nga përtej, të dëgjosh muzikën e paqes që vjen nga thellësia e shpirtit të lidhur me një tjetër shpirt.
Sepse, në fund të fundit, cila është jeta, nëse jo një rrugëtim nga një zemër në tjetrën, një kalim i përjetshëm mbi urat që ndërtuam apo humbëm përgjatë udhëve tona?
(13)
Drejt thellësive të qenies
A mund të jetë një ëndërr ura që na çon drejt një jete më të mirë? Po, ndoshta. Por, a e kemi pyetur veten ndonjëherë: çfarë është kjo jetë më e mirë? Një fener ndriçues përtej mjegullës së ekzistencës sonë, apo vetëm një iluzion që pasqyron dëshirat tona të fshehura, të skalitura në pasqyrën e vetëdijes? Nuk është ëndrra ajo që na ndan nga ajo jetë, por rruga drejt saj, rruga e shënuar nga gjurmët e shpirtit tonë të pavendosur, e që shpesh mbetet e pashkelur.
Në mendjen e njeriut lindin pambarimisht pyetje, një pasion i egër për të kuptuar universin dhe për të ndërtuar urat e tij të brendshme drejt një kuptimi më të madh. Por çdo urë fillon në një breg të mjegullt. Një tokë e panjohur, shpesh e mbushur me rrënoja të së shkuarës sonë, me zhurmën e ëndrrave të thyera dhe me peshën e pendesave të mbetura pezull. A mund të ndërtohet një urë mbi këto themele të brishta? Apo më mirë të themi: a kemi guximin të qëndrojmë në mes të kësaj ure dhe të shikojmë poshtë, aty ku përplasen dallgët e frikës dhe të pakuptueshmërisë sonë?
Në errësirën e natës, kur gjithçka shfaqet me një ndriçim tjetër, kur mendimet e përditshme treten si hije dhe vetëdija përpëlitet mes asaj çka është dhe çka mund të jetë, është pikërisht ajo natë që shpalos të vërtetat më të thella. Në qetësinë e saj melankolike, e kupton që jeta më e mirë nuk është një vend, një cak, apo një fitore. Është një hapësirë brenda teje, një vend ku çdo e djeshme pajtohet me të nesërmen, ku plagët nuk janë më armiq, por mësues të heshtur.
Të jetosh një jetë më të mirë kërkon të përballesh me labirintin e qenies sate. Duhet të ndalosh dhe të dëgjosh jehonën e atyre zërave të brendshëm që shpesh i heshtim me zhurmën e botës. Duhet të shohësh frikërat në sy, ashtu si një fëmijë që shikon hijet në një dhomë të errët, derisa të kuptojë se nuk janë asgjë tjetër veçse krijesa të fantazisë së tij. Dhe mbi të gjitha, duhet të pranosh që ndonjëherë, edhe duke ndërtuar ura, mund të rrëzohesh. Por edhe në rënien e thellë, ka një mësim, një lloj bukurie që vetëm shpirti i ndjeshëm mund ta përqafojë.
Filozofët e lashtë shpesh thoshin se jeta është një teatër ku të gjithë luajnë një rol. Por a mund të jetë teatri pa një kuptim më të lartë? A mund të ketë një skenë pa shikues? Këto janë pyetjet që na shoqërojnë në rrugën tonë drejt ndërtimit të një ure – jo thjesht për të kaluar nga një vend në tjetrin, por për të lidhur pjesët e shpërndara të vetvetes sonë. Nëse jeta më e mirë është një ëndërr, atëherë ajo ëndërr kërkon guximin e të zgjuarit, këmbënguljen e të jetuarit dhe pranimin e të gjitha kontradiktave që na bëjnë njerëz.
Ka një melodi të heshtur në zemrën e çdo ëndrre, një harmoni që nuk mund të dëgjohet, veçse në heshtje të plotë. Kjo është melodia e shpirtit që përpiqet të kapërcejë botën e dukshme dhe të shkojë përtej. Dhe ajo që e bën këtë melodi kaq të veçantë, është se nuk mund të jetë kurrë e përsosur. Sepse edhe në gabimet e saj, edhe në notat e saj të humbura, qëndron thelbi i të qenit i gjallë.
Prandaj, nëse ëndrra është ura që na çon drejt një jete më të mirë, atëherë secili hap mbi atë urë është një testament i forcës sonë. Forca për të ëndërruar, për të vuajtur, për të dështuar dhe për të filluar sërish. Forca për të besuar se edhe në kaosin më të madh, ekziston një rend i fshehtë, një poezi që pret të lexohet, një dritë që ndriçon përtej kufijve të kuptimit tonë.
Mos ki frikë të ëndërrosh, por mos harro të veprosh. Sepse ëndrra pa veprim është si një urë pa dalje, një rrugë që përfundon në boshllëk. Dhe mbi të gjitha, mos harro se nuk je vetëm në këtë udhëtim. Çdo njeri që takon është një pjesëz e kësaj ure universale, një copëz e mozaikut të madh të jetës.
Në fund të fundit, nuk është jeta më e mirë ajo që na pret, por ajo që ndërtojmë gjatë udhëtimit. Dhe nëse ndonjëherë dyshon nëse ia vlen, thjesht kujto: çdo hap drejt një ëndrre, sado i vogël, është një hap drejt vetvetes.
A mund të jetë një ëndërr ura që na çon drejt një jete më të mirë? Po, ndoshta. Por, a e kemi pyetur veten ndonjëherë: çfarë është kjo jetë më e mirë? Një fener ndriçues përtej mjegullës së ekzistencës sonë, apo vetëm një iluzion që pasqyron dëshirat tona të fshehura, të skalitura në pasqyrën e vetëdijes? Nuk është ëndrra ajo që na ndan nga ajo jetë, por rruga drejt saj, rruga e shënuar nga gjurmët e shpirtit tonë të pavendosur, e që shpesh mbetet e pashkelur.
Në mendjen e njeriut lindin pambarimisht pyetje, një pasion i egër për të kuptuar universin dhe për të ndërtuar urat e tij të brendshme drejt një kuptimi më të madh. Por çdo urë fillon në një breg të mjegullt. Një tokë e panjohur, shpesh e mbushur me rrënoja të së shkuarës sonë, me zhurmën e ëndrrave të thyera dhe me peshën e pendesave të mbetura pezull. A mund të ndërtohet një urë mbi këto themele të brishta? Apo më mirë të themi: a kemi guximin të qëndrojmë në mes të kësaj ure dhe të shikojmë poshtë, aty ku përplasen dallgët e frikës dhe të pakuptueshmërisë sonë?
Në errësirën e natës, kur gjithçka shfaqet me një ndriçim tjetër, kur mendimet e përditshme treten si hije dhe vetëdija përpëlitet mes asaj çka është dhe çka mund të jetë, është pikërisht ajo natë që shpalos të vërtetat më të thella. Në qetësinë e saj melankolike, e kupton që jeta më e mirë nuk është një vend, një cak, apo një fitore. Është një hapësirë brenda teje, një vend ku çdo e djeshme pajtohet me të nesërmen, ku plagët nuk janë më armiq, por mësues të heshtur.
Të jetosh një jetë më të mirë kërkon të përballesh me labirintin e qenies sate. Duhet të ndalosh dhe të dëgjosh jehonën e atyre zërave të brendshëm që shpesh i heshtim me zhurmën e botës. Duhet të shohësh frikërat në sy, ashtu si një fëmijë që shikon hijet në një dhomë të errët, derisa të kuptojë se nuk janë asgjë tjetër veçse krijesa të fantazisë së tij. Dhe mbi të gjitha, duhet të pranosh që ndonjëherë, edhe duke ndërtuar ura, mund të rrëzohesh. Por edhe në rënien e thellë, ka një mësim, një lloj bukurie që vetëm shpirti i ndjeshëm mund ta përqafojë.
Filozofët e lashtë shpesh thoshin se jeta është një teatër ku të gjithë luajnë një rol. Por a mund të jetë teatri pa një kuptim më të lartë? A mund të ketë një skenë pa shikues? Këto janë pyetjet që na shoqërojnë në rrugën tonë drejt ndërtimit të një ure – jo thjesht për të kaluar nga një vend në tjetrin, por për të lidhur pjesët e shpërndara të vetvetes sonë. Nëse jeta më e mirë është një ëndërr, atëherë ajo ëndërr kërkon guximin e të zgjuarit, këmbënguljen e të jetuarit dhe pranimin e të gjitha kontradiktave që na bëjnë njerëz.
Ka një melodi të heshtur në zemrën e çdo ëndrre, një harmoni që nuk mund të dëgjohet, veçse në heshtje të plotë. Kjo është melodia e shpirtit që përpiqet të kapërcejë botën e dukshme dhe të shkojë përtej. Dhe ajo që e bën këtë melodi kaq të veçantë, është se nuk mund të jetë kurrë e përsosur. Sepse edhe në gabimet e saj, edhe në notat e saj të humbura, qëndron thelbi i të qenit i gjallë.
Prandaj, nëse ëndrra është ura që na çon drejt një jete më të mirë, atëherë secili hap mbi atë urë është një testament i forcës sonë. Forca për të ëndërruar, për të vuajtur, për të dështuar dhe për të filluar sërish. Forca për të besuar se edhe në kaosin më të madh, ekziston një rend i fshehtë, një poezi që pret të lexohet, një dritë që ndriçon përtej kufijve të kuptimit tonë.
Mos ki frikë të ëndërrosh, por mos harro të veprosh. Sepse ëndrra pa veprim është si një urë pa dalje, një rrugë që përfundon në boshllëk. Dhe mbi të gjitha, mos harro se nuk je vetëm në këtë udhëtim. Çdo njeri që takon është një pjesëz e kësaj ure universale, një copëz e mozaikut të madh të jetës.
Në fund të fundit, nuk është jeta më e mirë ajo që na pret, por ajo që ndërtojmë gjatë udhëtimit. Dhe nëse ndonjëherë dyshon nëse ia vlen, thjesht kujto: çdo hap drejt një ëndrre, sado i vogël, është një hap drejt vetvetes.
(14)
Muret e kujtesës
Pse kujtimet e dhimbshme janë shpesh më të vështira për t'u harruar? Kjo pyetje e heshtur shëtit korridoret e mendjes sime si një besimtar i vetmuar në tempullin e shkatërruar të shpirtit, duke u endur mes gërmadhave të së kaluarës. Kujtimet e dhimbshme, ato që na mbërthejnë shpirtin si gjëmba në mish, janë muret që ruajnë mësimet tona më të thella, të vërtetat që nuk guxojmë t’i harrojmë, sepse humbja e tyre do të thoshte të humbim vetveten.
A nuk është ironike se dhimbja, kjo ndjenjë e zjarrtë që djeg por nuk shkatërron, është një prej farkëtarëve më të aftë të karakterit tonë? Nëpër hijet e dhimbjes, kuptojmë që jeta nuk është një hapësirë e sheshtë, por një peizazh me lartësi dhe thellësi, me male që na sfidojnë dhe humnera që na tërheqin drejt vetë reflektimit. Çdo plagë është një gdhendje e re mbi trupin e shpirtit, një shenjë e pashlyeshme që dëshmon për luftërat e padukshme që kemi përballuar.
Unë e kujtoj një moment të vetëm, një dhimbje të vetme, si një dritare të hapur në të kaluarën. Një dhimbje që më flet ende me zërin e saj të ashpër dhe të pafalshëm. "Mos më harro," më thotë ajo, "sepse në mua fshihet forca jote, në mua rron kuptimi yt." Dhe atëherë kuptoj se kujtimet e dhimbshme nuk janë vetëm pengje të së kaluarës, por udhërrëfyes të ardhmërisë.
A i keni vënë re kurrë nuancat e dhimbjes? Nuk është një ndjenjë e vetme, por një kor i pasur me zëra të ndryshëm: melankolia e së pakthyeshmes, zemërimi i padrejtësisë, fajësia e gabimeve tona dhe një dëshirë e përhershme për të ndryshuar të kaluarën. Dhimbja është filozofike, sepse ajo na detyron të pyesim për kuptimin e ekzistencës sonë; ajo është poetike, sepse ajo gjen mënyra për të na folur edhe pa fjalë; ajo është meditative, sepse na zhyt në thellësitë e shpirtit tonë si një det i trazuar.
E megjithatë, përse e mbajmë dhimbjen si një amanet të shenjtë? Pse nuk e flakim tutje si një gur të rëndë që na pengon ecjen? Ndoshta sepse thellë-thellë e dimë që, nëse heqim dorë nga dhimbja, heqim dorë nga vetëdija për të qenë të gjallë. Dhimbja është si një orë me zile që na zgjon nga harresa, që na kujton se koha po kalon, se çasti që kemi tani është i vetëm dhe i papërsëritshëm.
Por dhimbja nuk është vetëm kujtesë. Ajo është gjithashtu mësuesi ynë më i përulur dhe më i ashpër. Na mëson durimin, përulësinë dhe rëndësinë e dhembshurisë. Ajo na kujton se edhe të tjerët mbajnë plagë të padukshme dhe se ne jemi të gjithë të lidhur nga fijet e padukshme të përvojës njerëzore. Dhe kështu, përmes dhimbjes, ne mësojmë të jemi më njerëzorë.
Në një botë që shpesh na shtyn drejt harresës, drejt anestezisë së mendjes dhe zemrës, kujtimet e dhimbshme qëndrojnë si kulla që nuk shemben. Ato janë simbolet e vërtetësisë, një përkujtesë se çfarë do të thotë të jetosh.
Kështu që, në vend që të luftojmë kundër dhimbjes, ndoshta duhet të ulemi pranë saj, ta dëgjojmë dhe ta kuptojmë. Sepse, si një mik i vjetër që nuk dëshiron të largohet, ai ka ardhur për të na treguar diçka që nuk mund ta mësojmë ndryshe. Dhe nëse e dëgjojmë me kujdes, ndoshta do të kuptojmë që dhimbja nuk është fundi, por fillimi i një udhëtimi të ri—udhëtimi drejt kuptimit, drejt shërimit, dhe drejt vetvetes.
Pra, mos e largoni dhimbjen. Ai është mësuesi juaj, hije e së shkuarës dhe dritë e së ardhmes. Mos e harroni: muret e kujtesës, edhe kur janë të ndërtuara nga dhimbja, janë gjithashtu porta drejt urtësisë.
Pse kujtimet e dhimbshme janë shpesh më të vështira për t'u harruar? Kjo pyetje e heshtur shëtit korridoret e mendjes sime si një besimtar i vetmuar në tempullin e shkatërruar të shpirtit, duke u endur mes gërmadhave të së kaluarës. Kujtimet e dhimbshme, ato që na mbërthejnë shpirtin si gjëmba në mish, janë muret që ruajnë mësimet tona më të thella, të vërtetat që nuk guxojmë t’i harrojmë, sepse humbja e tyre do të thoshte të humbim vetveten.
A nuk është ironike se dhimbja, kjo ndjenjë e zjarrtë që djeg por nuk shkatërron, është një prej farkëtarëve më të aftë të karakterit tonë? Nëpër hijet e dhimbjes, kuptojmë që jeta nuk është një hapësirë e sheshtë, por një peizazh me lartësi dhe thellësi, me male që na sfidojnë dhe humnera që na tërheqin drejt vetë reflektimit. Çdo plagë është një gdhendje e re mbi trupin e shpirtit, një shenjë e pashlyeshme që dëshmon për luftërat e padukshme që kemi përballuar.
Unë e kujtoj një moment të vetëm, një dhimbje të vetme, si një dritare të hapur në të kaluarën. Një dhimbje që më flet ende me zërin e saj të ashpër dhe të pafalshëm. "Mos më harro," më thotë ajo, "sepse në mua fshihet forca jote, në mua rron kuptimi yt." Dhe atëherë kuptoj se kujtimet e dhimbshme nuk janë vetëm pengje të së kaluarës, por udhërrëfyes të ardhmërisë.
A i keni vënë re kurrë nuancat e dhimbjes? Nuk është një ndjenjë e vetme, por një kor i pasur me zëra të ndryshëm: melankolia e së pakthyeshmes, zemërimi i padrejtësisë, fajësia e gabimeve tona dhe një dëshirë e përhershme për të ndryshuar të kaluarën. Dhimbja është filozofike, sepse ajo na detyron të pyesim për kuptimin e ekzistencës sonë; ajo është poetike, sepse ajo gjen mënyra për të na folur edhe pa fjalë; ajo është meditative, sepse na zhyt në thellësitë e shpirtit tonë si një det i trazuar.
E megjithatë, përse e mbajmë dhimbjen si një amanet të shenjtë? Pse nuk e flakim tutje si një gur të rëndë që na pengon ecjen? Ndoshta sepse thellë-thellë e dimë që, nëse heqim dorë nga dhimbja, heqim dorë nga vetëdija për të qenë të gjallë. Dhimbja është si një orë me zile që na zgjon nga harresa, që na kujton se koha po kalon, se çasti që kemi tani është i vetëm dhe i papërsëritshëm.
Por dhimbja nuk është vetëm kujtesë. Ajo është gjithashtu mësuesi ynë më i përulur dhe më i ashpër. Na mëson durimin, përulësinë dhe rëndësinë e dhembshurisë. Ajo na kujton se edhe të tjerët mbajnë plagë të padukshme dhe se ne jemi të gjithë të lidhur nga fijet e padukshme të përvojës njerëzore. Dhe kështu, përmes dhimbjes, ne mësojmë të jemi më njerëzorë.
Në një botë që shpesh na shtyn drejt harresës, drejt anestezisë së mendjes dhe zemrës, kujtimet e dhimbshme qëndrojnë si kulla që nuk shemben. Ato janë simbolet e vërtetësisë, një përkujtesë se çfarë do të thotë të jetosh.
Kështu që, në vend që të luftojmë kundër dhimbjes, ndoshta duhet të ulemi pranë saj, ta dëgjojmë dhe ta kuptojmë. Sepse, si një mik i vjetër që nuk dëshiron të largohet, ai ka ardhur për të na treguar diçka që nuk mund ta mësojmë ndryshe. Dhe nëse e dëgjojmë me kujdes, ndoshta do të kuptojmë që dhimbja nuk është fundi, por fillimi i një udhëtimi të ri—udhëtimi drejt kuptimit, drejt shërimit, dhe drejt vetvetes.
Pra, mos e largoni dhimbjen. Ai është mësuesi juaj, hije e së shkuarës dhe dritë e së ardhmes. Mos e harroni: muret e kujtesës, edhe kur janë të ndërtuara nga dhimbja, janë gjithashtu porta drejt urtësisë.
(15)
"Romantizmi i një ure të braktisur"
A ka më shumë poezi nëpër libra apo në heshtjen e një ure të braktisur? Aty ku gurët janë të lodhur nga pesha e shekujve dhe hekurat, të ndryshkur, kanë nisur të qajnë pa lot. Një urë e tillë nuk është thjesht një ndërtim; ajo është një dëshmi e një kohe kur kalimi përtej ishte i domosdoshëm, kur brigjet kishin nevojë për një lidhje, kur hapësira mes dy botëve ishte mbushur nga një dashuri arkitekturore që ndoshta tani ka rënë në harresë. Një urë e braktisur është një poezi që nuk lexohet më, por që vazhdon të flasë me heshtjen e saj.
Aty, mbi dërrasat e kalbura ose gurët e plasaritura, ndihet një frymë e pashpjegueshme melankolie. Është fryma e kalimtarëve të dikurshëm, këmbët e të cilëve përplaseshin mbi trupin e saj, me shpresën për të kaluar një pengesë, për të arritur në një horizont tjetër. A ka romantizëm në këtë lidhje të harruar? Po, sepse çdo urë, sado e braktisur të duket, ruan kujtimin e një lidhjeje që dikur ka ekzistuar. Nuk ka ndarje pa dashuri të mëparshme, nuk ka harresë pa kujtesë.
Imagjinoji brigjet që qëndrojnë në heshtje, të shkëputura tashmë, duke e vështruar njëra-tjetrën nga larg. Mos ndoshta ato janë si dy të dashuruar që nuk mund të prekin më duart e njëri-tjetrit? Ajo hapësirë mes tyre, që dikur përshkohej nga një rrugë e gjallë dhe plot zhurmë, tani është një hendek i heshtur që të ther me zbrazëtinë e tij. Në këtë mes, ura qëndron si një dëshmitare tragjike e asaj ndarjeje.
Ka diçka thellësisht njerëzore në këtë pamje. Ne të gjithë jemi ura. Shpesh ndërtojmë lidhje mes brigjeve të shpirtit tonë dhe të tjerëve, por me kalimin e kohës, ato ura mund të braktisen. Jeta dhe distanca i shqyejnë fijet që na lidhin. E megjithatë, edhe kur ura nuk përshkohet më, ajo mbetet aty, një kujtim i përhershëm i diçkaje që dikur kishte vlerë. Nuk janë thjesht dërrasat, gurët apo çeliku që e mbajnë atë në këmbë. Është forca e kujtesës, forca e vetë aktit të lidhjes që njëherë ndodhi dhe që tani qëndron e ngrirë, si një pikturë e lënë në kornizën e saj.
Por çfarë ndodh kur ne braktisim urat brenda vetes? Kur nuk përpiqemi më të lidhim mendimet e shpërndara, ëndrrat e harruara, dashuritë që lëkunden në një limbo të pasigurtë? Braktisja fillon nga brenda, dhe pastaj përhapet jashtë. E gjithë qenia jonë bëhet një urë e braktisur, një monument i heshtjes dhe mospërfilljes. Mos ndoshta ky është fati i çdo njeriu? Të kthehet në një urë që një ditë nuk do të kalojë më asnjë shpirt? Apo mos ka një shpëtim, një mundësi për të rigjetur ritmin e atyre hapave të humbur që dikur përshkonin këto lidhje?
Ka një tragjedi dhe një bukuri të pashoqe në urat e braktisura. Ato nuk i bëjnë më ballë rrjedhës së lumit poshtë tyre, por as nuk dorëzohen plotësisht. Ato qëndrojnë si dëshmi të një kohe kur lidhja kishte rëndësi, kur njeriu nuk kishte frikë nga rruga, por e ndërtonte atë. A mund ta gjejmë këtë guxim brenda vetes, për të ndërtuar përsëri urat që kemi humbur? Për të përballuar hendekun e distancës, qoftë ajo midis brigjeve të jashtme apo ato të brendshme të shpirtit tonë?
Ndoshta nuk ka përgjigje të thjeshta. Urat e braktisura nuk flasin, por ato dëgjojnë. Ato na ftojnë të meditojmë mbi kalueshmërinë, mbi harresën, mbi atë që mbetet kur gjithçka tjetër largohet. Ato janë një kujtesë se ndonjëherë, edhe kur gjithçka duket e humbur, vetë ekzistenca është një akt romantik. Ato nuk ndalojnë së qëni, edhe kur askush nuk i shikon më.
Kështu që, herën tjetër që të gjesh një urë të braktisur, ndalo dhe dëgjo. Dëgjo zërin e heshtjes së saj, dhe ndoshta do të dëgjosh jehonën e vetvetes. Sepse brenda çdo ure, qoftë ajo e ndërtuar nga gurë apo ëndrra, është një copëz e shpirtit njerëzor, e fortë dhe e brishtë njëkohësisht. Dhe mos harro: një urë, edhe kur është e braktisur, ka më shumë poezi se një botë e tërë që ecën drejt harresës.
A ka më shumë poezi nëpër libra apo në heshtjen e një ure të braktisur? Aty ku gurët janë të lodhur nga pesha e shekujve dhe hekurat, të ndryshkur, kanë nisur të qajnë pa lot. Një urë e tillë nuk është thjesht një ndërtim; ajo është një dëshmi e një kohe kur kalimi përtej ishte i domosdoshëm, kur brigjet kishin nevojë për një lidhje, kur hapësira mes dy botëve ishte mbushur nga një dashuri arkitekturore që ndoshta tani ka rënë në harresë. Një urë e braktisur është një poezi që nuk lexohet më, por që vazhdon të flasë me heshtjen e saj.
Aty, mbi dërrasat e kalbura ose gurët e plasaritura, ndihet një frymë e pashpjegueshme melankolie. Është fryma e kalimtarëve të dikurshëm, këmbët e të cilëve përplaseshin mbi trupin e saj, me shpresën për të kaluar një pengesë, për të arritur në një horizont tjetër. A ka romantizëm në këtë lidhje të harruar? Po, sepse çdo urë, sado e braktisur të duket, ruan kujtimin e një lidhjeje që dikur ka ekzistuar. Nuk ka ndarje pa dashuri të mëparshme, nuk ka harresë pa kujtesë.
Imagjinoji brigjet që qëndrojnë në heshtje, të shkëputura tashmë, duke e vështruar njëra-tjetrën nga larg. Mos ndoshta ato janë si dy të dashuruar që nuk mund të prekin më duart e njëri-tjetrit? Ajo hapësirë mes tyre, që dikur përshkohej nga një rrugë e gjallë dhe plot zhurmë, tani është një hendek i heshtur që të ther me zbrazëtinë e tij. Në këtë mes, ura qëndron si një dëshmitare tragjike e asaj ndarjeje.
Ka diçka thellësisht njerëzore në këtë pamje. Ne të gjithë jemi ura. Shpesh ndërtojmë lidhje mes brigjeve të shpirtit tonë dhe të tjerëve, por me kalimin e kohës, ato ura mund të braktisen. Jeta dhe distanca i shqyejnë fijet që na lidhin. E megjithatë, edhe kur ura nuk përshkohet më, ajo mbetet aty, një kujtim i përhershëm i diçkaje që dikur kishte vlerë. Nuk janë thjesht dërrasat, gurët apo çeliku që e mbajnë atë në këmbë. Është forca e kujtesës, forca e vetë aktit të lidhjes që njëherë ndodhi dhe që tani qëndron e ngrirë, si një pikturë e lënë në kornizën e saj.
Por çfarë ndodh kur ne braktisim urat brenda vetes? Kur nuk përpiqemi më të lidhim mendimet e shpërndara, ëndrrat e harruara, dashuritë që lëkunden në një limbo të pasigurtë? Braktisja fillon nga brenda, dhe pastaj përhapet jashtë. E gjithë qenia jonë bëhet një urë e braktisur, një monument i heshtjes dhe mospërfilljes. Mos ndoshta ky është fati i çdo njeriu? Të kthehet në një urë që një ditë nuk do të kalojë më asnjë shpirt? Apo mos ka një shpëtim, një mundësi për të rigjetur ritmin e atyre hapave të humbur që dikur përshkonin këto lidhje?
Ka një tragjedi dhe një bukuri të pashoqe në urat e braktisura. Ato nuk i bëjnë më ballë rrjedhës së lumit poshtë tyre, por as nuk dorëzohen plotësisht. Ato qëndrojnë si dëshmi të një kohe kur lidhja kishte rëndësi, kur njeriu nuk kishte frikë nga rruga, por e ndërtonte atë. A mund ta gjejmë këtë guxim brenda vetes, për të ndërtuar përsëri urat që kemi humbur? Për të përballuar hendekun e distancës, qoftë ajo midis brigjeve të jashtme apo ato të brendshme të shpirtit tonë?
Ndoshta nuk ka përgjigje të thjeshta. Urat e braktisura nuk flasin, por ato dëgjojnë. Ato na ftojnë të meditojmë mbi kalueshmërinë, mbi harresën, mbi atë që mbetet kur gjithçka tjetër largohet. Ato janë një kujtesë se ndonjëherë, edhe kur gjithçka duket e humbur, vetë ekzistenca është një akt romantik. Ato nuk ndalojnë së qëni, edhe kur askush nuk i shikon më.
Kështu që, herën tjetër që të gjesh një urë të braktisur, ndalo dhe dëgjo. Dëgjo zërin e heshtjes së saj, dhe ndoshta do të dëgjosh jehonën e vetvetes. Sepse brenda çdo ure, qoftë ajo e ndërtuar nga gurë apo ëndrra, është një copëz e shpirtit njerëzor, e fortë dhe e brishtë njëkohësisht. Dhe mos harro: një urë, edhe kur është e braktisur, ka më shumë poezi se një botë e tërë që ecën drejt harresës.
(16)
Pengesa e mureve dhe flladi i lirisë
A është njeriu thjesht një arkitekt i mureve të tij? Një krijesë që me çdo gur, me çdo tullë, përpiqet të ndërtojë një fortesë të paprekshme rreth shpirtit të vet? Apo ndoshta, këto mure, që na duken aq të domosdoshme, janë vetëm hijet e frikës sonë, të frikës për të prekur botën e panjohur përtej tyre?
Sa herë i ngremë këto mure, e bindim veten se ato janë mbrojtja jonë – një barrierë ndaj dhimbjes, ndaj tradhtisë, ndaj ftohtësisë së botës. Dhe megjithatë, a nuk është pikërisht kjo mbrojtje një lloj burgu i heshtur, një kafaz i ndërtuar me duart tona? Sa më të larta janë muret, aq më shumë humbasim nga drita e botës së jashtme, aq më shumë mbytemi në errësirën e vetmisë që vetë e kemi zgjedhur.
Mendo: çfarë ndodh kur një mur shembet? A është rënia e tij një shkatërrim, apo një çlirim? A duhet të kemi guximin për të rrëzuar çdo gur që kemi vendosur mbi tjetrin? A është pasiguria që na pret përtej mureve një kërcënim apo një thirrje?
Liria shpirtërore – kjo gjendje e çuditshme, kaq e dëshiruar, kaq e frikshme – vjen vetëm kur ne jemi të gatshëm të përballemi me brishtësinë tonë. Sepse në atë hapësirë të hapur, ku nuk ka më mure për të na mbrojtur, ne kuptojmë se nuk ka as pengesa për të na kufizuar. Në atë moment, njeriu përballë botës zbulon dy të vërteta të mëdha: se dhimbja është pjesë e udhëtimit dhe se vetëm nëpërmjet dhimbjes vjen rritja.
Por a jemi gati të heqim dorë nga iluzioni i sigurisë? Njeriu është një krijesë e paradoksit. Ai e dëshiron lirinë, por i frikësohet asaj; e kërkon të vërtetën, por shpesh nuk e duron peshën e saj. Ai e sheh qiellin dhe ëndërron të fluturojë, por e ngulit veten në tokë me zinxhirët e zakoneve, frikës dhe pritshmërive. Dhe kështu, ai qëndron në prag të zgjedhjes: të vazhdojë të ngrejë mure, apo të zgjedhë pasigurinë e një bote pa kufij.
A e kupton sa bukur është të jesh i lirë? Jo vetëm i lirë nga zinxhirët e jashtëm, por i lirë nga vetë muret e brendshme – nga zëri kritik që pëshpërit në errësirë, nga frika që i mban duart të lidhura, nga nevoja për t'u përputhur me format që shoqëria ka gdhendur për ne. Liria është si një muzikë që vjen nga brenda, një fllad i freskët që fryn përtej rrënojave të mureve. Por ky fllad mund të ndihet vetëm nga ata që kanë guximin t'i shembin ato.
Dhe megjithatë, një pyetje ngre kokë si një hijë në mendjen tonë: kur shembim muret, a humbasim gjithçka? Jo, sepse muret nuk janë vetvetja jonë. Identiteti ynë nuk është fortesa që ndërtojmë, por shpirti që pulson brenda saj. Dhe për të ndjerë këtë puls të vërtetë, për të prekur vetveten, duhet të kemi guximin të lejojmë që drita e botës të na prekë, edhe nëse kjo dritë ndonjëherë djeg.
Pra, unë të pyes: a do të jesh i sigurt brenda mureve të tua, apo i lirë në një botë ku gjithçka është e pasigurt? Zgjedhja nuk është një përgjigje e thjeshtë; ajo është një rrugë, një udhëtim. Dhe ky udhëtim nuk është për ata që kërkojnë rehati, por për ata që kërkojnë kuptim.
Në fund, liria shpirtërore nuk është një dhuratë që na jepet; është një dhuratë që ne ia bëjmë vetes kur guxojmë të përballojmë botën pa mure, pa mbrojtje, pa frikë. Dhe pikërisht në atë hapësirë të pafundme, ku qielli përqafohet me tokën, njeriu më në fund kupton se ka lindur për të fluturuar, jo për t'u fshehur.
A është njeriu thjesht një arkitekt i mureve të tij? Një krijesë që me çdo gur, me çdo tullë, përpiqet të ndërtojë një fortesë të paprekshme rreth shpirtit të vet? Apo ndoshta, këto mure, që na duken aq të domosdoshme, janë vetëm hijet e frikës sonë, të frikës për të prekur botën e panjohur përtej tyre?
Sa herë i ngremë këto mure, e bindim veten se ato janë mbrojtja jonë – një barrierë ndaj dhimbjes, ndaj tradhtisë, ndaj ftohtësisë së botës. Dhe megjithatë, a nuk është pikërisht kjo mbrojtje një lloj burgu i heshtur, një kafaz i ndërtuar me duart tona? Sa më të larta janë muret, aq më shumë humbasim nga drita e botës së jashtme, aq më shumë mbytemi në errësirën e vetmisë që vetë e kemi zgjedhur.
Mendo: çfarë ndodh kur një mur shembet? A është rënia e tij një shkatërrim, apo një çlirim? A duhet të kemi guximin për të rrëzuar çdo gur që kemi vendosur mbi tjetrin? A është pasiguria që na pret përtej mureve një kërcënim apo një thirrje?
Liria shpirtërore – kjo gjendje e çuditshme, kaq e dëshiruar, kaq e frikshme – vjen vetëm kur ne jemi të gatshëm të përballemi me brishtësinë tonë. Sepse në atë hapësirë të hapur, ku nuk ka më mure për të na mbrojtur, ne kuptojmë se nuk ka as pengesa për të na kufizuar. Në atë moment, njeriu përballë botës zbulon dy të vërteta të mëdha: se dhimbja është pjesë e udhëtimit dhe se vetëm nëpërmjet dhimbjes vjen rritja.
Por a jemi gati të heqim dorë nga iluzioni i sigurisë? Njeriu është një krijesë e paradoksit. Ai e dëshiron lirinë, por i frikësohet asaj; e kërkon të vërtetën, por shpesh nuk e duron peshën e saj. Ai e sheh qiellin dhe ëndërron të fluturojë, por e ngulit veten në tokë me zinxhirët e zakoneve, frikës dhe pritshmërive. Dhe kështu, ai qëndron në prag të zgjedhjes: të vazhdojë të ngrejë mure, apo të zgjedhë pasigurinë e një bote pa kufij.
A e kupton sa bukur është të jesh i lirë? Jo vetëm i lirë nga zinxhirët e jashtëm, por i lirë nga vetë muret e brendshme – nga zëri kritik që pëshpërit në errësirë, nga frika që i mban duart të lidhura, nga nevoja për t'u përputhur me format që shoqëria ka gdhendur për ne. Liria është si një muzikë që vjen nga brenda, një fllad i freskët që fryn përtej rrënojave të mureve. Por ky fllad mund të ndihet vetëm nga ata që kanë guximin t'i shembin ato.
Dhe megjithatë, një pyetje ngre kokë si një hijë në mendjen tonë: kur shembim muret, a humbasim gjithçka? Jo, sepse muret nuk janë vetvetja jonë. Identiteti ynë nuk është fortesa që ndërtojmë, por shpirti që pulson brenda saj. Dhe për të ndjerë këtë puls të vërtetë, për të prekur vetveten, duhet të kemi guximin të lejojmë që drita e botës të na prekë, edhe nëse kjo dritë ndonjëherë djeg.
Pra, unë të pyes: a do të jesh i sigurt brenda mureve të tua, apo i lirë në një botë ku gjithçka është e pasigurt? Zgjedhja nuk është një përgjigje e thjeshtë; ajo është një rrugë, një udhëtim. Dhe ky udhëtim nuk është për ata që kërkojnë rehati, por për ata që kërkojnë kuptim.
Në fund, liria shpirtërore nuk është një dhuratë që na jepet; është një dhuratë që ne ia bëjmë vetes kur guxojmë të përballojmë botën pa mure, pa mbrojtje, pa frikë. Dhe pikërisht në atë hapësirë të pafundme, ku qielli përqafohet me tokën, njeriu më në fund kupton se ka lindur për të fluturuar, jo për t'u fshehur.
(18)
Ura që nuk shembet
Çfarë është ura, përtej gurëve, çelikut dhe drurit të saj? Një dorë e shtrirë nga një breg në tjetrin, një frymë që mban në mes dy ekstremeve të një boshllëku, një premtim që sfidon rënien, zbrazëtinë dhe vetminë. Dhe çfarë e mban atë të qëndrueshme, kur era fryn me tërbim, kur uji nën të përplas dallgët me egërsi, kur vetë koha gërryen themelet e saj?
Nuk është vetëm inxhinieria, as llogaritja e peshave, as forca e çelikut që mban në këmbë një urë. Është besimi. Ai besim i heshtur që çdo njeri që ecën mbi të e bart pa e ditur – besimi që ura nuk do të shembet. Por mos vallë ky besim është i verbër? Apo, në të vërtetë, çdo hap mbi të është një akt shprese, një pohim i brendshëm se bota, me gjithë brishtësinë e saj, mund të mbahet në ekuilibër?
Mendo, njeriu është si një urë. Secili prej nesh qëndron mes dy skajeve të jetës – midis lindjes dhe vdekjes, mes dritës dhe errësirës, mes shpresës dhe zhgënjimit. Dhe si një urë, ne jemi në vazhdimësi në rrezik të shembemi. Përse atëherë nuk rrëzohemi? Çfarë na mban të qëndrueshëm në këtë botë kaotike, ku çdo ditë sjell pasiguri dhe sfida që na tundin fort?
Përkushtimi. Po, ai përkushtim i thellë ndaj atyre që kalojnë mbi ne, që mbështeten te forca jonë, ndaj idealeve dhe ëndrrave që na japin një arsye për të ekzistuar. Një urë nuk është asgjë pa qëllimin për të lidhur, pa misionin për të bashkuar atë që është ndarë. Dhe njeriu, pa një qëllim, bëhet një shkëmb i shkretë, i palëvizshëm dhe i vetmuar, një ekzistencë që nuk mban peshën e vetes dhe as të tjerëve.
Por qëllimi nuk është gjithmonë i mjaftueshëm. Çfarë ndodh kur pikat e shiut fillojnë të gërryejnë sipërfaqen, kur ndjenjat e lodhjes dhe pafuqisë fillojnë të na braktisin? A janë muret tona të brendshme aq të forta sa të mos thyhen? A është besimi ynë i brendshëm aq i palëkundur sa të përballojë rrjedhën e kohës?
Dashuria. Po, ajo është një tjetër forcë e padukshme që mban një urë – dhe një shpirt – të pandryshuar. Dashuria për jetën, për ata që varen prej nesh, për atë që jemi dhe për atë që duam të bëhemi. A e keni vënë re ndonjëherë që urat më të bukura, ato që nuk shemben kurrë, janë ato që janë ndërtuar jo vetëm nga duart e forta, por edhe nga zemrat e dashuruara?
Por ka një të vërtetë të hidhur: çdo urë e ka një kufi. Çdo shpirt, sado i fortë, ka një pikë thyerjeje. Nuk jemi të përjetshëm, dhe as nuk duhet të jemi. Pyetja nuk është nëse do të shembemi një ditë, por çfarë do të na mbetet pas, kur gurët e themeleve tona të fillojnë të bien. Çfarë ure do të kemi ndërtuar? A do të jetë ajo e denjë për të lidhur brezat që do të vijnë pas nesh? Apo do të jetë thjesht një rrënojë që s’tregon asgjë për historinë tonë?
E megjithatë, ka diçka qetësuese në këtë të vërtetë. Ndoshta nuk është e nevojshme të jemi të përjetshëm. Ndoshta ajo që ka rëndësi është ajo që ndërtojmë në kohën që kemi. Ajo që kemi dashur, ajo për të cilën kemi luftuar, ajo që kemi lidhur në një botë ku gjithçka është e destinuar të ndahet.
Pra, çfarë e mban një urë të qëndrueshme? Nuk është vetëm materiali. Janë ata që besojnë te ajo, që i japin një qëllim, që e ruajnë nga rënia dhe që ecin mbi të me shpresën se gjithçka mund të mbetet e pandarë, të paktën edhe për një ditë tjetër.
Çfarë është ura, përtej gurëve, çelikut dhe drurit të saj? Një dorë e shtrirë nga një breg në tjetrin, një frymë që mban në mes dy ekstremeve të një boshllëku, një premtim që sfidon rënien, zbrazëtinë dhe vetminë. Dhe çfarë e mban atë të qëndrueshme, kur era fryn me tërbim, kur uji nën të përplas dallgët me egërsi, kur vetë koha gërryen themelet e saj?
Nuk është vetëm inxhinieria, as llogaritja e peshave, as forca e çelikut që mban në këmbë një urë. Është besimi. Ai besim i heshtur që çdo njeri që ecën mbi të e bart pa e ditur – besimi që ura nuk do të shembet. Por mos vallë ky besim është i verbër? Apo, në të vërtetë, çdo hap mbi të është një akt shprese, një pohim i brendshëm se bota, me gjithë brishtësinë e saj, mund të mbahet në ekuilibër?
Mendo, njeriu është si një urë. Secili prej nesh qëndron mes dy skajeve të jetës – midis lindjes dhe vdekjes, mes dritës dhe errësirës, mes shpresës dhe zhgënjimit. Dhe si një urë, ne jemi në vazhdimësi në rrezik të shembemi. Përse atëherë nuk rrëzohemi? Çfarë na mban të qëndrueshëm në këtë botë kaotike, ku çdo ditë sjell pasiguri dhe sfida që na tundin fort?
Përkushtimi. Po, ai përkushtim i thellë ndaj atyre që kalojnë mbi ne, që mbështeten te forca jonë, ndaj idealeve dhe ëndrrave që na japin një arsye për të ekzistuar. Një urë nuk është asgjë pa qëllimin për të lidhur, pa misionin për të bashkuar atë që është ndarë. Dhe njeriu, pa një qëllim, bëhet një shkëmb i shkretë, i palëvizshëm dhe i vetmuar, një ekzistencë që nuk mban peshën e vetes dhe as të tjerëve.
Por qëllimi nuk është gjithmonë i mjaftueshëm. Çfarë ndodh kur pikat e shiut fillojnë të gërryejnë sipërfaqen, kur ndjenjat e lodhjes dhe pafuqisë fillojnë të na braktisin? A janë muret tona të brendshme aq të forta sa të mos thyhen? A është besimi ynë i brendshëm aq i palëkundur sa të përballojë rrjedhën e kohës?
Dashuria. Po, ajo është një tjetër forcë e padukshme që mban një urë – dhe një shpirt – të pandryshuar. Dashuria për jetën, për ata që varen prej nesh, për atë që jemi dhe për atë që duam të bëhemi. A e keni vënë re ndonjëherë që urat më të bukura, ato që nuk shemben kurrë, janë ato që janë ndërtuar jo vetëm nga duart e forta, por edhe nga zemrat e dashuruara?
Por ka një të vërtetë të hidhur: çdo urë e ka një kufi. Çdo shpirt, sado i fortë, ka një pikë thyerjeje. Nuk jemi të përjetshëm, dhe as nuk duhet të jemi. Pyetja nuk është nëse do të shembemi një ditë, por çfarë do të na mbetet pas, kur gurët e themeleve tona të fillojnë të bien. Çfarë ure do të kemi ndërtuar? A do të jetë ajo e denjë për të lidhur brezat që do të vijnë pas nesh? Apo do të jetë thjesht një rrënojë që s’tregon asgjë për historinë tonë?
E megjithatë, ka diçka qetësuese në këtë të vërtetë. Ndoshta nuk është e nevojshme të jemi të përjetshëm. Ndoshta ajo që ka rëndësi është ajo që ndërtojmë në kohën që kemi. Ajo që kemi dashur, ajo për të cilën kemi luftuar, ajo që kemi lidhur në një botë ku gjithçka është e destinuar të ndahet.
Pra, çfarë e mban një urë të qëndrueshme? Nuk është vetëm materiali. Janë ata që besojnë te ajo, që i japin një qëllim, që e ruajnë nga rënia dhe që ecin mbi të me shpresën se gjithçka mund të mbetet e pandarë, të paktën edhe për një ditë tjetër.
(19)
Vetmia: një mur apo urë e padukshme?
A është vetmia një mur, i ngritur me gurët e ftohtë të frikës dhe dëshpërimit, apo një urë e ndërtuar nga fijet e padukshme të mendimit dhe introspektivës? E tillë është pyetja që na përndjek kur nata bie mbi shpirtin, kur fjalët e botës heshtin dhe një dritë e zbehtë, si hije e diellit të largët, na vë përballë vetes.
Vetmia, në pamjen e parë, ngjan si një burg; një hapësirë pa derë, pa dritare, ku je dënuar të dëgjosh vetëm jehonën e frymës tënde. Është ai çast kur çdo tingull i jashtëm shndërrohet në një heshtje të thellë që përthith gjithçka. Zemra rreh më ndryshe në këtë boshllëk, sikur kërkon një ritëm që nuk ekziston. Kjo është vetmia si mur, një kufi mes teje dhe botës, që të bën të ndihesh i braktisur.
Por pastaj, në qetësinë e atij muri, fillon të ndodhë diçka. Një zë, i heshtur dhe i ndrojtur, fillon të flasë brenda teje. Nuk është një zë i huaj; është vetë tingulli i shpirtit tënd, që deri tani ka qenë i mbytur nga zhurma e botës. Atëherë kupton se ky mur, që dikur e mendoje si një burg, ka filluar të shndërrohet në një urë – një urë drejt thellësisë së brendshme, drejt një njohjeje të përtejshme të vetes.
Çfarë është vetmia, nëse jo një ftesë për t’u ndalur dhe për të dëgjuar atë që përndryshe do të mbetej pa zë? Në këtë heshtje, fillon të njohësh dhimbjet e tua, por edhe bukuritë që ke harruar. Fillon të kuptosh se njeriu nuk është një qenie e plotë, por një mozaik copëzash të thyera, të cilat shkëlqejnë vetëm kur i përplas drita e vetëdijes. Pa këtë ndalesë të vetmisë, do të mbeteshim gjithnjë të pavetëdijshëm për përmasat tona – për dobësitë tona, por edhe për forcat që fshihen nën to.
Por a është vetmia gjithnjë e tillë? Ajo mund të jetë dhe një kurth, një labirint nga i cili s’ka dalje. Kur njeriu e shikon vetëm përmes syve të frikës, kur nuk ka kurajon për të qëndruar përballë vetes, atëherë vetmia bëhet një humnerë që e përpin çdo grimcë të shpresës. Sa herë kemi parë shpirtra që shuhen nën peshën e saj, të paaftë për të gjetur kuptim në boshllëkun që ndiejnë?
Kjo është drama e vetmisë: ajo është një sfidë që kërkon kurajë, një rrugë që mund të të çojë ose në errësirën më të thellë, ose në dritën më të pastër të vetëdijes. Dhe shpesh, ajo që e përcakton këtë udhë është mënyra si zgjedhim ta përjetojmë. Nëse i largohemi, nëse mundohemi ta mbushim me zhurma, me iluzione, me fytyra të rastësishme, atëherë vetmia bëhet një armik që na përndjek. Por nëse e pranojmë si një mik, si një mësues që ka ardhur për të na dhënë një mësim, atëherë ajo mund të bëhet një portë drejt një kuptimi më të madh.
A ka kuptim jeta pa vetminë? A mund ta njohim ndonjëherë veten pa atë çast të frikshëm kur gjithçka shuhet dhe mbetemi vetëm me pyetjet tona? Shumë e shohin vetminë si një fatkeqësi, por ndoshta ajo është një dhuratë e fshehtë, një mundësi për të dëgjuar zërin e brendshëm, për të zbuluar çfarë do të thotë të jesh njeri. Sepse në fund të fundit, njeriu nuk është një krijesë që mund të përmbushet vetëm nga prania e të tjerëve. Ai është një botë më vete, një univers që mund të eksplorohet vetëm përmes vetmisë.
Dhe kështu, vetmia nuk është as mur, as urë; ajo është të dyja, dhe më shumë se kaq. Ajo është një sfidë, një pasqyrë, një udhë drejt asaj që na bën të jemi më shumë se thjesht trupa që ecin nëpër botë. Është një kujtesë se, ndonëse mund të jetojmë mes turmave, jemi gjithmonë vetëm përballë vetvetes. Dhe në atë vetmi, mund të gjejmë jo vetëm dhimbjen, por edhe bukurinë që fshihet në të qenit të gjallë, të papërkryer dhe të përkohshëm.
A është vetmia një mur, i ngritur me gurët e ftohtë të frikës dhe dëshpërimit, apo një urë e ndërtuar nga fijet e padukshme të mendimit dhe introspektivës? E tillë është pyetja që na përndjek kur nata bie mbi shpirtin, kur fjalët e botës heshtin dhe një dritë e zbehtë, si hije e diellit të largët, na vë përballë vetes.
Vetmia, në pamjen e parë, ngjan si një burg; një hapësirë pa derë, pa dritare, ku je dënuar të dëgjosh vetëm jehonën e frymës tënde. Është ai çast kur çdo tingull i jashtëm shndërrohet në një heshtje të thellë që përthith gjithçka. Zemra rreh më ndryshe në këtë boshllëk, sikur kërkon një ritëm që nuk ekziston. Kjo është vetmia si mur, një kufi mes teje dhe botës, që të bën të ndihesh i braktisur.
Por pastaj, në qetësinë e atij muri, fillon të ndodhë diçka. Një zë, i heshtur dhe i ndrojtur, fillon të flasë brenda teje. Nuk është një zë i huaj; është vetë tingulli i shpirtit tënd, që deri tani ka qenë i mbytur nga zhurma e botës. Atëherë kupton se ky mur, që dikur e mendoje si një burg, ka filluar të shndërrohet në një urë – një urë drejt thellësisë së brendshme, drejt një njohjeje të përtejshme të vetes.
Çfarë është vetmia, nëse jo një ftesë për t’u ndalur dhe për të dëgjuar atë që përndryshe do të mbetej pa zë? Në këtë heshtje, fillon të njohësh dhimbjet e tua, por edhe bukuritë që ke harruar. Fillon të kuptosh se njeriu nuk është një qenie e plotë, por një mozaik copëzash të thyera, të cilat shkëlqejnë vetëm kur i përplas drita e vetëdijes. Pa këtë ndalesë të vetmisë, do të mbeteshim gjithnjë të pavetëdijshëm për përmasat tona – për dobësitë tona, por edhe për forcat që fshihen nën to.
Por a është vetmia gjithnjë e tillë? Ajo mund të jetë dhe një kurth, një labirint nga i cili s’ka dalje. Kur njeriu e shikon vetëm përmes syve të frikës, kur nuk ka kurajon për të qëndruar përballë vetes, atëherë vetmia bëhet një humnerë që e përpin çdo grimcë të shpresës. Sa herë kemi parë shpirtra që shuhen nën peshën e saj, të paaftë për të gjetur kuptim në boshllëkun që ndiejnë?
Kjo është drama e vetmisë: ajo është një sfidë që kërkon kurajë, një rrugë që mund të të çojë ose në errësirën më të thellë, ose në dritën më të pastër të vetëdijes. Dhe shpesh, ajo që e përcakton këtë udhë është mënyra si zgjedhim ta përjetojmë. Nëse i largohemi, nëse mundohemi ta mbushim me zhurma, me iluzione, me fytyra të rastësishme, atëherë vetmia bëhet një armik që na përndjek. Por nëse e pranojmë si një mik, si një mësues që ka ardhur për të na dhënë një mësim, atëherë ajo mund të bëhet një portë drejt një kuptimi më të madh.
A ka kuptim jeta pa vetminë? A mund ta njohim ndonjëherë veten pa atë çast të frikshëm kur gjithçka shuhet dhe mbetemi vetëm me pyetjet tona? Shumë e shohin vetminë si një fatkeqësi, por ndoshta ajo është një dhuratë e fshehtë, një mundësi për të dëgjuar zërin e brendshëm, për të zbuluar çfarë do të thotë të jesh njeri. Sepse në fund të fundit, njeriu nuk është një krijesë që mund të përmbushet vetëm nga prania e të tjerëve. Ai është një botë më vete, një univers që mund të eksplorohet vetëm përmes vetmisë.
Dhe kështu, vetmia nuk është as mur, as urë; ajo është të dyja, dhe më shumë se kaq. Ajo është një sfidë, një pasqyrë, një udhë drejt asaj që na bën të jemi më shumë se thjesht trupa që ecin nëpër botë. Është një kujtesë se, ndonëse mund të jetojmë mes turmave, jemi gjithmonë vetëm përballë vetvetes. Dhe në atë vetmi, mund të gjejmë jo vetëm dhimbjen, por edhe bukurinë që fshihet në të qenit të gjallë, të papërkryer dhe të përkohshëm.
(20)
Frika nga mundësitë e reja
Përse shpesh kemi frikë të ndërtojmë ura të reja në jetë? Sepse në heshtjen e mendjeve tona, një zë i thellë, i pandërprerë dhe i vjetër sa vetë njeriu, na pëshpërit se gjithçka e re është një rrezik, një sfidë, një hap drejt së panjohurës. Ne, qenie të brishta dhe plot kontradikta, kemi lindur me një paradoks në zemër: dëshirojmë të ecim përpara, por na mbërthen frika e humbjes së ekuilibrit. Në çdo hap që hedhim mbi urat e jetës, na ndjek hija e mundësisë së rrëzimit, si një kujtesë e përhershme se jemi të vdekshëm, të gabueshëm, të papërkryer.
Por, ndalemi këtu. A nuk është frika vetë një mësues i fshehtë? A nuk na shtyn ajo të ndalemi për një çast, të peshojmë secilin hap, të mendojmë për pasojat? Mos ndoshta rrëzimi, të cilin e kemi përbindësh në mendje, është më pak i dhimbshëm se ajo frikë e pafundme që na mban të ngrirë në vend, duke na shkatërruar ëndrrat përpara se të guxojmë t’i jetojmë?
Në heshtjen e natës, kur jastëku bëhet një dëshmitar i padukshëm i tronditjeve tona, shpesh e ndjejmë peshën e urave të pambarimta që nuk i ndërtuam kurrë. Ato ura, që mund të na kishin çuar në horizonte të reja, tashmë janë shndërruar në kufoma ëndrrash të harruara, që rëndojnë mbi shpirtin si një trashëgimi e padukshme, por e dhimbshme. Nuk është rrëzimi ai që na shkatërron, por heshtja e rrugëve që nuk guxuam t’i kalonim.
Kur u themi "jo" urave të reja, a nuk u themi në të vërtetë "jo" vetes sonë? A nuk refuzojmë të bëhemi ata që mund të ishim? Frika na robëron, por ajo është një robëri që ne e pranojmë me duart tona, sepse shpesh na pëlqen më shumë siguria e mjerimit sesa rreziku i madhështisë. Është një formë e vetëshkatërrimit të heshtur, një kompromis me mediokritetin, një dorëheqje e ëndrrave.
Por, ndoshta është koha të pyesim veten: Çfarë është më e tmerrshme? Të rrëzohesh mbi një urë që ke guxuar të ndërtosh apo të qëndrosh në bregun e ngushtë të jetës, duke mos njohur kurrë hapësirat e pafundme që gjenden përtej? A nuk është rrëzimi pjesë e natyrës sonë? A nuk është plagosja ajo që na mëson të shërohemi? Dhe a nuk është dhimbja ajo që na bën të ndiejmë thellësinë e jetës?
Urat janë më shumë sesa struktura. Ato janë metafora e vetë ekzistencës sonë. Secila urë që ndërtojmë është një kapitull i ri, një akt rebelimi kundër gravitetit që na tërheq gjithnjë poshtë. Kur ndërtojmë një urë, ne i themi jetës: “Unë jam këtu dhe nuk do të ndalem.” Ndërsa kur hezitojmë, i japim zë një dyshimi që jeton në ne si një sëmundje kronike, duke na braktisur në krahët e një qëndrueshmërie të rreme.
Por ja që ndoshta frika është pjesë e udhëtimit. Ndoshta ajo nuk duhet të mposhtet plotësisht, por të përqafohet si një aleat i heshtur. Sepse vetëm ai që frikësohet, ai që dridhet nga pasiguria, mund të njohë shijen e triumfit kur ecën mbi një urë të re. Dhe kur më në fund kalon, e sheh botën nga ana tjetër, kuptimi i vërtetë i guximit bëhet një shije që nuk harrohet.
Pra, ndoshta frika nuk është fundi, por fillimi. Ajo nuk është një mur, por një portë. Përtej saj qëndron gjithçka që mund të jemi, gjithçka që ëndërrojmë të bëhemi. Dhe kur të vijë koha që trupi ynë të tretet në dheun nga i cili jemi formuar, çfarë do të mbetet prej nesh? Mos ndoshta kujtimet e urave që guxuam të ndërtojmë, të hapave që hodhëm mbi to, dhe ndoshta edhe plagëve që na dhanë krahë për të fluturuar?
Jeta nuk është e ndërtuar nga rrëzimet, por nga ngritjet pas tyre. Dhe ura më e bukur që mund të ndërtojmë është ajo që na lidh me vetveten, me të ardhmen, me pafundësinë e mundësive. Guxo të ndërtosh, guxo të rrëzohesh, dhe më e rëndësishmja, guxo të ringrihesh. Sepse vetëm atëherë do ta kuptosh se frika nuk ishte kurrë armiku yt. Ajo ishte vetëm një hije që priste të ndriçohej nga drita e shpirtit tënd.
(21)
Shpresa
A është shpresa ura që lidh dhimbjen me shërimin?
Po, sepse shpresa është premtimi i heshtur i një mëngjesi të pashkruar, një prekje e butë në gjoksin e ashpër të zemrës që vuan, një fllad i qetë që fshin pluhurin e rëndë të mendimeve të errëta. Por, a është kjo ura e vërtetë, apo një iluzion që ne e ngremë vetë për të mos rënë në humnerën e pashmangshme të kotësisë?
Unë pyes shpesh: ç’është kjo ndjesi e brishtë që ne e quajmë shpresë? Një iluzion që ushqehet me fragmente të së kaluarës? Apo një projektim që e krijojmë për t’iu shmangur zbrazëtisë? Ajo duket si një qiri që ndriçon në fundin e një korridori të errët, duke u lëkundur nga era e pasigurisë, por gjithsesi, një qiri i vetëm është mjaftueshëm i fuqishëm për të na udhëhequr.
A nuk është shpresa një formë rebelimi kundër ligjeve të pashmangshme të jetës? Një shpërthim i heshtur që përpiqet të sfidojë peshën e vdekshmërisë sonë? Kur ndiejmë dhimbjen, kur dhembja depërton në thellësi, është shpresa ajo që mbetet. Është si një fije bari që mbin nëpër gurë, duke sfiduar gjithë barrën e pllakave të rënda që përpiqen ta shtypin.
Por ç’ndodh kur shpresa dështon? Kur ajo shfaqet si një premtim i thyer, një urë që nuk mund ta përshkojmë kurrë, një dritë që shuhet përpara se të arrijmë te burimi i saj? A janë ata momentet kur ne përballemi me të vërtetën më të ashpër të qenies sonë – vetë vetminë tonë ekzistenciale? Dhe në këtë vetmi, a është njeriu vërtet i humbur, apo është në pragun e rilindjes së tij më të thellë?
Më thuaj, kur një shpirt bie, a nuk është ai në të vërtetë në përpjekje për të mësuar të fluturojë? Kur njeriu bie në errësirë, a nuk është pikërisht në atë errësirë që ai gjen dritën e tij më të thellë? Sepse ndonjëherë, vetëm përmes dhembjes, shpirti mëson të shohë më qartë. Shpresa atëherë nuk është vetëm ura që lidh dhimbjen me shërimin; ajo është dritarja e hapur që na fton të kërcejmë drejt të panjohurës.
Por, ç’të bëjmë me ata që kanë harruar të shpresojnë? Ata që qëndrojnë në qoshet e heshtura të jetës, të mbështjellë nga një mjegull e trishtimit të përhershëm? Për ta, shpresa është një mallkim, një zë i largët që i thërret, por që ata nuk e dëgjojnë më. Për ta, dhembja është bërë shtëpia e tyre, dhe urat janë vetëm kujtime të rrënuara.
Ndoshta, shpresa nuk është një e vërtetë universale. Ndoshta ajo është një zgjedhje. Një akt kurajoje. Një vendim për të ndërtuar ura aty ku nuk ka asgjë, për të parë dritë aty ku errësira sundon. Ajo është arma e atyre që guxojnë, një formë e butë revolucioni kundër pashmangshmërisë së vdekjes.
Pra, a është shpresa ura që lidh dhimbjen me shërimin? Po, dhe jo. Ajo është një rrugë që ne e ndërtojmë vetë, një udhëtim i gjatë nëpër territoret më të errëta të shpirtit tonë. Shpresa nuk është qëllimi, as fundi. Ajo është procesi. Një akt të cilit ne i japim jetë çdo ditë, çdo orë, çdo frymëmarrje. Dhe në atë proces, ndoshta ne gjejmë jo shërimin, por diçka më të thellë – kuptimin.
Kuptimin që dhembja është një pjesë e pandashme e jetës. Kuptimin që shërimi nuk është një vend, por një mënyrë të qenuri. Kuptimin që, në fund të fundit, shpresa është ajo që na bën njerëz.
A është shpresa ura që lidh dhimbjen me shërimin?
Po, sepse shpresa është premtimi i heshtur i një mëngjesi të pashkruar, një prekje e butë në gjoksin e ashpër të zemrës që vuan, një fllad i qetë që fshin pluhurin e rëndë të mendimeve të errëta. Por, a është kjo ura e vërtetë, apo një iluzion që ne e ngremë vetë për të mos rënë në humnerën e pashmangshme të kotësisë?
Unë pyes shpesh: ç’është kjo ndjesi e brishtë që ne e quajmë shpresë? Një iluzion që ushqehet me fragmente të së kaluarës? Apo një projektim që e krijojmë për t’iu shmangur zbrazëtisë? Ajo duket si një qiri që ndriçon në fundin e një korridori të errët, duke u lëkundur nga era e pasigurisë, por gjithsesi, një qiri i vetëm është mjaftueshëm i fuqishëm për të na udhëhequr.
A nuk është shpresa një formë rebelimi kundër ligjeve të pashmangshme të jetës? Një shpërthim i heshtur që përpiqet të sfidojë peshën e vdekshmërisë sonë? Kur ndiejmë dhimbjen, kur dhembja depërton në thellësi, është shpresa ajo që mbetet. Është si një fije bari që mbin nëpër gurë, duke sfiduar gjithë barrën e pllakave të rënda që përpiqen ta shtypin.
Por ç’ndodh kur shpresa dështon? Kur ajo shfaqet si një premtim i thyer, një urë që nuk mund ta përshkojmë kurrë, një dritë që shuhet përpara se të arrijmë te burimi i saj? A janë ata momentet kur ne përballemi me të vërtetën më të ashpër të qenies sonë – vetë vetminë tonë ekzistenciale? Dhe në këtë vetmi, a është njeriu vërtet i humbur, apo është në pragun e rilindjes së tij më të thellë?
Më thuaj, kur një shpirt bie, a nuk është ai në të vërtetë në përpjekje për të mësuar të fluturojë? Kur njeriu bie në errësirë, a nuk është pikërisht në atë errësirë që ai gjen dritën e tij më të thellë? Sepse ndonjëherë, vetëm përmes dhembjes, shpirti mëson të shohë më qartë. Shpresa atëherë nuk është vetëm ura që lidh dhimbjen me shërimin; ajo është dritarja e hapur që na fton të kërcejmë drejt të panjohurës.
Por, ç’të bëjmë me ata që kanë harruar të shpresojnë? Ata që qëndrojnë në qoshet e heshtura të jetës, të mbështjellë nga një mjegull e trishtimit të përhershëm? Për ta, shpresa është një mallkim, një zë i largët që i thërret, por që ata nuk e dëgjojnë më. Për ta, dhembja është bërë shtëpia e tyre, dhe urat janë vetëm kujtime të rrënuara.
Ndoshta, shpresa nuk është një e vërtetë universale. Ndoshta ajo është një zgjedhje. Një akt kurajoje. Një vendim për të ndërtuar ura aty ku nuk ka asgjë, për të parë dritë aty ku errësira sundon. Ajo është arma e atyre që guxojnë, një formë e butë revolucioni kundër pashmangshmërisë së vdekjes.
Pra, a është shpresa ura që lidh dhimbjen me shërimin? Po, dhe jo. Ajo është një rrugë që ne e ndërtojmë vetë, një udhëtim i gjatë nëpër territoret më të errëta të shpirtit tonë. Shpresa nuk është qëllimi, as fundi. Ajo është procesi. Një akt të cilit ne i japim jetë çdo ditë, çdo orë, çdo frymëmarrje. Dhe në atë proces, ndoshta ne gjejmë jo shërimin, por diçka më të thellë – kuptimin.
Kuptimin që dhembja është një pjesë e pandashme e jetës. Kuptimin që shërimi nuk është një vend, por një mënyrë të qenuri. Kuptimin që, në fund të fundit, shpresa është ajo që na bën njerëz.
(22)
Mes mureve dhe urave: Një reflektim mbi natyrën e qenies
A ka ndonjë gjë më të ndërlikuar se ndërtimi i mureve dhe prishja e urave në jetën tonë? Sa shpesh harrojmë se çdo mur që ngremë ka një kosto të fshehur, një çmim që paguajmë me vetminë tonë, dhe çdo urë që prishim, përmes një zemërimi apo moskuptimi, lë prapa hidhërime që lëkunden si hija e një kujtese të përhumbur.
Muret janë të ftohta, të larta, të forta. Ato na mbrojnë, na izolojnë, na mbështjellin si gëzhoja e një guaske që fsheh brishtësinë e saj. Por, a është mbrojtja e një muri më e rëndësishme sesa mundësia për të parë përtej tij? Ndonjëherë, ne ndërtojmë mure jo për t’u mbrojtur nga të tjerët, por për të mos parë vetveten. Muret janë ato që na bëjnë të ndihemi të sigurt, por ndonjëherë ato na bëjnë të burgosur në hapësirën e një ekzistence të pashpresë, të ngurtë dhe pa dritare.
Urave, nga ana tjetër, u duhet guxim. Të ndërtosh një urë do të thotë të zgjatësh dorën mbi një humnerë, të krijosh një lidhje midis dy brigjeve që mund të mos jenë asnjëherë të barabarta. Urat janë dëshmia e një besimi, një premtim që mund të kalosh nga një jetë në tjetrën, nga një e tashme në një të ardhme që nuk është ende shkruar. Por urat janë delikate. Një stuhi e vogël e shpirtit, një rrahje e fortë e dyshimit dhe ato rrëzohen si shtëpi letre. Dhe kështu, shpesh priremi të mos ndërtojmë ura fare, nga frika se mos dështojmë në përpjekjen për t’i mbajtur ato.
E si mund të krijojmë, pra, harmoni mes mureve dhe urave? A mundet njeriu të jetojë një jetë ku të dyja të jenë të pranishme, pa përplasjen e tyre të përhershme? Mendoj se kjo kërkon më shumë sesa thjesht një balancë; kërkon një mirëkuptim të thellë të natyrës së tyre. Muret nuk janë gjithmonë armiqtë tanë, sikurse urat nuk janë gjithmonë shpëtimi. Ka raste kur duhet të ngremë një mur, jo për të ndarë, por për të mbrojtur atë që është më e shenjta në ne. Një mur për të mbrojtur ëndrrat tona nga zërat që thonë "nuk ia vlen". Një mur për të ruajtur një zemër të brishtë nga shigjetat e botës. Por ky mur duhet të ketë dritare, për të parë dritën, për të parë jetën që rrjedh jashtë tij.
Po urat? Duhet të mësojmë t’i ndërtojmë ato jo si struktura të përkohshme, por si lidhje të qëndrueshme që mbajnë peshën e besimit. Duhet të jemi të gatshëm të rrezikojmë; sepse ndonjëherë në urat që ndërtojmë nuk do të kalojë kurrë dikush tjetër, por vetë ne. Dhe ndonjëherë, urat prishen jo për shkak të dobësisë së tyre, por për shkak se ne nuk e kuptojmë se nuk mjafton vetëm të ndërtojmë një urë; duhet edhe ta mirëmbajmë atë.
Harmonia mes mureve dhe urave ndoshta nuk është një gjendje që mund ta arrijmë plotësisht. Është një proces, një akt krijimi që vazhdon derisa fryma jonë e fundit të largohet nga kjo botë. Sepse çdo mur që ngremë dhe çdo urë që ndërtojmë është një pasqyrim i luftës sonë të brendshme, i dualitetit të qenies sonë që kërkon siguri dhe liri në të njëjtën kohë.
Dhe ndoshta, pyetja e vërtetë nuk është si të krijojmë harmoni mes tyre, por si të mësojmë të jetojmë me tensionin e tyre. Si të përqafojmë faktin që jeta jonë do të jetë gjithmonë një lojë mes ndërtimit dhe rrënimit, mes ndarjes dhe lidhjes, mes izolimit dhe intimitetit. Dhe ndoshta përgjigjja nuk qëndron në filozofi, por në dashuri. Sepse në fund të fundit, dashuria është ura më e madhe dhe muri më i fortë që mund të ndërtojmë. Dashuria nuk mbron vetëm, ajo lidh. Dhe aty ku dashuria qëndron, muret nuk janë kështjella dhe urat nuk janë thjesht kalime; ato janë pjesë e një peizazhi të përbashkët që ne e quajmë jetë.
Në këtë lojë të përjetshme të ndërtimit dhe prishjes, ndoshta gjithçka që mund të bëjmë është të përpiqemi të ndërtojmë me kujdes. Të mos ngremë mure aq të larta sa të na mbysin, dhe të mos ndërtojmë ura aq të dobëta sa të mos i kalojmë kurrë. Të pranojmë gabimet tona, të mësojmë prej tyre, dhe të kuptojmë se çdo mur dhe çdo urë që krijojmë është një reflektim i shpirtit tonë, i dhimbjes dhe shpresës sonë, i frikës dhe guximit tonë.
Sepse në fund, nuk është vetëm harmonia që kërkojmë. Është kuptimi. Dhe ndoshta kuptimi qëndron pikërisht në këtë: të kuptosh kur është koha për të ndërtuar një mur dhe kur është koha për të ndërtuar një urë.
A ka ndonjë gjë më të ndërlikuar se ndërtimi i mureve dhe prishja e urave në jetën tonë? Sa shpesh harrojmë se çdo mur që ngremë ka një kosto të fshehur, një çmim që paguajmë me vetminë tonë, dhe çdo urë që prishim, përmes një zemërimi apo moskuptimi, lë prapa hidhërime që lëkunden si hija e një kujtese të përhumbur.
Muret janë të ftohta, të larta, të forta. Ato na mbrojnë, na izolojnë, na mbështjellin si gëzhoja e një guaske që fsheh brishtësinë e saj. Por, a është mbrojtja e një muri më e rëndësishme sesa mundësia për të parë përtej tij? Ndonjëherë, ne ndërtojmë mure jo për t’u mbrojtur nga të tjerët, por për të mos parë vetveten. Muret janë ato që na bëjnë të ndihemi të sigurt, por ndonjëherë ato na bëjnë të burgosur në hapësirën e një ekzistence të pashpresë, të ngurtë dhe pa dritare.
Urave, nga ana tjetër, u duhet guxim. Të ndërtosh një urë do të thotë të zgjatësh dorën mbi një humnerë, të krijosh një lidhje midis dy brigjeve që mund të mos jenë asnjëherë të barabarta. Urat janë dëshmia e një besimi, një premtim që mund të kalosh nga një jetë në tjetrën, nga një e tashme në një të ardhme që nuk është ende shkruar. Por urat janë delikate. Një stuhi e vogël e shpirtit, një rrahje e fortë e dyshimit dhe ato rrëzohen si shtëpi letre. Dhe kështu, shpesh priremi të mos ndërtojmë ura fare, nga frika se mos dështojmë në përpjekjen për t’i mbajtur ato.
E si mund të krijojmë, pra, harmoni mes mureve dhe urave? A mundet njeriu të jetojë një jetë ku të dyja të jenë të pranishme, pa përplasjen e tyre të përhershme? Mendoj se kjo kërkon më shumë sesa thjesht një balancë; kërkon një mirëkuptim të thellë të natyrës së tyre. Muret nuk janë gjithmonë armiqtë tanë, sikurse urat nuk janë gjithmonë shpëtimi. Ka raste kur duhet të ngremë një mur, jo për të ndarë, por për të mbrojtur atë që është më e shenjta në ne. Një mur për të mbrojtur ëndrrat tona nga zërat që thonë "nuk ia vlen". Një mur për të ruajtur një zemër të brishtë nga shigjetat e botës. Por ky mur duhet të ketë dritare, për të parë dritën, për të parë jetën që rrjedh jashtë tij.
Po urat? Duhet të mësojmë t’i ndërtojmë ato jo si struktura të përkohshme, por si lidhje të qëndrueshme që mbajnë peshën e besimit. Duhet të jemi të gatshëm të rrezikojmë; sepse ndonjëherë në urat që ndërtojmë nuk do të kalojë kurrë dikush tjetër, por vetë ne. Dhe ndonjëherë, urat prishen jo për shkak të dobësisë së tyre, por për shkak se ne nuk e kuptojmë se nuk mjafton vetëm të ndërtojmë një urë; duhet edhe ta mirëmbajmë atë.
Harmonia mes mureve dhe urave ndoshta nuk është një gjendje që mund ta arrijmë plotësisht. Është një proces, një akt krijimi që vazhdon derisa fryma jonë e fundit të largohet nga kjo botë. Sepse çdo mur që ngremë dhe çdo urë që ndërtojmë është një pasqyrim i luftës sonë të brendshme, i dualitetit të qenies sonë që kërkon siguri dhe liri në të njëjtën kohë.
Dhe ndoshta, pyetja e vërtetë nuk është si të krijojmë harmoni mes tyre, por si të mësojmë të jetojmë me tensionin e tyre. Si të përqafojmë faktin që jeta jonë do të jetë gjithmonë një lojë mes ndërtimit dhe rrënimit, mes ndarjes dhe lidhjes, mes izolimit dhe intimitetit. Dhe ndoshta përgjigjja nuk qëndron në filozofi, por në dashuri. Sepse në fund të fundit, dashuria është ura më e madhe dhe muri më i fortë që mund të ndërtojmë. Dashuria nuk mbron vetëm, ajo lidh. Dhe aty ku dashuria qëndron, muret nuk janë kështjella dhe urat nuk janë thjesht kalime; ato janë pjesë e një peizazhi të përbashkët që ne e quajmë jetë.
Në këtë lojë të përjetshme të ndërtimit dhe prishjes, ndoshta gjithçka që mund të bëjmë është të përpiqemi të ndërtojmë me kujdes. Të mos ngremë mure aq të larta sa të na mbysin, dhe të mos ndërtojmë ura aq të dobëta sa të mos i kalojmë kurrë. Të pranojmë gabimet tona, të mësojmë prej tyre, dhe të kuptojmë se çdo mur dhe çdo urë që krijojmë është një reflektim i shpirtit tonë, i dhimbjes dhe shpresës sonë, i frikës dhe guximit tonë.
Sepse në fund, nuk është vetëm harmonia që kërkojmë. Është kuptimi. Dhe ndoshta kuptimi qëndron pikërisht në këtë: të kuptosh kur është koha për të ndërtuar një mur dhe kur është koha për të ndërtuar një urë.
(23)
Muri i heshtjes dhe urtësisë
A mund të jetë një mur një burim inspirimi? Jo si një pengesë thjesht fizike, por si një simbol që bart në vete të gjithë peshën e ekzistencës, të gjithë barrën e dilemave që na rëndojnë shpirtin? Një mur është gjithmonë aty, një figurë e palëvizshme, një dëshmi e heshtjes dhe e qëndrueshmërisë. Çdo gur i tij mban një kujtim të atyre që kanë kaluar para tij; çdo plasaritje, një rrëfim i fshehur për ata që dinë të shikojnë përtej syve të zakonshëm.
Por çfarë është një mur, përveçse një sfidë e qetë? Nuk thërret, nuk kërcënon, nuk zhurmon. Vetëm qëndron. Dhe pikërisht kjo heshtje na provokon më së shumti. Ai na sfidon të vështrojmë brenda vetes sonë, të zbulojmë atë që ndoshta kemi frikë të shohim. Sepse murin, më së shumti, e ndërtojmë ne. Gur pas guri, me frikërat tona, me dyshimet tona, me mungesën e guximit për të parë dritën përtej.
Një mur nuk është thjesht një objekt statik; është një dialog i brendshëm. A e ke vënë re ndonjëherë se si, kur ndalesh përballë një muri, mendimet fillojnë të rrjedhin si një lumë? Është sikur ai mur i ftohtë dhe i ashpër e di që ti kërkon diçka përtej tij, diçka që ndoshta nuk e kupton as vetë. Ai të sfidon me heshtjen e tij të përhershme, duke të detyruar të bësh pyetjet që gjithmonë ke shtyrë: Cili është kufiri im? Çfarë më ndalon të kaloj? Pse kam frikë të hap një rrugë të re?
Në një kuptim filozofik, muri është gjithçka që nuk kemi pranuar ende për veten tonë. Është përfaqësimi i asaj pjese të qenies që mbetet në hije, duke pritur që ta pranojmë, ta kuptojmë, ta duam. Dhe ndonjëherë, pikërisht ai mur bëhet mësuesi ynë më i mirë. Sepse ai na mëson që dritën nuk e gjejmë duke e kërkuar jashtë, por duke e krijuar brenda vetes.
E pra, nëse muri na mëson diçka, është se pengesat nuk janë fundi i rrugës, por fillimi i saj. Pengesat na thërrasin të zgjohemi nga letargjia, të shohim përtej të zakonshmes, të sfidojmë veten, të mposhtim frikën që kemi ngritur me duart tona.
Por mos mendo se muri gjithmonë duhet shembur. Disa mure duhen ruajtur. Disa mure janë strehë, janë mbrojtje nga stuhitë e botës. I gjithë arti qëndron te njohja e dallimit mes murit që na pengon dhe atij që na ruan. Një mur që të mbron nuk është kufi; është krah që të mban në këmbë kur era fryn.
E megjithatë, muri mbetet aty, një simbol i thjeshtësisë dhe i përhershmërisë. Ti mund ta kalosh, mund ta shkatërrosh, mund ta lësh pas. Por një ditë, në heshtjen e natës, do të kujtosh atë mur. Do të kujtosh se si të mësoi të kërkosh, të guxosh, të pyesësh. Dhe ndoshta do të kuptosh se ai mur nuk ishte kurrë një armik. Ishte thjesht një mësim i fshehur, një thirrje që të mësonte të shikoje përtej.
Sepse në fund të fundit, një mur nuk është kurrë thjesht një mur. Është një pasqyrë. Dhe në atë pasqyrë shfaqesh ti – me të gjitha plagët, shpresat dhe ëndrrat e tua. Të kuptosh këtë është të kuptosh veten. Dhe kur më në fund e kupton, atëherë e kupton edhe paradoksin e thjeshtë të ekzistencës: Muret nuk janë për të na ndaluar, por për të na mësuar si të fluturojmë.
(24)
Çfarë mësimesh na japin urat që shemben?
Në qetësinë e një pasditeje gri, kur era e vakët mbart me vete kujtime të harruara, mendja ndalet te urat – ato krijesa të heshtura të njerëzimit, që shtrihen si krahë të shtrirë mes dy brigjesh, duke bashkuar të ndarën, të largëtën, të huajën. Por çfarë ndodh kur këto ura shemben? Çfarë mesazhesh na përcjellin ato në zhurmën e tyre të pluhurosur, në aktin dramatik të një ndarje të pakthyeshme?
Në çdo gur që bie, në çdo trarë që përkulet nën peshën e vet, ka një rrëfim, një thirrje. Mësimi i parë dhe më i dhimbshëm është ky: asgjë nuk qëndron pa përkujdesje. Urat nuk shemben nga një goditje e vetme, por nga heshtja e gjatë e njerëzve që harrojnë t’i prekin, t’i riparojnë, t’i forcojnë në pikat e tyre të dobëta. Kështu ndodh edhe me marrëdhëniet tona. Dashuria, miqësia, besimi – të gjitha janë ura që na lidhin me të tjerët. Por sa herë i lëmë ato të ndoten nga pluhuri i indiferencës? Sa herë qëndrojmë të heshtur, duke menduar se gjithçka është e përhershme, se ura është e fortë, se ajo mund t’i përballojë stuhitë pa nevojën tonë?
Mësimi i dytë është ai i thyerjes: shembja nuk është fundi, por një zbulim brutal i asaj që është brenda. Një urë që shembet na tregon jo vetëm dobësitë e saj, por edhe dobësitë tona. Sa herë kemi ndërtuar ura nga materialet e gabuara? Sa herë kemi ndërtuar me ngut, duke shmangur bazamentin e fortë për hir të një bukurie të jashtme? Çdo shembje është një pasqyrë ku reflektohet puna jonë, apo më saktë, neglizhenca jonë. A jemi aq të guximshëm sa të shohim në atë pasqyrë?
Dhe pastaj është melankolia e humbjes. Një urë e shembur na mëson se jo çdo gjë mund të rindërtohet. Ka lidhje që, pasi prishen, mbeten përherë të thyera. Plasaritjet e zemrës njerëzore nuk janë gjithmonë të shërueshme. Ka ura që lidhin dy brigje të së shkuarës me të ardhmen, por kur ato shemben, ne mbetemi të ngujuar në anën e gabuar, duke soditur largësinë që na ndan nga ajo çfarë kemi humbur. Dhe ndoshta ky është mësimi më i rëndë: disa gjëra duhet t’i mbajmë gjallë, sepse kur të shkojnë, ato nuk kthehen më.
Por në shembjen e urës ka edhe një bukuri të dhimbshme, një poezi që lind nga pluhuri dhe rrënojat. Na kujton se gjithçka që ndodh, qoftë edhe shkatërrimi, është pjesë e një cikli. Urat shemben, por brigjet mbeten. Dëshira për t’u lidhur me tjetrin nuk shuhet kurrë, edhe nëse ajo përpjekje dështoi një herë. Ka një forcë të brendshme që na shtyn të rindërtojmë, të përmirësojmë, të bëhemi më të mençur, më të vëmendshëm.
Pra, në zhurmën e gurëve që bien dhe në heshtjen që pason, urat na japin një leksion të çmuar mbi jetën dhe natyrën tonë njerëzore. Ato na kujtojnë brishtësinë dhe bukurinë e çdo lidhjeje që krijojmë, rëndësinë e përkujdesjes së vazhdueshme, dhimbjen e humbjes dhe forcën për të rindërtuar. Dhe mbi të gjitha, na kujtojnë se jeta nuk është asgjë tjetër veçse një udhëtim mbi ura – disa të ndërtuara nga ne, disa të gjetura, disa të shembura, disa të rindërtuara, por gjithmonë duke kaluar mbi to, drejt një bregu tjetër që na pret me premtimin e diçkaje të re.
Në qetësinë e një pasditeje gri, kur era e vakët mbart me vete kujtime të harruara, mendja ndalet te urat – ato krijesa të heshtura të njerëzimit, që shtrihen si krahë të shtrirë mes dy brigjesh, duke bashkuar të ndarën, të largëtën, të huajën. Por çfarë ndodh kur këto ura shemben? Çfarë mesazhesh na përcjellin ato në zhurmën e tyre të pluhurosur, në aktin dramatik të një ndarje të pakthyeshme?
Në çdo gur që bie, në çdo trarë që përkulet nën peshën e vet, ka një rrëfim, një thirrje. Mësimi i parë dhe më i dhimbshëm është ky: asgjë nuk qëndron pa përkujdesje. Urat nuk shemben nga një goditje e vetme, por nga heshtja e gjatë e njerëzve që harrojnë t’i prekin, t’i riparojnë, t’i forcojnë në pikat e tyre të dobëta. Kështu ndodh edhe me marrëdhëniet tona. Dashuria, miqësia, besimi – të gjitha janë ura që na lidhin me të tjerët. Por sa herë i lëmë ato të ndoten nga pluhuri i indiferencës? Sa herë qëndrojmë të heshtur, duke menduar se gjithçka është e përhershme, se ura është e fortë, se ajo mund t’i përballojë stuhitë pa nevojën tonë?
Mësimi i dytë është ai i thyerjes: shembja nuk është fundi, por një zbulim brutal i asaj që është brenda. Një urë që shembet na tregon jo vetëm dobësitë e saj, por edhe dobësitë tona. Sa herë kemi ndërtuar ura nga materialet e gabuara? Sa herë kemi ndërtuar me ngut, duke shmangur bazamentin e fortë për hir të një bukurie të jashtme? Çdo shembje është një pasqyrë ku reflektohet puna jonë, apo më saktë, neglizhenca jonë. A jemi aq të guximshëm sa të shohim në atë pasqyrë?
Dhe pastaj është melankolia e humbjes. Një urë e shembur na mëson se jo çdo gjë mund të rindërtohet. Ka lidhje që, pasi prishen, mbeten përherë të thyera. Plasaritjet e zemrës njerëzore nuk janë gjithmonë të shërueshme. Ka ura që lidhin dy brigje të së shkuarës me të ardhmen, por kur ato shemben, ne mbetemi të ngujuar në anën e gabuar, duke soditur largësinë që na ndan nga ajo çfarë kemi humbur. Dhe ndoshta ky është mësimi më i rëndë: disa gjëra duhet t’i mbajmë gjallë, sepse kur të shkojnë, ato nuk kthehen më.
Por në shembjen e urës ka edhe një bukuri të dhimbshme, një poezi që lind nga pluhuri dhe rrënojat. Na kujton se gjithçka që ndodh, qoftë edhe shkatërrimi, është pjesë e një cikli. Urat shemben, por brigjet mbeten. Dëshira për t’u lidhur me tjetrin nuk shuhet kurrë, edhe nëse ajo përpjekje dështoi një herë. Ka një forcë të brendshme që na shtyn të rindërtojmë, të përmirësojmë, të bëhemi më të mençur, më të vëmendshëm.
Pra, në zhurmën e gurëve që bien dhe në heshtjen që pason, urat na japin një leksion të çmuar mbi jetën dhe natyrën tonë njerëzore. Ato na kujtojnë brishtësinë dhe bukurinë e çdo lidhjeje që krijojmë, rëndësinë e përkujdesjes së vazhdueshme, dhimbjen e humbjes dhe forcën për të rindërtuar. Dhe mbi të gjitha, na kujtojnë se jeta nuk është asgjë tjetër veçse një udhëtim mbi ura – disa të ndërtuara nga ne, disa të gjetura, disa të shembura, disa të rindërtuara, por gjithmonë duke kaluar mbi to, drejt një bregu tjetër që na pret me premtimin e diçkaje të re.
(25)
Dashuria: Një urë midis amshimit dhe asgjësë
A mund të jetë dashuria një urë drejt vetë-shkatërrimit? Po, kur humbasim veten për të kënaqur tjetrin. Por a është dashuria vetëm kaq, një flijim pa kthim, një zjarr që djeg e s’di të ndalet? Apo është diçka më shumë? Një mister që as mendja, as zemra nuk mund ta përthithin plotësisht. Dashuria është një terren i mbushur me kurthe, me premtime të heshtura dhe me fraktura të padukshme, një hapësirë ku njeriu endet midis ëndrrave të tij dhe asaj që realiteti ka guximin t’i ofrojë.
Eci nëpër dhomë me hap të ngadaltë, sikur lëvizjet e mia të mos ishin veprime të një trupi, por kujtime të një shpirti të lodhur. Jashtë, qielli i ngrysur duket sikur flet me gjuhën e ndjenjave të mia, një përzierje e zymtësisë dhe melankolisë, sikur një dorë e padukshme e ka veshur botën me një tis gri. Po nëse dashuria është burimi i gjithë këtij malli? Po nëse është dashuria ajo që na shtyn të ecim drejt vetëshkatërrimit, jo sepse na urdhëron, por sepse vetë ne zgjedhim të humbasim në të, sikur humbja të ishte mënyra e vetme për të kuptuar veten?
Në thelb, çfarë është dashuria, përveçse një pasqyrë që reflekton jo vetëm atë që jemi, por edhe atë që kurrë nuk mund të jemi? Të duash do të thotë të pranosh kufijtë e qenies njerëzore, të shohësh te tjetri jo shpëtimin, por një pasqyrë të brishtë që thyhet me një lëvizje të gabuar. Dhe kur pasqyra thyhet, kur fragmente të saj shpërndahen në çdo cep të shpirtit tonë, a kemi guximin të shohim veten ashtu siç jemi? Apo zgjedhim të mbyllim sytë, duke e fajësuar dashurinë për plagët tona, kur në të vërtetë plagët tona janë vetëm dështimi ynë për të kuptuar se dashuria s’mund të jetë pronë e askujt?
Kujtoj fytyrën e saj. Ishte aty, në heshtjen e një mbrëmjeje të largët, kur ajo u kthye drejt meje dhe më tha: "Mos më duaj më shumë se veten." Fjalët e saj ishin të thjeshta, por nën ato fjalë qëndronte një filozofi e tërë, një e vërtetë që ende më përndjek. A është dashuria vërtet një ndjenjë fisnike, apo është një lak që na mban të lidhur pas pritshmërive të pamundura? Mos vallë ajo që ne quajmë dashuri është vetëm një përpjekje për të mbushur boshllëkun e qenies sonë, një boshllëk që thellohet sa herë mundohemi ta mbushim me tjetrin?
Kur e duam dikë, në çfarë pikë saktësisht fillojmë të humbasim kufirin mes nesh dhe tyre? A është kjo ndoshta pika e kthesës, momenti kur dashuria kalon nga dritë e butë në flakë përvëluese? Po çfarë ndodh kur flaka shndërrohet në hije, kur përpjekja për të ndriçuar jetën e dikujt tjetër na lë në errësirë? Çfarë ndodh kur ajo që quanim dashuri bëhet një labirint ku as ne, as tjetri nuk mund të gjejmë rrugëdalje? A është gabimi ynë që e shohim dashurinë si një fund, kur në të vërtetë ajo është një rrugëtim i pafund?
Sa më shumë reflektoj, aq më shumë kuptoj se dashuria është një kundërshti e vazhdueshme. Ajo kërkon nga ne që të dorëzojmë pjesë të vetes, por pa u dorëzuar tërësisht. Na kërkon të jemi të sinqertë, por na detyron të fshihemi pas maskave. Na fton të bashkohemi, por na paralajmëron për rrezikun e humbjes së vetvetes. Ndoshta dashuria nuk është as vetëshkatërrim, as shpëtim. Ndoshta është një rrugëtim drejt një kuptimi më të thellë të qenies njerëzore, një përpjekje për të gjetur ekuilibrin midis dy shpirtërave që përplasen, të dëshpëruar për të ndërtuar një urë mbi një lumë që nuk ndalet kurrë së rrjedhuri.
Dhe ndoshta kjo është e gjitha që kemi: një urë të brishtë, një premtim që mund të thyhet, por që ia vlen të ndërtohet gjithsesi. Përgjatë kësaj ure, ndoshta nuk gjejmë as përjetësinë, as fundin. Por gjejmë një çast, një ndjenjë, një të vërtetë që, edhe pse e përkohshme, është e mjaftueshme për të mbajtur shpirtin tonë zgjuar, të gjallë dhe të etur për të dashuruar sërish.
(26)
Ura të papërfunduara
Pse disa ura mbesin të papërfunduara? Kjo pyetje, e heshtur dhe e ngjashme me një fije të hollë që kapet për mes të panjohurës, shfaqet si një fantazmë në ndërgjegjen e njeriut. Urat, ato lidhje të heshtura mes brigjeve, mes tokave të ndara nga ujërat e rrëmbyera, janë më shumë sesa struktura fizike. Janë një metaforë e përhershme për përpjekjet tona për t’u lidhur, për të kapërcyer distancat midis shpirtit tonë dhe shpirtit të tjetrit. Dhe, kur një urë mbetet e papërfunduar, ajo nuk është thjesht një projekt i braktisur; ajo është një histori e dhimbshme e një përpjekjeje të ndërprerë, një reflektim i frikës sonë më të thellë: frika për të mos arritur kurrë në anën tjetër.
A mungon guximi? Apo bashkëpunimi?
Mbase mungon guximi për të përfunduar urat tona, ato që ndërtohen nga fjalët e pathëna dhe ndjenjat e fshehura. Mungon ai moment i çiltërsisë kur pranojmë se kemi frikë nga hapësira që duhet të kapërcejmë, nga thellësia që na ndan. Në një botë ku të gjithë garojmë për të mbijetuar, kush ka kohë të ndalojë e të ndërtojë ura? Dhe mbi të gjitha, kush ka guximin të përballet me pasiguritë e së panjohurës që qëndron përtej urës?
Por ndonjëherë, nuk është mungesa e guximit, por ajo e bashkëpunimit që na paralizon. Një urë nuk mund të ndërtohet nga një dorë e vetme; duhet një dorë që pret dorën tjetër, një mendje që mirëpret mendimin tjetër. Ne shpesh i shembim urat tona pa e kuptuar, me fjalë të thëna gabimisht, me veprime të pamatura, me heshtje që rëndojnë si guri. Dhe kur urat shemben, ato nuk lënë pas vetëm gërmadha, por edhe një boshllëk që kumbon në shpirtin tonë.
Çfarë përfaqëson një urë e papërfunduar?
Një urë e papërfunduar është një kujtesë e vazhdueshme e limiteve tona njerëzore. Ajo përfaqëson marrëdhëniet që nuk i çuam deri në fund, ëndrrat që lanë gjurmë në horizont por nuk u prekën kurrë. Është dashuria që nuk e pranuam kurrë, ndjesa që nuk e dhamë, dialogu që nuk e zhvilluam. Ajo është një melodi e papërfunduar, një fjalë e mbetur pezull, një përrallë që nuk e gjeti fundin.
Dhe megjithatë, një urë e papërfunduar nuk është gjithmonë një dështim. Nganjëherë, ajo përfaqëson një përpjekje, një luftë, një vullnet për të sfiduar distancën, edhe nëse rruga mbetet përgjysmë. Ka diçka të bukur në përpjekjen për të ndërtuar, edhe kur nuk arrin ta përfundosh. Ka diçka njerëzore në atë boshllëk që mbetet, në atë hapësirë mes dy brigjeve, që na thërret të provojmë përsëri.
A është koha armiku ynë më i madh?
Përse gjithmonë nxitojmë? Përse përpjekjet tona për të ndërtuar diçka kuptimplotë shpesh dështojnë, jo sepse s’kemi aftësi, por sepse koha na shtyn përpara si një erë e egër që s’na lejon të qëndrojmë gjatë në një vend? Jetojmë në një epokë ku gjithçka duhet të jetë e shpejtë, e menjëhershme, ku durimi është një luks që askush nuk mund ta përballojë. Dhe kështu, urat mbeten të papërfunduara, jo sepse nuk mundemi, por sepse harrojmë të ndalemi e të kujdesemi për to.
A guxojmë të shohim brenda vetes?
Urat janë gjithashtu reflektime të vetes sonë. Çfarë janë ato boshllëqe që na ndajnë nga vetja jonë e vërtetë? Cilat janë ndjesitë që nuk guxojmë t’i përballojmë, që i shmangim me kujdes? Ndërtimi i një ure kërkon përballjen me të panjohurën, me frikën, me dështimet e së kaluarës dhe me shpresën e brishtë të së ardhmes. Por mbi të gjitha, kërkon që të shohim përtej vetes, të besojmë në të tjerët, të hedhim një hap drejt tyre pa qenë të sigurt nëse ata do të bëjnë të njëjtën gjë.
Urat që mund të ndërtojmë sot
Ajo që na bën njerëzorë nuk është perfeksioni i urave tona, por përpjekja jonë për t’i ndërtuar ato. Urat që ndërtojmë në zemrat tona, në marrëdhëniet tona, në botën tonë, janë një dëshmi e shpirtit tonë të guximshëm. Dhe ndonjëherë, nuk ka rëndësi nëse ura përfundon apo jo; ajo që ka rëndësi është se kemi provuar, kemi dashur, kemi ndërtuar, kemi guxuar të shpresojmë.
Pra, mos ki frikë nga urat e papërfunduara. Mos i shiko ato si shenja dështimi, por si kujtime të një shpirti që ka dashur të lidhë botëra, të kapërcejë boshllëqe, të krijojë diçka që shkon përtej vetes. Në fund, është pikërisht përpjekja për të ndërtuar që na bën më shumë se thjesht njerëz; na bën krijues të jetës, ndërtues të shpresës.
(27)
Një urë prej fjalësh
A mund të ndërtojmë ura përmes fjalëve? Pyetja vjen si një pëshpëritje e lodhur, një ofshamë që shfaqet mes rrënojave të heshtjes njerëzore. Fjalët janë gurët që mbushin hendekun, por a mjaftojnë? A e njohim vërtet peshën e tyre? Kur i lëshojmë fjalët në botë, a janë ato ura për të kaluar zemrat, apo shpata që ndajnë shpirtin më dysh?
Ka diçka të dhimbshme në mënyrën si fjalët ngjiten në ajër. Ato lënë gjurmë, si të ishin plagë të padukshme mbi lëkurën e ndjeshmërisë sonë. Një fjalë e thënë keq mund të shembë male të tëra besimi, ndërsa një tjetër, e thjeshtë si një buzëqeshje e turpshme, mund të shndërrohet në një dritëz në errësirën e dikujt. Por sa herë jemi të vetëdijshëm për fuqinë e tyre? Shumë shpesh i përdorim si mjete, si armë, si vegla për të përfituar, por shumë rrallë si ura.
Mendo për një urë: një strukturë delikate dhe të qëndrueshme. Një urë nuk mund të ndërtohet kuturu. Gurët duhet të zgjidhen me kujdes, të skaliten, të përshtaten, të ngjiten fort me njëri-tjetrin. Kështu është edhe me fjalët. Secila fjalë është një gur që mund të mbajë peshën e ndjenjave, të mendimeve dhe të ëndrrave të dikujt. Por, a jemi ndërtues të mirë, apo vetëm gurëhedhës të pamatur?
Në vetmi, fjalët na bëjnë shoqëri, por në dialog ato bëhen ura. Janë ura që lidhin botë që ndryshe do të mbeteshin të shkëputura. Mendje të ndryshme, kultura të ndryshme, zemra të thyera dhe zemra të plota. Çfarë force e jashtëzakonshme është kjo! Një fjalë "më fal" mund të zhbëjë vite të tëra urrejtjeje; një fjalë "të dua" mund të shkrijë akuj që janë formuar në zemra të ngrira nga dhimbja.
Por, mos e harro tjetrin në skaj të urës. Fjalët janë të dyanshme. Ura nuk ndërtohet vetëm nga njëra anë. Duhet të ketë një tjetër që pret, dëgjon, që nuk trembet të shkelë mbi gurët që mund të dridhen nga pesha e pasigurisë. Dëgjimi është përforcimi i urës, është shtrati i lumit ku ura mbështetet. Por sa herë dëgjojmë për të kuptuar dhe jo për t’iu përgjigjur? Sa herë bëhemi dëgjues të ndershëm dhe jo kritikë të pamëshirshëm?
Ajo që më trishton më shumë është se, ndonjëherë, jemi mjeshtra të rrënimit. Kur e dimë se çfarë mund të ndërtojmë me fjalët tona, por zgjedhim t’i përdorim për të shkatërruar. Jemi të prirur për të ngritur mure më shumë sesa ura. Fjalët mund të ndajnë më thellë se çdo gjë tjetër. Një gjuhë e ashpër mund të bëjë që njeriu të mbyllet në një kullë vetmie nga e cila nuk del më. Një përçmim i vogël, një kritikë e pamëshirshme, mund të shembin përjetësisht lidhje që kanë qëndruar për vite.
Prandaj, ndalu. Ndalu dhe mendo. Çfarë ura ndërton sot? Çfarë fjalë lëshon në ajër? Janë ato fjalë që shërbejnë si shufra drite, apo gurë të rëndë që fundosin shpresat e të tjerëve? Çdo fjalë që nxjerr është një vendim, një akt i vogël krijimi ose shkatërrimi. Mos e nënvlerëso kurrë fuqinë që ke mbi botën, sepse ajo fillon me atë që thua.
E nëse fjalët janë ura, ndoshta heshtja është hapësira midis tyre. Nuk është boshllëk, por frymëmarrja që i mban ato gjallë. Ndonjëherë, të ndërtosh një urë kërkon më shumë heshtje sesa fjalë. Të qëndrosh në heshtje, duke dëgjuar erën që fryn në hendek, është të kuptosh se çfarë lloj ure është e nevojshme. Nuk mund të ndërtohet çdo urë me të njëjtën arkitekturë. Njerëzit janë lumenj të ndryshëm; secili ka nevojë për një qasje unike.
Prandaj, të lutem, bëhu një arkitekt i kujdesshëm i urave të tua. Mos e lejo veten të biesh në grackën e nxitimit. Ndërto me dashuri, me durim, me përulësi. Sepse, në fund të fundit, çfarë tjetër është njeriu, përveç një koleksion urash të ndërtuara ose të shembura? Dhe kur të kesh ndërtuar urën tënde më të bukur, mos harro ta kalosh. Sepse edhe kalimi i urave kërkon guxim.
(28)
Muret e qenies
Pse disa mure janë më të lehta për t’u shembur se disa të tjerët?
Sepse disa janë ngritur nga duart e dridhura të frikës së përkohshme, të tjerët janë skalitur nga gurët e rëndë të një dhimbjeje që s’ka gjetur kurrë zbutje. Dhe prapëseprapë, edhe frika e përkohshme ka të drejtën e saj të jetojë, sepse ajo është si një fllad që kalon, një erë e fortë që ngrihet papritur dhe e sheh veten duke mbajtur frymën e saj në një cep të shpirtit, pa leje, por edhe pa qëndresë.
Por dhimbja… Ah, dhimbja është një arkitekt mizor. Ajo punon natën, në heshtje, duke mbledhur çdo copëz kujtese që zemra nuk pati guximin ta harronte. Çdo zhgënjim bëhet një tullë, çdo humbje një llaç i fortë, dhe kështu muret e saj ngrihen jo për t’u shembur, por për t’u bërë një burg i brendshëm. Në këto mure, ne e varrosim veten. Ne bëhemi roje të burgut tonë, duke harruar se çelësat i kemi mbajtur gjithmonë në xhepat e zemrës.
E megjithatë, njeriu ka një talent të çuditshëm për të bashkëjetuar me muret e tij. I shikon, i prek, i përkëdhel si një mik që s’e do, por edhe s’e largon dot. Ka një farë komoditeti në dhimbjen që e njeh; është e dhimbshme, por e sigurt. Sepse jashtë këtyre mureve… jashtë këtyre mureve është një botë që të shikon me sy të pafytyrë, një botë që nuk e di pse qan, pse je ndalur, pse je tretur në mendime kur të gjithë të tjerët vrapojnë.
Por a është vallë njeriu ndërtuesi i vetëm i këtyre mureve? A nuk janë edhe të tjerët, të huajt, miqtë, të dashurit, ata që mbajnë tulla në duar dhe pa dijeni ndërtojnë përreth nesh atë që ne nuk mund ta pranojmë? Një fjalë e thënë pa menduar, një shikim i hedhur me përbuzje, një premtim i prishur. Çdo njeri bëhet një murator i pavetëdijshëm i dhimbjeve tona. Dhe pastaj, me një ironi therëse, janë po ata që na thonë: "Pse nuk del prej këtyre mureve?" Si mund t’u tregosh që ata kanë ndihmuar që t’i ngresh?
Por këtu vjen pyetja më e rëndë, ajo që të përzhit shpirtin kur të kaplon qetësia e natës: A janë muret thjesht pengesë, apo janë një pasqyrë? Çfarë shohim kur prekim gurët e tyre të ftohtë? Mos vallë janë reflektimi i frikës sonë për të parë jashtë, apo ndoshta dëshira jonë për të mos u parë nga bota?
E kuptojmë ne, në momente rrallësie, se muret që kemi ndërtuar nuk janë kurrë realisht të jashtëm? Muret e vërteta janë ata që qëndrojnë në mendje, në heshtjen e natës kur vetmia kthehet në mikun e vetëm. Dhe ato janë më të vështirat për t’u rrëzuar. T’i shembësh, do të thotë të rrëzosh pjesë të vetvetes, ato që i kemi mbajtur me mund për vite të tëra.
Por çfarë ndodh kur një mur rrëzohet? A jemi më të lirë, apo më të zbrazët? A na mbetet një boshllëk që s’dihet si të mbushet, apo një fushë e hapur ku më në fund mund të ecim pa kufij? Njeriu i ka frikë të dyja. Ka frikë të mbetet prapë vetëm, pa një kështjellë që e mbron, dhe ka frikë ta shohë veten pa një pasqyrë ku dhimbja ishte e vetmja figurë që njihte.
Dhe kështu jetojmë, mes rrënimeve dhe ndërtimit të përhershëm. Ndërtojmë mure për të mbijetuar, i rrëzojmë për të jetuar. Dhe në këtë proces të pafund, ndoshta, pa e kuptuar, po kërkojmë diçka që të jetë më e qëndrueshme se një mur. Ndoshta një shtëpi, ndoshta një krah për t’u mbështetur, ndoshta një tokë ku të hedhim rrënjë.
Por muret… muret janë gjithmonë aty, të ftohta dhe të heshtura, si dëshmi e të kaluarës që nuk e harrojmë, por as nuk duam ta mbajmë. Dhe ndoshta një ditë, kur t’i kemi shembur të gjitha, do të zbulojmë se muret e vërteta nuk ishin jashtë nesh. Ata ishin ne.
(29)
Muret e pendesës
A janë pendesat muret më të vështira për t’u rrëzuar? Po, sepse ato nuk janë thjesht gurë mbi gurë. Nuk janë të ndërtuara nga tulla dhe llaç, por nga vetë thelbi ynë i brishtë. Ato ushqehen me kohë – me atë kohë që s’kthehet më kurrë, me ato sekonda që i lamë të rrëshqasin nga duart, duke menduar se e nesërmja do të na falte më shumë guxim, më shumë mundësi, më shumë jetë. Pendesat janë hija që të ndjek kudo; hija që nuk fshihet as kur dielli perëndon.
Përse pendesat rëndojnë kaq shumë mbi shpirtin? Është sepse ato lindin në boshllëkun midis asaj që mund të kishim qenë dhe asaj që zgjodhëm të bëhemi. Një hap i vogël në një udhëkryq të harruar, një “jo” e nxituar, një “po” e thënë për të mos lënduar, një derë e mbyllur, një zemër e lënë pas dore – këto janë copëzat që formojnë muret e padukshme të pendesës. Dhe pastaj, ne jetojmë, përpëlitemi në përpjekje për të kuptuar: A mund të rrëzohet diçka që nuk ekziston fizikisht?
E çuditshme, por pendesa është si një pasqyrë e shtrembëruar që e shikon vetëm me sytë e brendshëm. Ajo të kthen një imazh të zymtë të vetes, një vetëportret të zhytur në hije, por që, në të njëjtën kohë, ngjan kaq i gjallë. Të tërheq drejt vetes, të flet me një zë të ulët, por të fortë, dhe të thotë: “Ja çfarë mund të kishe qenë… ja çfarë nuk ishe.”
Dhe, ah, si kërcet zemra në ato çaste. Si këputet mendja midis fajit dhe dëshirës për t’u çliruar. Pendesat janë ndoshta mallkimi më i bukur i qenies njerëzore, sepse ato lindin vetëm tek ata që arrijnë të shohin më larg se vetvetja. Janë një kujtesë e dhimbshme e të pamundurës: të kthesh kohën pas, të ndryshosh të kaluarën, të shlyesh një gabim.
Por, a janë pendesat thjesht një peshë për t’u mbajtur? Apo mund të jenë një dritare për të parë më qartë? Mund të jetë që ato të na mësojnë diçka? Të na tregojnë se kemi guxuar të gabojmë, të kemi dashur, të kemi tentuar të jetojmë? Sepse çfarë është pendesa, në thelb, përveçse një provë e jetës? Nuk pendohet ai që s’ka dashuruar kurrë, që s’ka ëndërruar, që s’ka pasur guxim të humbasë. Pendohet vetëm ai që ka jetuar me zemër të hapur dhe me shpirt të zhveshur.
E megjithatë, pyes veten: A është pendesa gjithnjë e keqe? A është ajo një përbindësh që na ndjek nga pas, apo një mësues i fshehtë që na tregon udhën e duhur përpara? Ndoshta, nëse nuk do të na dhembnin këto plagë të së shkuarës, nuk do të dinim të çmonim bukurinë e të tashmes. Sepse, ndoshta, njeriu mëson të jetojë vetëm kur e kupton sa lehtë rrëshqet jeta nga duart.
Dhe kështu, ecim përpara, duke mbajtur mbi supe peshën e mureve që nuk dimë si t’i shembim. Por ndoshta, ndonjëherë, mjafton t’i pranojmë. Muret e pendesës nuk duhen rrëzuar gjithmonë. Duhen parë, prekur, kuptuar. Sepse ato janë dëshmi e udhës sonë, dëshmi e çdo gabimi që na bëri më të fortë, më të mençur, më të vërtetë.
Dhe në fund, kur heshtja bie mbi shpirt, kur nata mbulon gjithçka me mantelin e saj të errët, kuptojmë se pendesat janë njerëzore. Se nuk mund të jemi të përsosur, dhe ndoshta nuk duhet të jemi. Sepse vetëm përmes gabimeve, përmes asaj dhembjeje të heshtur, ne e mësojmë artin e të qenit i gjallë. Dhe ndoshta, vetëm ndoshta, aty ku mbaron pendesa fillon një lloj tjetër paqeje – ajo që lind nga pranimi.
A janë pendesat muret më të vështira për t’u rrëzuar? Po, sepse ato nuk janë thjesht gurë mbi gurë. Nuk janë të ndërtuara nga tulla dhe llaç, por nga vetë thelbi ynë i brishtë. Ato ushqehen me kohë – me atë kohë që s’kthehet më kurrë, me ato sekonda që i lamë të rrëshqasin nga duart, duke menduar se e nesërmja do të na falte më shumë guxim, më shumë mundësi, më shumë jetë. Pendesat janë hija që të ndjek kudo; hija që nuk fshihet as kur dielli perëndon.
Përse pendesat rëndojnë kaq shumë mbi shpirtin? Është sepse ato lindin në boshllëkun midis asaj që mund të kishim qenë dhe asaj që zgjodhëm të bëhemi. Një hap i vogël në një udhëkryq të harruar, një “jo” e nxituar, një “po” e thënë për të mos lënduar, një derë e mbyllur, një zemër e lënë pas dore – këto janë copëzat që formojnë muret e padukshme të pendesës. Dhe pastaj, ne jetojmë, përpëlitemi në përpjekje për të kuptuar: A mund të rrëzohet diçka që nuk ekziston fizikisht?
E çuditshme, por pendesa është si një pasqyrë e shtrembëruar që e shikon vetëm me sytë e brendshëm. Ajo të kthen një imazh të zymtë të vetes, një vetëportret të zhytur në hije, por që, në të njëjtën kohë, ngjan kaq i gjallë. Të tërheq drejt vetes, të flet me një zë të ulët, por të fortë, dhe të thotë: “Ja çfarë mund të kishe qenë… ja çfarë nuk ishe.”
Dhe, ah, si kërcet zemra në ato çaste. Si këputet mendja midis fajit dhe dëshirës për t’u çliruar. Pendesat janë ndoshta mallkimi më i bukur i qenies njerëzore, sepse ato lindin vetëm tek ata që arrijnë të shohin më larg se vetvetja. Janë një kujtesë e dhimbshme e të pamundurës: të kthesh kohën pas, të ndryshosh të kaluarën, të shlyesh një gabim.
Por, a janë pendesat thjesht një peshë për t’u mbajtur? Apo mund të jenë një dritare për të parë më qartë? Mund të jetë që ato të na mësojnë diçka? Të na tregojnë se kemi guxuar të gabojmë, të kemi dashur, të kemi tentuar të jetojmë? Sepse çfarë është pendesa, në thelb, përveçse një provë e jetës? Nuk pendohet ai që s’ka dashuruar kurrë, që s’ka ëndërruar, që s’ka pasur guxim të humbasë. Pendohet vetëm ai që ka jetuar me zemër të hapur dhe me shpirt të zhveshur.
E megjithatë, pyes veten: A është pendesa gjithnjë e keqe? A është ajo një përbindësh që na ndjek nga pas, apo një mësues i fshehtë që na tregon udhën e duhur përpara? Ndoshta, nëse nuk do të na dhembnin këto plagë të së shkuarës, nuk do të dinim të çmonim bukurinë e të tashmes. Sepse, ndoshta, njeriu mëson të jetojë vetëm kur e kupton sa lehtë rrëshqet jeta nga duart.
Dhe kështu, ecim përpara, duke mbajtur mbi supe peshën e mureve që nuk dimë si t’i shembim. Por ndoshta, ndonjëherë, mjafton t’i pranojmë. Muret e pendesës nuk duhen rrëzuar gjithmonë. Duhen parë, prekur, kuptuar. Sepse ato janë dëshmi e udhës sonë, dëshmi e çdo gabimi që na bëri më të fortë, më të mençur, më të vërtetë.
Dhe në fund, kur heshtja bie mbi shpirt, kur nata mbulon gjithçka me mantelin e saj të errët, kuptojmë se pendesat janë njerëzore. Se nuk mund të jemi të përsosur, dhe ndoshta nuk duhet të jemi. Sepse vetëm përmes gabimeve, përmes asaj dhembjeje të heshtur, ne e mësojmë artin e të qenit i gjallë. Dhe ndoshta, vetëm ndoshta, aty ku mbaron pendesa fillon një lloj tjetër paqeje – ajo që lind nga pranimi.
(30)
Ura midis të kaluarës dhe të ardhmes
Ura… një hark i heshtur që lidh brigje të largëta, një ndërlidhje e pashmangshme mes të kaluarës dhe të ardhmes. Po çfarë është ura, përtej hekurit, gurit apo drurit që e formëson? Ajo është vetë thelbi i qenies sonë; ajo është simboli i shpirtit që kapërcen stuhitë, rrënojat dhe boshllëqet e pafundme të kohës. Në të, ne gjejmë gjithçka që kemi qenë dhe gjithçka që mund të bëhemi, një pikë takimi ku e kaluara dhe e ardhmja shtrëngojnë duart, ndoshta duke u përshëndetur për herë të fundit.
Por, a është ura një vend i sigurt, apo një grackë e mendjes sonë? Të ecësh mbi të kërkon një guxim të jashtëzakonshëm, sepse aty, mbi atë strukturë të brishtë, të gjithë demonët e së shkuarës dhe fantazmat e shpresave të thyera vijnë për t’u ndeshur me ty. Mos vallë ndërtimi i saj është një akt rebelimi ndaj frikës sonë? Apo është thjesht një iluzion, një krijesë e mendjes sonë që kërkon përjetësisht t’i japë kuptim jetës?
Çdo hap mbi urë është një përballje. Nën këmbët tona, e kaluara na thërret me një zë të ftohtë dhe të mprehtë: "Mos më harro!" Kujtimet, të mira e të liga, shfaqen si hije që përpëliten për të na rrëmbyer mbrapsht. Plagët e hapura, premtimet e thyera, fjalët që kurrë nuk i thamë dhe heshtjet që flisnin më shumë se çdo britmë—të gjitha këto zhurmojnë në heshtjen e urës. Por, mbi ne, një qiell i ri, një të ardhme ende e paprekur, na thërret me një zë tjetër: "Vazhdo përpara!"
A e kupton, pra, se ura nuk është thjesht një simbol, por një udhëkryq i brendshëm? Nëse qëndron gjatë mbi të, mund të ngatërrohesh, të biesh në humnerën që ndan dy brigjet. Dhe megjithatë, nuk mund ta shmangim. Të gjithë duhet të kalojmë mbi të, sepse pa të, nuk ka përparim. Ura është akti i faljes, por edhe i pranimit të përgjegjësisë. Ajo është vendi ku ne vendosim nëse e kaluara do të na robërojë apo do të na bëjë më të fortë.
Por, a kemi forcën për të përballuar këtë përplasje të përjetshme? A kemi guximin për të hedhur hapin vendimtar përtej së shkuarës dhe për të hyrë në një të ardhme që është ende e panjohur? Shpesh, njerëzit ndalojnë në mes të urës. Ata mbajnë kokën ulur dhe shohin ujërat e errëta që rrjedhin poshtë. Ujërat janë kujtimet, emocionet, gabimet, të gjitha ato që i kemi humbur apo ato që na kanë lënduar. Dhe ja ku qëndrojmë, të ngurosur nga frika se mos hidhemi ose se mos bie vetë ura.
Ura… një hark i heshtur që lidh brigje të largëta, një ndërlidhje e pashmangshme mes të kaluarës dhe të ardhmes. Po çfarë është ura, përtej hekurit, gurit apo drurit që e formëson? Ajo është vetë thelbi i qenies sonë; ajo është simboli i shpirtit që kapërcen stuhitë, rrënojat dhe boshllëqet e pafundme të kohës. Në të, ne gjejmë gjithçka që kemi qenë dhe gjithçka që mund të bëhemi, një pikë takimi ku e kaluara dhe e ardhmja shtrëngojnë duart, ndoshta duke u përshëndetur për herë të fundit.
Por, a është ura një vend i sigurt, apo një grackë e mendjes sonë? Të ecësh mbi të kërkon një guxim të jashtëzakonshëm, sepse aty, mbi atë strukturë të brishtë, të gjithë demonët e së shkuarës dhe fantazmat e shpresave të thyera vijnë për t’u ndeshur me ty. Mos vallë ndërtimi i saj është një akt rebelimi ndaj frikës sonë? Apo është thjesht një iluzion, një krijesë e mendjes sonë që kërkon përjetësisht t’i japë kuptim jetës?
Çdo hap mbi urë është një përballje. Nën këmbët tona, e kaluara na thërret me një zë të ftohtë dhe të mprehtë: "Mos më harro!" Kujtimet, të mira e të liga, shfaqen si hije që përpëliten për të na rrëmbyer mbrapsht. Plagët e hapura, premtimet e thyera, fjalët që kurrë nuk i thamë dhe heshtjet që flisnin më shumë se çdo britmë—të gjitha këto zhurmojnë në heshtjen e urës. Por, mbi ne, një qiell i ri, një të ardhme ende e paprekur, na thërret me një zë tjetër: "Vazhdo përpara!"
A e kupton, pra, se ura nuk është thjesht një simbol, por një udhëkryq i brendshëm? Nëse qëndron gjatë mbi të, mund të ngatërrohesh, të biesh në humnerën që ndan dy brigjet. Dhe megjithatë, nuk mund ta shmangim. Të gjithë duhet të kalojmë mbi të, sepse pa të, nuk ka përparim. Ura është akti i faljes, por edhe i pranimit të përgjegjësisë. Ajo është vendi ku ne vendosim nëse e kaluara do të na robërojë apo do të na bëjë më të fortë.
Por, a kemi forcën për të përballuar këtë përplasje të përjetshme? A kemi guximin për të hedhur hapin vendimtar përtej së shkuarës dhe për të hyrë në një të ardhme që është ende e panjohur? Shpesh, njerëzit ndalojnë në mes të urës. Ata mbajnë kokën ulur dhe shohin ujërat e errëta që rrjedhin poshtë. Ujërat janë kujtimet, emocionet, gabimet, të gjitha ato që i kemi humbur apo ato që na kanë lënduar. Dhe ja ku qëndrojmë, të ngurosur nga frika se mos hidhemi ose se mos bie vetë ura.
E megjithatë, në çdo frymëmarrje, ne mësojmë një të vërtetë të thjeshtë: ura është aty jo për të na mbajtur përgjithmonë pezull, por për të na mësuar artin e lëvizjes përpara. Ajo nuk është një qëllim në vetvete, por një udhëtim. Çdo hap është një akt çlirimi, një shpallje e qetë, por e fuqishme, që ne nuk jemi thjesht pengje të së kaluarës sonë, por krijues të një të ardhmeje të re.
Dhe çfarë është forca? Nuk është mohimi i të kaluarës, as përpjekja për ta harruar. Forca është akti madhështor i pranimit. Është aftësia për ta parë të kaluarën drejt e në sy dhe për të thënë: "Ti je pjesë e imja, por nuk më përcakton. Nga plagët e tua, unë ndërtoj një të ardhme më të ndritur." Është guximi për të ndërtuar një urë të qëndrueshme mbi lumë, edhe kur gjithçka përreth duket e pamundur.
Ajo që simbolizon ura nuk është thjesht ndërlidhja e thjeshtë e dy anëve të kohës. Ajo simbolizon transformimin. Është një proces që kërkon durim, forcë dhe një dashuri të thellë për jetën. Nuk ka urë të përsosur, as udhëtim pa rreziqe. Por çdo urë që ndërtojmë, çdo hap që hedhim mbi të, është një dëshmi e shpirtit tonë, një dëshmi që ne jemi më shumë sesa të shkuarit tanë, më shumë sesa frikërat tona.
Pra, ec, njeri i dashur. Ec mbi urën tënde me guxim. Kujtoje të kaluarën, por mos u ndal në të. Vështro të ardhmen, por mos e mbivlerëso atë. Dhe mbi të gjitha, vlerëso aktin e ecjes, sepse aty, mes këtyre dy brigjeve, gjendet vetë thelbi i jetës.
......
Fund
Mesazh për ty
Në këtë kohë që jetojmë, ku gjithçka duket se lëviz me një ritëm të çmendur, ku lajmet e trazuara zënë hapësirën e shpresave dhe ku njerëzit shpesh harrojnë se janë më shumë se thjesht pjesë e një makinerie të madhe, është koha të ndalemi, të marrim frymë dhe të dëgjojmë njëri-tjetrin.
Ky është një mesazh për ty – kushdo që je, kudo që je, çfarëdo që ndjen brenda teje: ti je më shumë se dhimbja jote, më shumë se dështimet e tua, më shumë se frika që të mban peng. Ti je një univers i tërë, i ndërtuar nga ëndrra, shpresa dhe forca që as nuk e di se i ke. Dhe pikërisht ky univers brenda teje ka fuqinë të ndriçojë botën, edhe në ditët më të errëta.
Në këtë botë, nuk jemi këtu për të qenë perfektë – sepse nuk ka perfeksion në njerëzoren – por për të qenë autentikë. Të jesh vetvetja është akti më i madh i guximit dhe dhurata më e madhe që mund t’i japësh këtij planeti. Nuk ke nevojë të ndryshosh botën vetëm, sepse mjafton një fjalë e mirë, një dorë që zgjatet, një buzëqeshje e sinqertë për të filluar një zinxhir të mrekullueshëm ndryshimesh.
Mos harro: në çdo vend ku ka zemra që rrahin, ka njerëz që kanë nevojë për ngrohtësi. Në çdo rrugë të vetmuar, ka një njeri që pret të dëgjohet. Në çdo sfidë të jetës, ka dikë që kërkon një mik që thjesht të jetë aty. Ti mund të jesh ai person. Dhe kjo nuk është thjesht përgjegjësi, është bekim – bekimi për të lënë pas një gjurmë dashurie që nuk shlyhet.
Kjo botë mund të duket e ndarë – nga kufijtë, nga besimet, nga dështimet e së kaluarës – por në fund të ditës, të gjithë jemi njerëz që kërkojmë të njëjtën gjë: të dashurojmë dhe të ndjehemi të dashur. Prandaj, ky është mesazhi për ty: lëre zemrën të hapur. Mos i shiko njerëzit vetëm për atë që duket në sipërfaqe, por shih thellë, aty ku ndodhet ajo që na lidh të gjithëve.
Një ditë, kur të gjithë ta kuptojmë këtë, bota do të ndriçojë më shumë. Por ti mos prit atë ditë – bëje tani. Fillo sot. Fillo me fjalët që thua, me mënyrën si shikon dikë në sy, me mënyrën si e trajton një të panjohur. Dhe kur ta bësh këtë, do kuptosh që ndryshimi nuk është diçka e madhe që ndodh njëherësh, por një valë e vogël që rritet sa herë që dikush zgjedh dashurinë në vend të indiferencës.
Por mos harro se, çdo ditë që kalon është një dhuratë e çmuar, një mundësi për të filluar nga e para, për të bërë paqe me të shkuarën dhe për të ndërtuar një të ardhme më të mirë. Asnjë pengesë nuk është aq e madhe sa që të mos mund të kapërcehet me durim dhe vendosmëri. Edhe kur duket sikur bota po të kthehet kundër, kujto se forca më e madhe ndodhet brenda teje – zemra që nuk pushon së rrahuri dhe shpirti që kërkon gjithmonë dritën, edhe mes errësirës.
Mos harro se nuk je vetëm. Në këtë udhëtim të jetës, të gjithë po ecim së bashku, edhe pse shpesh udhët tona duken të ndryshme. Ka gjithmonë dikë, diku, që është gati të të dëgjojë, të të ndihmojë dhe të të mbajë dorën kur të duket se nuk mund të vazhdosh më. Mos ki frikë të kërkosh ndihmë, sepse të kërkosh ndihmë nuk është dobësi – është akti më i fuqishëm i besimit dhe kurajos.
Por mos harro se koha nuk pret. Momentet që kemi tani janë të shenjta dhe nuk do të kthehen më. Prandaj jeto me plotësinë e të tashmes. Përqafo ata që do, thuaj fjalët që ke mbajtur brenda, kërko falje kur duhet dhe fal kur është e nevojshme. Të gjitha këto janë gjeste të vogla, por ato krijojnë një jetë të madhe, një jetë që ia vlen të jetohet.
Por mos harro se dhembja është pjesë e rrugës. Nuk mund të ndjesh plotësisht gëzimin pa e njohur trishtimin. Dhembja të mëson, të forcon dhe të përgatit për të përqafuar lumturinë me një mirënjohje më të thellë. Mos e moho atë që ndjen – lejoje veten të ndjesh çdo emocion, sepse përmes ndjenjave ti rritesh dhe bëhesh më i fortë.
Por mos harro se je më shumë se sa mendimet që të mundojnë apo gabimet që ke bërë. Ti nuk je përcaktuar nga e shkuara jote – je një krijesë që ka fuqinë të ndryshojë, të rritet dhe të shndërrohet. Gjithçka që të duhet është një vendim i vetëm për të ecur përpara dhe një hap i vogël çdo ditë drejt një versioni më të mirë të vetes.
Por mos harro se dashuria është forca më e madhe që ekziston. Asgjë nuk e kapërcen fuqinë e saj për të shëruar plagët më të thella, për të ndriçuar zemrat më të errëta dhe për të ndërtuar ura aty ku dikur kishte mure. Dashuro veten, dashuro të tjerët dhe mos harro të jesh një dritë në jetën e kujtdo që takon. Ndonjëherë mjafton vetëm një fjalë e ngrohtë, një gjest i thjeshtë apo një buzëqeshje e sinqertë për t’i ndryshuar dikujt ditën – ndoshta edhe jetën.
Por mos harro se bota, me gjithë sfidat e saj, është ende e bukur. Bukuria është në detajet e vogla – në agimet e heshtura, në valët e detit që përplasen mbi breg, në fjalët e ëmbla të një miku, në përqafimin e ngrohtë të dikujt që të do. Kujtoje këtë bukuri kur të ndihesh i lodhur apo i zhgënjyer, sepse ajo është gjithmonë aty, duke pritur që ti ta shohësh.
Dhe mbi të gjitha, mos harro se ti je i rëndësishëm. Jeta jote ka një qëllim dhe një vlerë që asgjë nuk mund ta zbehë. Ti je një pjesë e domosdoshme e kësaj bote, një shkëndijë që mund të ndezë flakën e ndryshimit. Prandaj, ngrihu çdo ditë me vendosmërinë për të bërë më të mirën, për të dashur më shumë dhe për të jetuar me plotësi. Dhe kur e bën këtë, bota do të jetë më e mirë, sepse ti je këtu.
Pra, le të jemi ata që nisin valën. Le të jemi ata që mbjellin paqe, ndajnë buzëqeshje dhe përqafojnë ata që kanë më shumë nevojë. Le të jemi drita për njëri-tjetrin, sepse, në fund, bota është vetëm një pasqyrë e vogël e asaj që ndodh brenda nesh.
Unë të fal këtë mesazh me shpresën se ti do ta ndash me të tjerët, jo sepse ndihesh i detyruar, por sepse ndjen se është koha që të gjithë ne të kujtojmë çfarë do të thotë të jesh njeri. Një botë më e mirë nuk është një ëndërr – është një zgjedhje që ne bëjmë çdo ditë. Dhe sot, unë besoj tek ti.
Jeto me dashuri. Ndrysho me dashuri. Ndaje këtë dashuri. Dhe bota do të jetë më e mirë falë teje.
