Këshilla psikologjike

Një udhëtim nëpër hijet e mendjes: depresioni, shenjat dhe shërimi

Ka net që peshojnë rëndë mbi shpirt, net kur mendimet treten nëpër errësirën e pavetëdijshme, duke formuar vorbulla të heshtura dhimbjeje. Ka mëngjese ku dielli lind si një detyrë, jo si një dritë. Dhe ka ditë kur gjithçka që dikur kishte kuptim bëhet një mjegull gri, e padallueshme, e pakuptimtë. Kjo është fytyra e heshtur e depresionit – një hije e fshehtë dhe këmbëngulëse, që e shtrëngon shpirtin pa e lënë të marrë frymë.

Depresioni: një plagë e padukshme

Depresioni nuk është thjesht trishtim. Nuk është një ditë e keqe apo një periudhë stresuese. Ai është një dritë që shuhet ngadalë brenda qenies, një boshllëk që gërryen ngadalë jetën, duke e kthyer çdo ndjenjë në një dhimbje të heshtur. Ndodh kur lodhja bëhet mënyrë jetese, kur përpjekja për të buzëqeshur duket e padobishme, kur zërat e jashtëm bëhen të largët dhe zëri i brendshëm bëhet një pëshpëritje dëshpëruese. Shkaqet? Të pafundme. Ndonjëherë vijnë nga humbjet e mëdha – një njeri i dashur që s’është më, një ëndërr e thyer, një zhgënjim i hidhur. Herë të tjera, depresioni mbin në qetësi, pa paralajmërim. Ai mund të jetë trashëguar si një hije gjenetike ose të jetë formuar nga plagët e vogla të jetës, të mbledhura njëra mbi tjetrën, deri sa shpirti të mos mund të mbajë më peshën e tyre.

Shenjat që duhen njohur

Nuk është e lehtë të shohësh depresionin. Ai fshihet pas syve të qeta, pas buzëqeshjeve të sforcuara, pas përgjigjeve të shkurtra "Jam mirë" edhe kur gjithçka brenda është e thyer. Por nëse shohim me vëmendje, nëse dëgjojmë me zemër, do të dallojmë shenjat e tij:

Izolimi i papritur – një njeri që dikur kërkonte shoqëri, tani i shmang bisedat, planet, daljet.

Lodhja e pashpjegueshme – jo thjesht lodhje fizike, por një mungesë dëshire për të bërë gjithçka, qoftë edhe gjërat e vogla.

Ndryshime në gjumë – net pa gjumë ose një gjumë që s’ka fund, si një arratisje nga realiteti.

Faji dhe pavlerësimi – ndjenja të thella faji për gjëra të vogla, ndjenja se nuk vlejnë më, se janë një barrë.

Mendime të errëta – të folurit për vdekjen në mënyrë të largët, por të përsëritur; mesazhe që tingëllojnë si lamtumirë.


Këto janë thirrje të heshtura për ndihmë. Shenja të vogla që thërrasin për vëmendje.

Si duhet të reagojmë?

1. Dëgjo, jo thjesht për të dhënë përgjigje, por për të kuptuar.
Kur dikush hapet, mos e ndërprit. Mos ofro zgjidhje të shpejta. Thjesht dëgjo me të gjithë qenien tënde. Njerëzit me depresion nuk kërkojnë receta, ata kërkojnë ndjenjën e të kuptuarit.

2. Mos thuaj kurrë "dil nga kjo gjendje" ose "bëhu më pozitiv."
Këto fjali, sado të thjeshta, janë të dhimbshme. Ato lënë të kuptohet se depresioni është një zgjedhje, kur në të vërtetë ai është një vorbull që të thith pa leje.

3. Kujtoju se nuk janë vetëm.
Një mesazh i vogël, një telefonatë e papritur, një ftesë për një shëtitje – këto janë fije shpëtimi për dikë që po mbytet. Nuk duhet të presim që ata të kërkojnë ndihmë; shpesh, ata nuk kanë forcë ta bëjnë këtë.

4. Ndihmo në gjetjen e ndihmës profesionale.
Terapia dhe ndihma mjekësore janë jetike. Ndonjëherë, një psikiatër apo një psikolog mund të bëjë ndryshimin mes humbjes dhe shpresës. Por duhet një nxitje e butë, një mbështetje e qetë.

5. Ji i duruar.
Depresioni nuk kalon brenda natës. Është një proces i gjatë, me ulje-ngritje. Disa ditë do të duken më të lehta, disa do të jenë të padurueshme. Por nuk mund t’i lëmë vetëm ata që duam.

Drita në fund të tunelit

Depresioni është i vështirë, por jo i pamposhtur. Ka net të errëta, por ka edhe agime të reja. Ka dhimbje, por ka edhe shpresë. Dhe ndonjëherë, ajo shpresë fillon me një fjalë, një dorë të shtrirë, një prani të heshtur, por të ndjerë.

Nëse jemi ne ata që po luftojmë me këtë betejë, le të kujtojmë: Ne nuk jemi të thyer. Jemi vetëm të lodhur. Dhe lodhja kalon. Jetës nuk i mungon drita, ndonjëherë është vetëm e fshehur pas reve. Por dielli gjithmonë kthehet.

Nëse kemi dikë pranë që po lufton, le të jemi ata që sjellim dritën, ata që nuk largohen, ata që kujtojnë se një njeri i shkatërruar nga depresioni nuk ka nevojë për dikë që t’i tregojë rrugën, por për dikë që ecën përkrah tij, edhe në errësirë.

Sepse, në fund, ajo që na shpëton nuk është vetëm forca jonë, por dashuria e dikujt që nuk hoqi dorë nga ne.


(1)


"Kur gjithçka duket e errët, kujtoje dritën që jeton brenda teje."

Ndonjëherë jeta duket si një rrugë e gjatë, e shtruar me dhembje e lodhje, ku çdo hap është një betejë me hijet që fshihen brenda nesh. Zgjohesh në mëngjes dhe ndjen peshën e një dite tjetër mbi supe, si një gur që nuk të lë të ecësh përpara. Mendja të mbushet me pyetje që s’kanë përgjigje, me kujtime që djegin, me ëndrra të thyera që duken të paarritshme. Por jeta nuk është vetëm ajo që sheh me sytë e lodhur. Ajo është edhe ajo çka ndien thellë brenda teje, ajo çka mbetet edhe kur gjithçka duket e shkatërruar. Është ajo dritëz shprese që nuk shuhet kurrë, edhe kur errësira mundohet ta mbulojë. Nëse sot ndihesh i humbur, mos harro se asnjë stuhi nuk zgjat përgjithmonë. Edhe qielli më i errët një ditë çahet nga një rreze drite. Edhe shpirti më i lënduar ka fuqinë të shërohet. Nuk je vetëm. Dhimbja jote nuk është një dënim, por një thirrje për të parë botën ndryshe. Çdo njeri e përjeton lodhjen, humbjen, boshllëkun… por vetëm ata që zgjedhin të mos dorëzohen, ata që gjejnë forcën për të bërë edhe një hap më shumë, e kuptojnë vërtet se sa e çmuar është jeta. Mos e gjyko veten për ditët e këqija. Mos e mat vlerën tënde nga lodhja që ndjen, nga gabimet që ke bërë, nga errësira që po të rrethon sot. Ti nuk je dhimbja jote. Nuk je dështimet e tua. Ti je fuqia që gjen çdo ditë për të vazhduar. Pranoje dhimbjen, por mos u bëj skllav i saj. Dëgjoje trishtimin tënd, por mos e lejo të të mbajë peng. Çdo frymëmarrje është një mundësi e re. Çdo ditë është një faqe bosh që mund ta mbushësh me ngjyra të reja, me ëndrra të reja, me dashuri të reja. Jetën nuk e ndalon askush përveç teje. Dhe ti ke gjithçka që të duhet për të vazhduar. Edhe kur duket sikur nuk mundesh më, edhe kur çdo gjë të dhemb… ti ende mundesh. Ende ke një zemër që rreh, ende ke një shpirt që nuk është dorëzuar. Dhe derisa kjo të jetë e vërtetë, atëherë ka gjithmonë një arsye për të vazhduar përpara.

Mos harro: Ti je më i fortë se sa mendon. Dhe jeta është ende plot me mrekulli që të presin.

(2)

Një ditë do ta kuptosh…

Një ditë do ta kuptosh pse gjithçka ndodhi ashtu siç ndodhi. Pse rrugët që shpresove të ecje u mbyllën para teje, pse njerëzit që i doje u larguan, pse ëndrrat që ndërtoje u rrëzuan në mënyrë kaq të padrejtë.

Një ditë do ta kuptosh se çdo dhimbje që ke ndjerë nuk ishte një dënim, por një mësim. Se çdo pengesë nuk ishte për të të ndalur, por për të të drejtuar diku tjetër. Dhe atëherë, do të shohësh se asgjë nuk ishte e kotë, asnjë lot nuk ishte i pakuptimtë, asnjë plagë nuk ishte e padobishme.

Por deri atëherë… duhet të mbijetosh.

Duhet të ngrihesh çdo mëngjes edhe kur shpirti të duket i thyer. Duhet të marrësh frymë edhe kur ajri të duket i rëndë. Duhet të ecësh përpara edhe kur këmbët të dridhen nga lodhja. Sepse jeta nuk të pyet nëse je gati. Nuk të jep gjithmonë atë që dëshiron. Por ajo gjithmonë të jep atë që të nevojitet për t’u rritur.

Do të ketë ditë kur do të ndihesh bosh. Kur çdo gjë do të të duket e pavlerë, kur do të lodhesh duke luftuar. Kur do të doje të dorëzoheshe. Dhe në ato momente, dua që ta kujtosh këtë: Nuk je vetëm. Dhe nuk ke ardhur deri këtu për të ndaluar tani.

Ti ke kaluar shumë. Ke mbijetuar në stuhi që të tjerët as nuk mund t’i imagjinojnë. Ke ecur nëpër errësira që vetëm ti i di. Dhe je ende këtu. Ende duke luftuar. Ende duke kërkuar një dritë, edhe kur duket sikur nuk ka më shpresë. Dhe kjo është forca jote më e madhe.

Një ditë, të gjitha këto plagë do të kthehen në histori që do të tregosh me krenari. Një ditë, dhimbja jote do të jetë kujtimi i diçkaje që i mbijetuat bashkë – ti dhe shpirti yt i pathyeshëm. Një ditë, do ta kuptosh se gjithçka që humbe nuk ishte një fund, por një fillim.

Deri atëherë… vazhdo të jetosh.

Merr frymë thellë. Shtrëngoje dhimbjen fort dhe ec përpara. Sepse një ditë, kur të shohësh pas, do ta kuptosh se jeta të ka dashur edhe në momentet kur ti nuk e ke kuptuar.

(3)

Ndjeshmëria nuk është dobësi

Nëse ndiej thellë, më quajnë të ndjeshëm sikur kjo të ishte një sëmundje. Nëse më lëndon padrejtësia, më quajnë të depresuar sikur të ishte gabim të shoh botën me sytë e shpirtit. Nëse gëzohem, më thonë se jam sipërfaqësor, sikur lumturia të ishte një privilegj i rezervuar për të pavetëdijshmit. Nëse hesht, më quajnë të ftohtë. Nëse flas, më quajnë të lodhshëm. Dhe kur dua të rri vetëm, më quajnë të mbyllur.

Sa e çuditshme është kjo botë! Një vend ku ndjeshmëria shihet si dobësi, ku heshtja interpretohet si arrogancë dhe dhimbja trajtohet si dramë e tepruar. Askush nuk e pranon që ndjeshmëria është një dhuratë e rrallë, një aftësi për të parë botën përtej maskave dhe iluzioneve.

E kam kuptuar se njerëzit kanë frikë nga ata që ndjejnë thellë. Sepse ndjeshmëria është si një pasqyrë: ajo reflekton boshllëkun e atyre që nuk dinë të ndiejnë. Prandaj të quajnë të dobët, të thyejnë e të gjykojnë. E vërteta është se ata nuk kanë fuqinë të ndiejnë si ti. Ata nuk dinë të jetojnë pa maska.

Kam zgjedhur të mos u përgjigjem më këtyre njerëzve. E kam gjetur paqen në heshtje. Në divanin tim, ku mendimet e mia nuk më gjykojnë. Në librat e mi, ku askush nuk më thotë se çfarë të jem. Në mbrëmjet e qeta, ku ndjenjat e mia nuk janë të tepërta, por të vërteta.

Dhe kështu vazhdoj të jetoj. Jo siç do bota, por siç dua unë. Në fund të fundit, ndjeshmëria nuk është mallkim—është forcë. Një forcë që pak njerëz kanë guximin ta mbajnë.

(4)

Mësime jete që duhet t’i mësojmë të gjithë

1. Përshtatja nuk është përkatësi.

Të përkasësh diku nuk do të thotë të përshtatesh. Në fakt, përshtatja është pengesa më e madhe për përkatësinë. Lexoje sërish këtë fjali. Përshtatja, sipas hulumtimeve që kam bërë gjatë dekadës së fundit, do të thotë të analizosh situatat dhe grupet e njerëzve dhe më pas të shtrembërohesh si një "pretzel" njerëzor për t’i bërë ata të të pranojnë në rrethin e tyre.
Nga ana tjetër, përkatësia është diçka krejtësisht ndryshe – është të shfaqesh dhe të lejosh veten të dukesh dhe të njihesh ashtu siç je vërtet. Përkatësia fillon me vetëpranimin. Niveli yt i përkatësisë nuk mund të jetë kurrë më i madh sesa niveli yt i vetëpranimit, sepse besimi se ti je mjaftueshëm i mirë është ajo që të jep guximin për të qenë autentik, i ndjeshëm dhe i papërsosur.
Kur nuk e kemi këtë vetëpranim, atëherë përpiqemi të ndryshojmë vazhdimisht për t’iu përshtatur të tjerëve – dhe kështu shndërrohemi në kameleonë, duke u përpjekur të fitojmë diçka që e kemi tashmë.

2. Faji nuk është gjithnjë i keq për ty.

Faji shpesh është diçka e mirë. Ai na ndihmon të qëndrojmë në rrugën e duhur, sepse lidhet me sjelljen tonë. Faji lind kur krahasojmë diçka që kemi bërë – ose që kemi dështuar ta bëjmë – me vlerat tona personale. Ky shqetësim i brendshëm shpesh na motivon të ndryshojmë, të kërkojmë falje dhe të reflektojmë mbi veprimet tona.
Është e rëndësishme të dimë dallimin midis fajit dhe turpit. Nëse ke bërë një gabim që ka lënduar ndjenjat e dikujt, a do të ishe i gatshëm të thuash: "Më vjen keq. Kam bërë një gabim."?
Nëse po përjeton ndjenjën e fajit, përgjigjja është po: "Kam bërë një gabim."
Turpi, nga ana tjetër, tingëllon ndryshe. Ai thotë: "Më vjen keq. Jam një gabim."
Turpi nuk është thjesht një ndjenjë e ndryshme nga faji – ai ndihet ndryshe. Kur mësojmë të bëjmë këtë dallim, faji mund të na ndihmojë të shohim veten në një dritë më pozitive, sepse ai na tregon hendekun midis asaj që kemi bërë dhe asaj që jemi – dhe fatmirësisht, ne mund të ndryshojmë sjelljen tonë.

3. Perfeksionizmi nuk është përpjekje për përsosmëri.

Perfeksionizmi nuk ka të bëjë me arritjen dhe rritjen. Përkundrazi, ai është besimi se, nëse jemi të përsosur në çdo aspekt, do të mund t’i shmangim gjykimin, fajin dhe turpin.
Ndërsa përpjekja e shëndetshme fokusohet tek vetja dhe lind nga pyetja: "Si mund të përmirësohem?", perfeksionizmi e zhvendos këtë fokus tek të tjerët dhe lind nga frika: "Çfarë do të mendojnë ata?"
Përsërite shpesh këtë frazë:
"Ka një çarje në gjithçka. Kështu hyn drita."

4. Cenueshmëria është një akt guximi.

Cenueshmëria nuk është një dobësi. Në fakt, ajo është matësi më i saktë i guximit tonë të brendshëm. Zgjedhja e vetme që kemi është si t’i trajtojmë ato momente kur ndihemi të lënduar, të pambrojtur apo të pasigurt.
Mund të zgjedhësh t’i mbash ndjenjat brenda vetes dhe të shtypësh dhimbjen – por edhe nëse bën këtë, ajo do të vijë përsëri në një formë tjetër. Ose mund të zgjedhësh të përballesh me të dhe të rritesh përmes saj.
Ndoshta ke përjetuar një dështim të madh. Ndoshta të kanë lënduar apo tradhtuar. Ndoshta po përballesh me një humbje të madhe. Kur të vijë ai moment, të lutem, mos e lejo veten të mbyllesh.
Mos i lejo plagët e tua të shndërrohen në mure që të mbajnë larg nga bota. Lejoji ato të bëhen ura, që të të lidhin me të tjerët përmes guximit dhe ndjeshmërisë.

5. Pranimi i të metave na bën më të fortë

Shumë shpesh, ne i shohim të metat tona si pengesat më të mëdha në rrugën e suksesit, por në të vërtetë, pranimi i tyre është çelësi i forcës së vërtetë.
Kur e refuzojmë veten për gabimet që kemi bërë, për dështimet që kemi përjetuar apo për pjesët e personalitetit tonë që nuk na pëlqejnë, ne mbetemi të burgosur në një luftë të brendshme të pafundme. E vërteta është se nuk mund të ndërtojmë një jetë të fortë duke u përpjekur të fshehim brishtësinë tonë.
Çfarë ndodh kur e pranojmë plotësisht veten, me gjithë të metat tona? Fillojmë të çlirohemi nga ankthi, nga ndjenja e pamjaftueshmërisë dhe nga frika e refuzimit. Ne mësojmë të duam veten për atë që jemi, jo për atë që shpresojmë të bëhemi një ditë.
Mos e kërko përsosmërinë. Kërko përparimin.

6. Ndryshimi është i vështirë, por i nevojshëm

Të gjithë kemi pika të jetës ku ndiejmë se diçka duhet të ndryshojë – ndoshta një marrëdhënie toksike, një punë që nuk na përmbush, apo një mënyrë e të menduarit që na pengon të ecim përpara.
Ne shpesh i rezistojmë ndryshimit sepse ai na largon nga zona jonë e rehatisë. Por a e ke vënë re ndonjëherë se sa shpesh rritja dhe lumturia vijnë pasi kemi kaluar momente të vështira?
Ndryshimi kërkon guxim. Ai kërkon që të dalim nga rutina jonë e zakonshme dhe të përballemi me të panjohurën. Por e panjohura nuk është gjithmonë një kërcënim – ndonjëherë është një mundësi e fshehur.
Mos e shiko ndryshimin si diçka që po të rrëmben sigurinë, por si një portë e re që të çon drejt një versioni më të mirë të vetes.

7. Të Duash veten nuk është egoizëm, por nevojë

Na është mësuar që të vendosim gjithmonë të tjerët përpara vetes, që të japim pa pushim, që të sakrifikojmë për të qenë njerëz të mirë. Por e vërteta është se nuk mund t’i ndihmojmë të tjerët nëse ne vetë jemi bosh.
Të duash veten nuk do të thotë të jesh egoist. Do të thotë të kujdesesh për shëndetin tënd mendor, emocional dhe fizik. Do të thotë të vendosësh kufij kur është e nevojshme. Do të thotë të mësosh të thuash "jo" pa ndjerë faj.
Kujdesu për veten ashtu si do të kujdeseshe për dikë që e do me gjithë shpirt. Sepse edhe ti e meriton dashurinë dhe mirëkuptimin tënd.

8. Falja na çliron nga robëria emocionale

Të mbash inate dhe urrejtje është si të mbash një barrë të rëndë mbi shpatulla. Mund të mendosh se duke mos falur, po ndëshkon personin që të ka lënduar, por e vërteta është se ai që mbart dhimbjen je ti.
Falja nuk do të thotë të harrosh. Nuk do të thotë të justifikosh dikë që të ka lënduar. Do të thotë të çlirohesh nga e shkuara, të largosh peshën e dhimbjes dhe të mos lejojsh që ajo të përcaktojë të ardhmen tënde.
Fal, jo sepse ai person e meriton domosdoshmërisht faljen tënde, por sepse ti meriton paqe.

9. Lidhjet e vërteta bazohen në vërtetësi

Në një botë ku të gjithë përpiqen të duken perfektë, të jenë të pëlqyer, të përshtaten, të qenit vetvetja është një akt guximi.
Shumë marrëdhënie dështojnë sepse njerëzit përpiqen të luajnë role në vend që të jenë të sinqertë. Ata frikësohen se nëse tregohen ashtu siç janë, nuk do të pranohen. Por lidhjet më të forta dhe më të bukura ndërtohen mbi ndershmërinë dhe autenticitetin.
Mos ki frikë të tregosh veten tënde të vërtetë. Ata që të duan sinqerisht, do të të pranojnë me të gjitha dritat dhe hijet e tua.

10. Jetën e bën ti – mos e jeto si spektator

Sa herë ke pritur "kohën e duhur" për të bërë diçka? Sa herë ke menduar se do të jesh i lumtur kur të arrish një qëllim, kur të kesh më shumë para, kur të ndryshojnë rrethanat?
E vërteta është se nuk ka kohë të duhur. Nuk ka moment perfekt. Ka vetëm tani.
Mos e lejo veten të jetosh në pritje të një dite më të mirë. Krijoje atë ditë. Mos e lër lumturinë për të nesërmen. Gjeje në gjërat e vogla sot.
Dhe mbi të gjitha, mos e shiko jetën nga distanca. Futu në lojë, provo, gabo, mëso, ringritu dhe jeto me gjithë shpirt.

Jetojmë vetëm një herë, prandaj le ta jetojmë me guxim, dashuri dhe vetëpranim.

Nëse këto mësime të kanë prekur, mos i mbaj vetëm për vete. Ndaji me dikë që ka nevojë t’i dëgjojë sot. Sepse ndonjëherë, një fjalë e thjeshtë mund të ndryshojë një jetë.

(5)

Heshtja që flet: shenjat e vogla që i anashkalojmë

Në një shtëpi ku çdo gjë duket në rregull, mes fjalëve të zakonshme, mes shprehjeve të përditshme "Si je?" dhe përgjigjeve të thjeshta "Mirë", shpesh fshihet një botë që rrënohet në heshtje. Njerëzit ecin nëpër të njëjtat korridore, ndajnë të njëjtën tryezë, ndajnë ajrin e njëjtë, por jo gjithmonë ndajnë dhimbjet që mbajnë brenda.

Ka një moment, një çast i padukshëm, kur diçka ndryshon. Një gjest i vogël, një buzëqeshje që zgjat më pak se zakonisht, një përgjigje që vjen me një sekondë vonesë. Një shikim bosh, një frymëmarrje më e rënduar. Por ne nuk e vëmë re. Ose e shohim dhe e lëmë të kalojë, duke menduar se është thjesht lodhje.

“Do të kalojë,” themi.

“Ka pasur një ditë të keqe.”

“Nuk dua ta ngarkoj më shumë.”

Dhe kështu, një moment bëhet një javë. Një javë bëhet një muaj. E pastaj vjen një natë kur ndiejmë një boshllëk të pazakontë, një mungesë që nuk e kishim kuptuar më parë. Pra, janë disa shenja të stresit të cilat nuk i kushtojmë rëndësinë e duhur.

Stresi nuk vjen gjithmonë me klithma dhe lot. Ai vjen me qetësinë e tepërt të dikujt që dikur fliste më shumë. Me një të afërm që dikur kërkonte ndihmë, por tani thotë “S'ka gjë.” Vjen me një njeri që rri më shumë vetëm, që ulet për të ngrënë, por nuk e përfundon pjatën, që fillon të humbasë interesin për gjërat e vogla që dikur e bënin të lumtur.

Dhe ne jemi aty. Por nuk e shohim. Jo sepse nuk na intereson, por sepse bota ecën shpejt dhe rutina na përpin. Jeta është një vorbull detyrash dhe ne mendojmë se njerëzit e fortë, ata që gjithmonë kanë mbajtur peshën e familjes, nuk mund të thyhen. Por çdo njeri thyhet. Vetëm se jo gjithmonë me zë.

Një fjalë e anashkaluar sot, një përqafim i munguar nesër. Një ndjenjë e shtypur për muaj të tërë. Dhe pastaj, një distancë që krijohet pa e kuptuar.

Pastaj një dhimbje që thellohet, një zemër e vetmuar brenda një shtëpie plot njerëz.

Dhe në një ditë të caktuar, një vendim i heshtur: "Nuk do t’u them më asgjë."

Kur nuk shohim, kur nuk dëgjojmë, kur nuk kuptojmë, bëhemi bashkëfajtorë në dhimbjet e njerëzve tanë më të dashur. Dhe pastaj vjen dita kur kuptojmë se mund të kishim bërë diçka. Por shpesh është shumë vonë.

Mund të jetë vonë për një marrëdhënie që thyhet.

Mund të jetë vonë për një shpirt që dorëzohet.

Mund të jetë vonë për një fjalë që nuk u tha kurrë në kohën e duhur. 

Pra, çfarë duhet të bëjmë, si të shohim përtej dukjes?

Ne duhet të mësojmë të lexojmë përtej fjalëve të thjeshta.

Kur dikush thotë “Jam mirë,” të pyesim përsëri: “Po vërtet, si je?”

Kur dikush fillon të tërhiqet, të mos presim që të kërkojë ndihmë, por të jemi ne që shkojmë pranë.

Kur vëmë re ndryshime të vogla, të mos i neglizhojmë. Sepse gjërat e mëdha nuk ndodhin papritur – ato nisin me gjëra të vogla.

Pra, ajo që duhet të bëjmë është të bëjmë dallimin para se të jetë vonë

Ndonjëherë një mesazh i thjeshtë, një fjalë e ngrohtë, një kafe e ndarë pa ndonjë arsye, mund të jetë ajo që shpëton dikë nga rrëzimi. Ndonjëherë një dorë mbi sup, një "Jam këtu për ty", është më e fuqishme se çdo terapi. Sepse fundja, ajo që na mban të gjallë nuk është vetëm frymëmarrja. Është ndjenja se nuk jemi vetëm.

Dhe ndonjëherë, një vështrim i vëmendshëm mund të bëjë dallimin mes një jete që vazhdon dhe një shpirti që humbet në heshtje.

(6)

Monologu i vetmitarit 

Heshtja ime ulëret, por kush dëgjon?

Ndonjëherë ndihem si një libër i lënë hapur në një tryezë të harruar, faqet e mia përthithin pluhurin e mosvëmendjes. Njerëzit kalojnë pranë me hapa të shpejtë, shfletojnë sipërfaqësisht disa rreshta dhe vazhdojnë rrugën e tyre, pa e kuptuar se çdo fjalë që kam brenda është një britmë që nuk dëgjohet. A ka dikush që lexon përtej asaj që duket? A është dikush që sheh përtej buzëqeshjes sime të lodhur?

Kam ditë kur gjithçka brenda meje bëhet një mjegull gri. Kur ndjej se po fundosëm në një oqean mendimesh, por askush nuk e sheh se po mbytem. Të gjithë mendojnë se jam mirë, sepse ende flas, ende ec, ende qesh herë pas here. Po nëse kjo është vetëm maska që kam mësuar të mbaj? Po nëse lodhja ime është më e thellë se fjalët që guxoj të them?

Pse askush nuk pyet dy herë?

Kur them “Jam mirë”, pse nuk ndalet dikush të më pyesë: “Po vërtet, si je?”

Pse njerëzit janë mësuar të pranojnë përgjigjet e thjeshta, si të ishin formula të përsëritura?

Njerëzit e afërt shpesh e harrojnë se edhe më të fortët lodhen, se edhe ata që gjithmonë mbajnë të tjerët, ndonjëherë duan të mbahen nga dikush. Po nëse unë s’kam forcë të kërkoj ndihmë? Po nëse e vetmja shpresë që kam është që dikush të kuptojë pa ma thënë?

Sa e sa herë qëndroj në një dhomë plot njerëz, por ndiej se askush nuk më sheh. Sa e sa herë flas, por zëri im humbet mes zhurmës së botës. Dhe çfarë është më ironike? Shumë prej nesh ndihen kështu, por asnjëri nuk guxon të thotë: "Edhe unë ndihem kështu."

Por unë nuk dua të humbas. Unë nuk dua të jem një hije në këtë botë. Nuk dua të jem një frymëmarrje e pavërejtur, një prani që nuk bën dallim. Kam nevojë për një shikim të ngrohtë, për një zë që më thotë: "Të dëgjoj. Të shoh. Ti nuk je vetëm."

Dhe ndoshta, në këtë vorbull mendimesh, më duhet të kuptoj diçka të rëndësishme: Nëse askush nuk më sheh, atëherë duhet të shoh vetveten. Nëse askush nuk më dëgjon, unë duhet të filloj të dëgjoj zërin tim. Nëse bota më ka harruar, atëherë duhet të kujtoj vetveten. Unë do të ngritem. Një ditë, nuk do të pres më që dikush të më pyesë dy herë. Nuk do të pres që dikush të më lexojë mes rreshtave. Do të marr frymë thellë dhe do të them me zë të lartë: “Unë jam këtu. Unë vlej. Unë dua të jetoj.” Sepse pavarësisht sa e rëndë bëhet kjo errësirë, unë e di se drita është diku atje. Dhe unë do të eci drejt saj.

Dhe nëse ti, që po lexon tani, ndihesh si unë – dije se nuk je vetëm. Dhe dije se brenda teje ka ende forcë për të vazhduar. Unë të shoh. Unë të dëgjoj. Dhe unë besoj në ty.

(7)

Ka ditë kur ndjej se jam bërë ujë. Një pikëz e heshtur në një lumë që rrjedh pa u ndalur, duke prekur brigje që nuk më përkasin, duke u përplasur pas gurëve që nuk më përfillin. Nuk kam formë të qëndrueshme, vetëm një ekzistencë që rrjedh dhe tretet mes botës që ecën pa më parë.

E keni vënë re sesi uji përshtatet me gjithçka? Ai mbush gotën pa pyetur nëse ka vend, përqafohet me detin pa kërkuar leje, bie nga qielli si shi dhe zhduket në tokë pa lënë gjurmë. Por a e keni menduar ndonjëherë se sa e lodhshme është të jesh ujë? Të mos ndalesh kurrë, të mos gjesh prehje, të mos kesh një formë tënden…

Ndonjëherë dua të jem shkëmb. Një masë e fortë, e palëkundur, qëndruese përballë çdo dallge. Të jem i pathyeshëm, të mos rrjedh sipas kërkesave të botës, të mos më thyejë çdo fjalë e papërgjegjshme, çdo zhgënjim, çdo indiferencë.

Por pastaj kujtohem… Shkëmbinjtë thyhen. Me kohën, era i gërryen, uji i copëton, koha i bën pluhur. E kuptoj se ndoshta nuk dua të jem as ujë, as shkëmb. Dua të jem diçka tjetër.

Ndonjëherë dua të jem dritë. Drita nuk ka nevojë për formë. Ajo thjesht ndriçon. Ajo nuk thyhet si gurët, nuk shterret si uji. Ajo shpërndahet, depërton, prek butësisht pa ndryshuar veten. Nëse mund të jem dritë, atëherë nuk ka rëndësi nëse më shohin apo jo. Nuk ka rëndësi nëse njerëzit kuptojnë dhimbjen time, lodhjen time, betejat që nuk i them me zë. Drita nuk kërkon mirënjohje, ajo vetëm ekziston dhe ndryshon gjithçka rreth saj. Ndoshta kjo është ajo që dua të jem: Një prani e heshtur, por që bën një ndryshim. Një dritë që mbetet, edhe nëse askush nuk e sheh drejtpërdrejt.

Dhe ndoshta ti, që po lexon tani, ndihesh si ujë. Ose ndoshta e ke provuar të jesh shkëmb, të fortësohesh nga jeta, të mbyllesh brenda vetes. Por ndoshta, vetëm ndoshta, edhe ti mund të jesh dritë.

Edhe ti mund të ndriçosh veten.

Edhe ti mund të gjesh një arsye për të mos u tretur në këtë botë, por për të lënë një shenjë – qoftë edhe të padukshme, qoftë edhe për vetëm një shpirt tjetër që ka nevojë për një dritë në errësirë.

Sepse në fund, nuk ka rëndësi sa ujë kemi derdhur, sa gurë kemi thyer… Ajo që ka rëndësi është sa dritë kemi lënë pas.

(8)

"Vullkani" i lotëve

Ka lot që rrjedhin qetësisht, si një pëshpërimë e shpirtit që askush nuk e dëgjon. Ka dhe lot që nuk bien fare, që mbeten pezull në cep të syve dhe më pas tërhiqen mbrapsht, si të frikësuar se mos ekspozohen. Po ata lot që mbeten brenda? Ata që s’kanë guxim të bien, ata që shtrëngohen brenda një shpirti të lodhur, a kanë zë?

Ndoshta jo. Ndoshta ata janë më të rëndët. Ndoshta ata janë heshtja në mes të një turme. Ndoshta janë përgjigjja që nuk u dha, fjala që nuk u tha, përqafimi që nuk u kërkua.

Dhe prapë, dikush diku i sheh. Jo me sy, por me shpirt. Diku një fëmijë i ndien edhe lotët e pashprehur. Një shpirt i pastër që nuk kërkon fjalë, as shpjegime, as justifikime. Një dorë e vogël që ngrihet për të fshirë dhimbjen, edhe kur nuk e kupton plotësisht pse ekziston.

Por kush na fshin lotët ne të rriturve?
Kush fshin dhimbjet që nuk duken?
Kush sheh plagët që nuk rrjedhin gjak, por thërrmojnë shpirtin ngadalë?

Ne rritemi dhe mendojmë se duhet të jemi të fortë. Se duhet të mbajmë gjithçka brenda, se duhet të përballojmë, të durojmë, të mos shqetësojmë askënd me ndjenjat tona. Dhe kështu mësojmë të fshehim lotët, të buzëqeshim edhe kur dhemb, të themi “jam mirë” edhe kur jemi copë.

Por një fëmijë nuk e kupton këtë lojë të të rriturve. Një fëmijë nuk sheh vetëm atë që thuhet, por atë që ndjehet. Ai e sheh lodhjen në sytë e një nëne, e sheh boshllëkun në shikimin e një babai, e ndien kur një përqafim është më i fortë se zakonisht, si një litar shpëtimi në mes të stuhisë.

A është e mundur që ne, të rriturit, kemi harruar të shohim kështu? A kemi harruar si është të ndiesh përtej asaj që duket?

Një fëmijë nuk kërkon shumë. Ai nuk pyet për para, për sukses, për famë. Ai kërkon vetëm një ndjenjë sigurie, një shikim që e kupton, një dashuri që nuk kërkon asgjë në këmbim. Por ne, të zënë me jetën, me stresin, me problemet që duket se nuk marrin fund, ndonjëherë harrojmë t’u japim atyre atë që është më e rëndësishmja: praninë tonë të vërtetë.

Ne jemi aty fizikisht, por shpesh jo emocionalisht. Fëmijët na pyesin diçka, dhe ne përgjigjemi pa menduar, sepse mendja jonë është diku tjetër. Ata kërkojnë të luajnë, dhe ne themi “më vonë”, por kjo “më vonë” shpesh nuk vjen kurrë. Ata shohin lotët tanë, edhe ato që nuk bien, por ne u themi “mos u shqetëso, jam mirë”.

Dhe një ditë, ata mësojnë të bëjnë të njëjtën gjë. Të rriten, të mbajnë gjithçka brenda, të thonë “jam mirë” edhe kur nuk janë. Dhe kështu, cikli vazhdon.

Po sikur të ndalemi për një moment?
Po sikur të shohim vërtet njëri-tjetrin, jo vetëm me sy, por me zemër?
Po sikur të mësojmë sërish si është të kuptosh edhe atë që nuk thuhet?

Sepse ndonjëherë, një lot nuk ka nevojë të fshihet. Ka nevojë të pranohet. Ka nevojë për një dorë që nuk e lë të bjerë vetëm.

Ndoshta bota nuk do të bëhet më e lehtë. Ndoshta dhimbja nuk do të zhduket. Por ndoshta, nëse guxojmë të shohim, të ndiejmë dhe të pranojmë, mund të bëhemi ata që fshijnë lotët – jo vetëm tonat, por edhe të tjetrit. Dhe ndoshta kjo është mënyra e vetme për të mos ndjerë peshën e tyre… të mbetur pezull brenda nesh.

Por ndonjëherë nuk është e thjeshtë të fshish një lot. Disa dhimbje janë aq të thella, aq të rrënjosura në shpirt, sa nuk mund të largohen vetëm me një përqafim apo një fjalë të butë. Ka lot që nuk janë vetëm tanët, por trashëgimi e brezave. Lot që nuk vijnë nga një ditë e keqe, por nga vite të tëra peshe të padukshme, nga histori që kurrë nuk u treguan, nga plagë që nuk u shëruan asnjëherë plotësisht.
Ne mësohemi të mbajmë barrën e dhimbjeve të heshtura, jo sepse duam, por sepse askush nuk na mësoi një mënyrë tjetër. Mësojmë të buzëqeshim kur shpirti qan, të themi “nuk ka problem” kur çdo gjë po shembet brenda nesh. Mësojmë të durojmë, sepse kështu na mësuan ata para nesh – prindërit tanë, gjyshërit, një brez i tërë që e dinte ç’ishte vuajtja, por nuk e njihte gjuhën e ndjenjave.
Por çfarë ndodh kur dhimbja bëhet aq e madhe sa nuk mund të fshihet më? Kur një ditë, pasqyrat nuk tregojnë vetëm fytyrën tonë, por gjithë barrën e shpirtit që kemi mbajtur pa e kuptuar?

Ndoshta vjen një moment kur duhet të ndalemi. Jo për të heshtur, jo për të duruar më shumë, por për të parë veten në pasqyrë dhe për të pyetur: “A jam vërtet mirë?”
Jo për të gënjyer veten, jo për të thënë atë që duam të dëgjojmë, por për t’i dhënë vetes të drejtën për të ndjerë.
Sepse për sa kohë që shtiremi se gjithçka është në rregull, dhimbja rritet brenda nesh, derisa një ditë bëhet pjesë e identitetit tonë. Dhe më keq akoma – bëhet një peshë që ua kalojmë të tjerëve, atyre që duam më shumë.
Po sikur të guxojmë ta thyejmë këtë zinxhir?
Po sikur të mësojmë t’i pranojmë lotët tanë, para se ata të na përpijnë?
Po sikur të mësojmë jo vetëm si të fshijmë lotët e dikujt tjetër, por si të mos lejojmë që ata të lindin nga indiferenca jonë?
Ne kemi mësuar shumë gjuhë – të punës, të arsyes, të logjikës. Por kemi harruar gjuhën e zemrës. Nuk dimë si të flasim për ndjenjat pa u ndier të pambrojtur. Nuk dimë si të shprehim dhimbjen pa pasur frikë se do të keqkuptohemi. Nuk dimë si të kërkojmë ndihmë pa u ndier të dobët.
Dhe kështu, rritemi me heshtjen si shok besnik.
Por heshtja nuk e shëron shpirtin. Ajo vetëm fsheh atë që një ditë do të shpërthejë me një forcë të pashmangshme. Dhe atëherë, do të jetë tepër vonë për të thënë “do të doja të të kisha dëgjuar”, “do të doja të kisha parë shenjat”, “do të doja të të kisha mbajtur më fort”.
Por jo gjithmonë është vonë. Ende kemi kohë për të parë më thellë, për të dëgjuar më vëmendshëm, për të ndjerë më sinqerisht. Ende kemi kohë për të thyer atë mur të padukshëm që kemi ndërtuar rreth vetes.
Dhe ndoshta, duke mësuar të shohim lotët që nuk bien, mund të mësojmë edhe si të ndalojmë lotët e ardhshëm.
Duke mësuar të dëgjojmë pa gjykuar, mund të bëhemi dikush tek i cili mund të mbështeten.
Duke mësuar të duam pa frikë, mund të krijojmë një botë ku dhimbja nuk ka pse të fshihet, por mund të ndahet – dhe kështu të bëhet më e lehtë për t’u mbajtur.
Dhe ndoshta, kur një ditë një fëmijë të ngrejë dorën për të fshirë një lot, ai nuk do ta gjejë atë aty. Sepse ne kemi mësuar ta shërojmë dhimbjen përpara se ajo të bëhet një plagë e pashërueshme.
Sepse në fund, ndoshta nuk kemi nevojë vetëm për dikë që na fshin lotët – ndoshta kemi nevojë për dikë që na ndihmon të mos i derdhim fare.

(9)

Shpirtrat që harrojmë ti shohim

Ka një peshë që njeriu e mban mbi supe, një lloj lodhjeje që nuk shprehet me fjalë. Është ajo lloj dhimbjeje që nuk bërtet, nuk qan, nuk kërkon ndihmë. Ajo vetëm ekziston, e mbështjellë në qetësi, e fshehur pas një buzëqeshjeje, pas një “jam mirë” që në të vërtetë është një mur i ndërtuar me kujdes.

Ne kalojmë pranë njëri-tjetrit çdo ditë, me sy të zënë, me mendje të mbushura me gjëra që duken të rëndësishme. Ne flasim, por nuk dëgjojmë. Ne shikojmë, por nuk shohim. Dhe kështu, shumë njerëz vuajnë në heshtje, të padukshëm për syrin e botës, të harruar nga ata që ndoshta janë më pranë tyre.

Sa herë kemi kaluar pranë dikujt që ka nevojë për një fjalë të butë, por nuk e kemi vënë re?

Sa herë kemi parë dikë që duket “i fortë”, pa e kuptuar që ndoshta brenda tij po zhvillohet një betejë që nuk e dimë?

Sa herë kemi qenë ne vetë ata që kemi pritur që dikush të na kuptojë, por askush nuk e bëri?

Njeriu nuk bie gjithmonë me një britmë. Shpesh, ai rrëzohet në heshtje. Dhe kjo është ajo që e bën dhimbjen më të rrezikshme – fakti që nuk e ndjen kush tjetër përveç atij që e përjeton.

Ka njerëz që ndihen të humbur, të pashpresë, të zbrazur, por vazhdojnë të ecin, vazhdojnë të bëjnë atë që bëjnë çdo ditë, sikur gjithçka është në rregull. Ata i kryejnë detyrimet e tyre, i mbajnë premtimet, qeshin në momentet e duhura, flasin për gjëra të zakonshme. Dhe askush nuk e sheh se si çdo ditë brenda tyre shfaqet një boshllëk më i madh se një ditë më parë.

A e kemi menduar ndonjëherë se ndoshta dikush shumë pranë nesh mund të jetë duke u përballur me këtë? Ndoshta një mik, ndoshta një familjar, ndoshta dikush që çdo ditë na buzëqesh dhe na pyet si jemi, ndërkohë që brenda tij po përpiqet të mos shembet.

Si mund ta dallojmë një shpirt të thyer?

Si mund të kuptojmë se dikush ka nevojë për ne, kur ai nuk na e thotë?

Dhimbja nuk shfaqet gjithmonë në mënyra të dukshme. Ndonjëherë, ajo fshihet në detaje të vogla – në një shikim të shpërqendruar, në një përgjigje të shkurtër, në një heshtje që dikur nuk ekzistonte.

Dikush që ka qenë gjithmonë i gjallë dhe energjik, papritur bëhet më i tërhequr.

Dikush që gjithmonë ka folur hapur, papritur hesht më shpesh.

Dikush që dikur qeshte me zë të lartë, tani vetëm buzëqesh me lehtësi dhe ndryshon bisedën.

Dikush që gjithmonë ka qenë i përpiktë, tani harron gjëra të vogla, duket i shpërqendruar, sikur mendja e tij është diku larg.

Por ne nuk i vëmë re këto gjëra, sepse kemi mësuar të shohim vetëm atë që na thuhet qartë. Nuk kemi mësuar të dëgjojmë heshtjet, të lexojmë shikimet, të ndiejmë ato që nuk thuhen me fjalë.

Shpesh mendojmë se ndihma duhet të jetë diçka e madhe, një zgjidhje e plotë, një veprim i madh. Por e vërteta është se ndonjëherë një gjest i vogël mund të jetë gjithçka që dikujt i nevojitet.

Një “Si je vërtet?” e sinqertë.

Një “E di që mund të flasësh me mua.”

Një “Nuk je vetëm.”

Një përqafim, një shikim i ngrohtë, një dorë mbi sup.

Ne harrojmë fuqinë e fjalëve të thjeshta, fuqinë e të qenit pranë dikujt pa pritur asgjë në këmbim. Harrojmë se për dikë që po lufton me veten, një fjali mund të bëjë ndryshimin mes një nate të errët dhe një mëngjesi me shpresë.

Bota është e mbushur me njerëz që kanë nevojë të ndihen të kuptuar, por pak prej tyre e thonë me zë të lartë. Dhe ne, nëse nuk mësojmë të shohim më thellë, do të vazhdojmë të humbasim shpirtrat më të lodhur, më të trishtuarit, ata që nuk kërkojnë ndihmë sepse nuk besojnë më se dikush mund t’i dëgjojë.

A mund ta ndryshojmë këtë? A mund të bëhemi pak më të vëmendshëm? A mund të ndalojmë për një moment, të harrojmë vrapin e përditshëm, dhe të shohim ata që kemi përreth?

Ndoshta përgjigja është po. Ndoshta nëse e bëjmë, do të shpëtojmë dikë nga ndjenja e vetmisë. Ndoshta, nëse mësojmë të dëgjojmë heshtjen, do të jemi drita në errësirën e dikujt tjetër.

Dhe ndoshta, kur të vijë dita që ne vetë të kemi nevojë për dikë, do të kemi mësuar t’u japim të tjerëve atë që na mungoi dikur: një dorë që nuk na lë të rrëzohemi vetëm.

... sepse nuk ka dhimbje më të madhe sesa të biesh dhe të ndihesh i padukshëm. Nuk ka plagë më të thellë sesa të ndjesh se askush nuk e vuri re rrëzimin tënd.

Por si mund ta shërojmë këtë boshllëk? Si mund ta ndihmojmë njëri-tjetrin kur jeta na ka bërë të gjithëve kaq të zënë, kaq të humbur në mendimet dhe betejat tona?

Të zgjedhim të ndalojmë, të zgjedhim të shohim, të zgjedhim të dëgjojmë. Nuk duhet të jemi psikologë, nuk duhet të kemi përgjigje për gjithçka, nuk duhet të kemi aftësi të mbinatyrshme për të kuptuar dhimbjen e të tjerëve. Duhet vetëm të kemi zemër.

Duhet vetëm të kujtojmë se njeriu ka nevojë për njeriun.

Më e dhimbshmja në këtë botë nuk është vetmia në vetvete, por vetmia që lind mes njerëzve. Është të ndihesh i pakuptuar edhe kur je i rrethuar nga të njohurit. Është të flasësh dhe të mos dëgjohesh, të qash dhe të mos të të shohë askush, të jesh i pranishëm, por i padukshëm.

A e keni vënë re ndonjëherë sesi disa njerëz mësohen të mos jenë barrë? Si buzëqeshin kur brenda tyre po bëhet luftë? Si largohen nga bisedat, duke mos dashur të jenë pesha e rëndë e dikujt tjetër? Këta janë ata që ne duhet t’i shohim. Ata që ndihen tepër të lodhur për të kërkuar ndihmë, ata që janë mësuar me idenë se dhimbja e tyre nuk ka vend në botën e zhurmshme ku jetojmë.

Dhe kur një njeri mësohet me këtë ndjenjë, pasojat janë të rënda. Ai fillon të mbyllet, fillon të besojë se nuk ka vlerë të flasë, se është më mirë të qëndrojë i heshtur. Por një njeri që hesht për një kohë të gjatë, gradualisht humbet forcën për të folur.

Dhe atëherë? Çfarë ndodh kur dikush nuk sheh më arsye për të kërkuar ndihmë? Çfarë ndodh kur lodhja kthehet në boshllëk, kur dhimbja kthehet në dorëzim?

Ndodh ajo që të gjithë e dimë, por askush nuk dëshiron ta pranojë.

Mund të kemi gjithë pasurinë e botës, gjithë dijen, gjithë suksesin, por në fund, një gjë është më e rëndësishme se çdo gjë tjetër: të ndihesh i dashur, i kuptuar, i parë.

Të dish se kur rrëzohesh, do të ketë një dorë që do të të mbajë.

Të dish se kur hesht, do të ketë dikë që e kupton këtë heshtje.

Të dish se kur dhimbja të rëndon shpirtin, nuk je vetëm.

Njeriu mund ta durojë urinë, mund ta durojë lodhjen, mund të përballet me të gjitha vështirësitë që i sjell jeta. Por nuk mund të durojë të harrohet.

Prandaj, le të mos harrojmë njerëzit që kemi pranë. Le të shohim përtej fjalëve, përtej buzëqeshjeve të sforcuara, përtej "jam mirë"-ve që nuk janë kurrë të vërteta. Le të kujtojmë se ndonjëherë, një gjest i vogël mund të shpëtojë një jetë.

Dhe në fund, ndoshta nuk do të bëjmë dot gjithçka për të ndryshuar botën. Por nëse ndryshojmë botën e dikujt tjetër, atëherë kemi bërë diçka që vlen.

(10)

Si zbehet dalëngadalë jeta e dikujt?

Nuk ka vetëm një mënyrë për të humbur jetën. Nuk ka vetëm një rrugë drejt shkatërrimit. Vetëvrasja nuk është gjithmonë një akt i menjëhershëm, nuk është gjithmonë një armë, një litar apo një kërcim në boshllëk. Ndonjëherë është një proces i ngadaltë, një zbehje e ngadaltë e një shpirti që dikur ndriçonte. Disa njerëz nuk vdesin menjëherë. Ata vdesin pak nga pak. Duke humbur shpresën, duke u larguar nga të tjerët, duke u zhytur në një errësirë që askush nuk e sheh. Ata fillojnë të ushqehen më pak, të flasin më pak, të kujdesen më pak për veten. Flenë tepër ose nuk flenë fare. E humbasin dritën në sy, dhe më e frikshmja është se bota nuk e vë re. Ata pinë më shumë. Dëmtojnë veten në mënyra që nuk janë gjithmonë të dukshme—me zgjedhjet që bëjnë, me njerëzit që zgjedhin t'i lejojnë afër, me mënyrën se si heshtin kur duhet të flasin. Ata nuk e quajnë atë vetëvrasje. Por është. Një njeri mund ta vrasë veten duke jetuar një jetë që nuk e do.

Por si duket një njeri që po largohet nga dëshira për të jetuar? Nuk është gjithmonë ai që qan, ai që ankohet. Jo gjithmonë ai që flet për vdekjen. Ndonjëherë është ai që qesh më shumë, ai që të siguron se gjithçka është në rregull. Ai që nuk kërkon ndihmë, sepse mendon se nuk ka të drejtë ta kërkojë. Ai që ndjen dhimbje, por mendon se dhimbja e tij nuk është mjaft e rëndësishme. Ndonjëherë është ai që të thotë “po, jam mirë”, por shmang sytë e tu. Ose ai që papritur bëhet më i qetë se zakonisht. Ose ai që largohet nga gjithçka që dikur i pëlqente. Ata mund të jenë mes nesh—në punë, në shtëpi, në kafenenë ku kalojmë çdo ditë. Ne nuk i shohim sepse nuk dimë si t’i shohim. Dhe ata nuk flasin sepse nuk besojnë se do t’i dëgjojmë.

Pra, çfarë mund të bëjmë?

1. Të mos presim që ata të kërkojnë ndihmë.
Dikush që është i mbyllur në errësirë nuk ka gjithmonë forcë për të thirrur ndihmë. Ne duhet të jemi ata që afrohemi, që pyesim, që qëndrojmë. Ndonjëherë një “Si je?” i thënë me sinqeritet mund të bëjë më shumë sesa një mijë fjalë të tjera.

2. Të mësojmë të dëgjojmë.
Jo të dëgjojmë për të dhënë këshilla, jo për të dhënë zgjidhje, por për të kuptuar. Njerëzit që vuajnë nuk duan domosdoshmërisht një plan për të shpëtuar. Ata duan të dinë se nuk janë vetëm.

3. Të mos frikësohemi nga dhimbja e tyre.
Disa i shmangin njerëzit që janë të trishtuar sepse nuk dinë si të sillen me ta. Por dhimbja nuk është një sëmundje ngjitëse. Nuk do të na dëmtojë t’i dëgjojmë, por mund t’i shpëtojë ata që dikush më në fund i dëgjoi.

4. Të qëndrojmë, edhe kur ata na largojnë.
Dikush që është në errësirë do të mundohet t’i largojë të tjerët. Do të thotë se nuk ka nevojë për ndihmë, se është më mirë vetëm. Por shpeshherë, është pikërisht e kundërta. Ata kanë nevojë për dikë që nuk dorëzohet lehtë.

Dhe nëse nuk dimë çfarë të themi? Nuk ka gjithmonë fjalë të duhura apo të mësuara përmendësh. Dhe kjo është në rregull. Ndonjëherë mjafton prania jonë. Ndonjëherë mjafton të ulemi pranë tyre, në heshtje. Të tregojmë se jemi aty, se nuk do të ikim. Se jeta e tyre ka rëndësi për ne. Sepse askush nuk duhet të largohet nga kjo botë duke menduar se nuk kishte rëndësi. Dhe ndoshta nuk do të mund t’i shpëtojmë të gjithë. Por nëse shpëtojmë qoftë edhe një… atëherë kemi bërë diçka që vlen.

A e ke menduar ndonjëherë? Se sa peshë ka një jetë e vetme? Se si një njeri i vetëm mund të ndryshojë gjithçka?
Një fjalë, një dorë e shtrirë, një shikim që nuk largohet kur të gjithë të tjerët kthejnë sytë… mund të bëjë dallimin mes jetës dhe vdekjes. Ne shpesh mendojmë se duhet të bëjmë gjëra të mëdha për të pasur vlerë. Mendojmë se duhet të ndryshojmë botën me veprime madhështore, me gjeste heroike, me sakrifica të dukshme. Por ndonjëherë, e vetmja gjë që duhet të bëjmë është të mos largohemi. Të qëndrojmë aty. Të dëgjojmë. Të japim një arsye për të qëndruar. Një njeri që po lufton me errësirën e vet nuk ka nevojë për predikime, për urdhra apo për fraza boshe. Ai ka nevojë për një dritë, sado e vogël qoftë ajo. Dhe ndonjëherë, ne jemi ajo dritë.
Ka një thënie të vjetër në Kuran që thotë: “Kush shpëton një jetë, ka shpëtuar të gjithë njerëzimin.” Dhe nuk është një metaforë e bukur—është e vërteta më e madhe që mund të thuhet për jetën njerëzore. Sepse kur shpëton një person, nuk po shpëton vetëm atë. Po shpëton gjithë botën që ai mbart brenda vetes. Po shpëton të ardhmen e tij—ëndrrat që ai mund të realizojë, fjalët që mund të thotë, dashuritë që mund të jetojë. Po shpëton ata që e duan, edhe nëse ai vetë nuk e sheh atë dashuri për momentin.
Mendo për këtë:
A e di se sa fëmijë kanë lindur sepse një njeri që dikur donte të dorëzohej, vendosi të qëndrojë?
Sa poezi, sa këngë, sa libra janë shkruar nga njerëz që dikur menduan se jeta nuk kishte më kuptim, por pastaj gjetën një arsye për të vazhduar?
Sa njerëz kanë gjetur shërim, jo sepse dikush i shpëtoi me forcë, por sepse dikush nuk i la të ndiheshin vetëm?
Kur shpëton një jetë, nuk e di se çfarë shpëton në të vërtetë. Nuk e di se cilat histori do të shkruhen, cilat zemra do të preken, cilat breza do të jetojnë për shkak të atij akti të vogël dashurie.

Dikush mund të pyesë: "Po nëse mundohem dhe nuk e shpëtoj dot? Po nëse dhimbja e tij është shumë e madhe? Po nëse fjala ime nuk është e mjaftueshme?"
A mund të të them diçka?
Të mos bësh asgjë është shumë më e keqe se të bësh diçka që ti mendon se nuk mjafton. Nëse një njeri nuk arrin të shpëtojë veten pavarësisht ndihmës sonë, kjo nuk do të thotë se prania jonë ishte e kotë. Do të thotë se të paktën ai nuk u ndje i harruar deri në fund. Do të thotë se ai e dinte, qoftë edhe për një moment, se dikush e pa. Se dikush i tha me sy, me fjalë, me heshtje: "Ti ke rëndësi."
Dhe ndoshta, kjo është gjëja më e madhe që mund t'i japim njëri-tjetrit: të mos e lëmë askënd të harrohet.
Por si ta dallojmë dikë që po dorëzohet? Ndonjëherë, ata që po vuajnë nuk e tregojnë hapur. Ata nuk thonë: "Unë po mbytem." Ata nuk shkruajnë mesazhe që kërkojnë ndihmë. Ata nuk qajnë në publik.
Por ata flasin në mënyrat e tyre:
• Me një heshtje që bëhet më e thellë çdo ditë.
• Me një buzëqeshje që nuk arrin kurrë në sy.
• Me një lodhje që nuk ka të bëjë me gjumin.
• Me një ndjesi boshllëku që i rrethon edhe në dhomat më të mbushura me njerëz.
Ne duhet të mësojmë të lexojmë përtej fjalëve.
Të ndiejmë përtej shikimeve të shpejta.
Të pyesim, edhe kur përgjigjja është gjithmonë: “Jam mirë.”
Sepse dikush që thotë “jam mirë” dhjetëra herë, por nuk e ndien atë fjalë brenda vetes, është dikush që ka nevojë të dëgjohet më shumë se kurrë.

Ka shumë gjëra në jetë që nuk mund t’i kontrollojmë. Nuk mund t'i ndryshojmë gjithmonë rrethanat, nuk mund ta shpëtojmë çdo njeri. Por ajo që mund të bëjmë është të mos largohemi nga ai që ka nevojë për ne.
• Të qëndrojmë, edhe kur është e vështirë.
• Të dëgjojmë, edhe kur nuk dimë çfarë të themi.
• Të kujtojmë se një fjalë, një përqafim, një prani e thjeshtë mund të bëjë një ndryshim të madh.
Nuk është gjithmonë e lehtë. Nuk është gjithmonë e drejtë. Por është njerëzore. Dhe ndonjëherë, është gjithçka që duhet.
Sepse kur shpëton një njeri, ke shpëtuar një botë të tërë. Dhe kur e bën këtë, e kupton se ndoshta, në fund të fundit, kjo është arsyeja e vërtetë pse jemi këtu: të mos lëmë askënd të humbasë në errësirë, të mos lëmë askënd të ndihet i harruar.

(11)

Adoleshenca : hijet e padukshme të një bote të brendshme

Ka njerëz që ecin mes nesh me hapa të lehtë, të heshtur, të padukshëm. Ata flasin si ne, qeshin kur duhet të qeshin, punojnë, ndjekin rutinën, përshëndesin me mirësjellje. Por brenda tyre, ekziston një botë e pashprehur, një labirint mendimesh që ne nuk e shohim dot. Një errësirë e brendshme që nuk ka nevojë për dritë, por për të kuptuar se nuk është e vetme.

Njerëzit që kanë mendime vetëvrasëse nuk janë gjithmonë ata që qajnë me zë të lartë. Ata nuk janë domosdoshmërisht ata që e tregojnë hapur dhimbjen e tyre. Shumë prej tyre janë mjeshtër të fshehjes. Kanë mësuar të jetojnë si aktorë në një skenë ku çdo ditë është një shfaqje e detyruar.

Si mendojnë ata? Njerëzit që luftojnë me mendimet vetëvrasëse shpesh e ndiejnë jetën si një barrë. Ata nuk e shohin vdekjen si fundin, por si një mënyrë për të ndalur dhimbjen. Nuk është gjithmonë dëshira për të mos ekzistuar, por më shumë dëshira për të pushuar, për të mos ndier më asgjë. Ata shpesh ndihen si një peshë për të tjerët. Ata besojnë se askush nuk mund t’i kuptojë. Ata fillojnë të arsyetojnë se largimi i tyre nuk do të ndikojë shumë në jetët e të tjerëve. Ata ndiejnë një boshllëk të thellë, një ndjenjë që nuk mund ta shpjegojnë me fjalë. Mendimi i tyre nuk është gjithmonë logjik, por është real për ta. Ata mund të kenë një punë të mirë, një familje që i do, miq që i respektojnë, por përsëri të ndihen të humbur. Sepse depresioni dhe mendimet vetëvrasëse nuk kanë gjithmonë një arsye të qartë—ato ndonjëherë janë si një mjegull që mbështjell mendjen dhe nuk lë hapësirë për dritë.

Si duken ata? Si sillen? Nuk ka një mënyrë të vetme për të njohur dikë që po lufton me këto mendime, por ka disa shenja që shpesh anashkalohen:

Ndryshime në mënyrën e veshjes – Disa fillojnë të veshin rroba të gjera, sikur duan të fshihen nga bota. Të tjerë fillojnë të kujdesen më pak për pamjen e tyre, sikur nuk ka më rëndësi. E kundërta ndodh me ata që duan të maskojnë dhimbjen—ata mund të vishen më bukur, të duken më të rregullt, por jo sepse janë më mirë, por sepse duan të fshehin dhimbjen pas një fasade të përkryer.

Ndryshime në sjellje – Ndonjëherë, ata që po përballen me këto mendime bëhen më të heshtur, më të tërhequr. Disa të tjerë, përkundrazi, bëhen më të hareshëm se zakonisht, si një mënyrë për të fshehur atë që ndiejnë.

Lodhje dhe mungesë energjie – Ata mund të ndihen të rraskapitur edhe pas një dite pa shumë aktivitet. Gjërat e vogla duken të pamundura për t’u bërë.

Mungesë motivimi – Ato gjëra që dikur i lumturonin tani nuk kanë më kuptim. Muzika nuk prek më, librat nuk tërheqin, aktivitetet nuk kanë shije.

Fjalë që nënkuptojnë një lamtumirë – Disa mund të flasin me shprehje si:

"Nuk e di a do të jem këtu për shumë kohë."

"Të gjithë do të ishin më mirë pa mua."

"Nuk ka më kuptim asgjë."

Këto nuk janë gjithmonë sinjale të drejtpërdrejta, por nëse i dëgjon, mos i injoro.

Si punojnë ata?

Në punë, ata shpesh janë ose shumë të përpiktë ose krejtësisht të shpërqendruar.

Disa e përdorin punën si një mënyrë për t’i shpëtuar mendimeve të tyre, duke u përqendruar vetëm në detyra dhe duke u bërë perfeksionistë të ftohtë.

Të tjerët humbasin interesin, bëhen të pavëmendshëm, harrojnë gjëra të rëndësishme, fillojnë të bëjnë më shumë gabime se zakonisht.

Si të flasim me ta?

Nëse dyshon se dikush pranë teje po lufton me mendime të errëta, mos ki frikë të flasësh.

Mos u tremb të pyesësh direkt. Shumë njerëz besojnë se të flasësh për vetëvrasjen e bën atë më të mundshme, por e kundërta është e vërtetë. Duke pyetur dikë: "A ndihesh ndonjëherë sikur nuk do të jetosh më?" ti nuk po e shtyn drejt këtij mendimi—po i jep hapësirën për të folur për dhimbjen e tij.

Mos e minimizo dhimbjen e tyre. Mos thuaj gjëra si:

"Ke shumë për të qenë mirënjohës."

"Nuk dukesh si dikush që është në depresion."

"Do të kalojë, mos e mendo shumë."

Dhimbja e tyre është reale, edhe nëse nuk duket.

Bëhu një prani e qëndrueshme. Ndonjëherë, një person që po lufton nuk ka nevojë për këshilla, por për dikë që të jetë aty, të dëgjojë, të mos largohet.

Ndihmoji të gjejnë ndihmë profesionale. Nuk mund ta shpëtosh dikë vetëm me fjalë të mira. Ndonjëherë, ata kanë nevojë për terapi, për ndihmë mjekësore, për mbështetje profesionale. Ndihmoji të kuptojnë se të kërkosh ndihmë nuk është dobësi—është shenja më e madhe e forcës.

Pse duhet të kujdesemi? Sepse askush nuk duhet të ndihet aq i vetëm sa të mendojë se nuk ia vlen të jetojë. Sepse një jetë e vetme ka vlerë të pafundme. Sepse ata që kanë nevojë për ndihmë shpesh nuk e kërkojnë, por ne mund të zgjedhim të mos i lëmë të humbasin. Duke shpëtuar një person, mund të shpëtosh një të ardhme të tërë. Dhe ndoshta, në fund të fundit, kjo është arsyeja pse jemi këtu: për të mos e lënë asnjë zemër të thyhet në heshtje.

(12)

Robëria nga vetja 

Ka njerëz që ecin përpara, por këmbët e tyre nuk e prekin kurrë tokën. Ata janë të lidhur me të shkuarën si me zinxhirë të padukshëm, duke e ndier peshën e saj në çdo hap, në çdo frymëmarrje. E shkuara nuk është më thjesht kujtim; ajo bëhet një dënim, një mur i lartë që nuk lejon dritën të depërtojë në shpirtin e tyre. Frika nga ajo që ka ndodhur i bën të shmangin çdo pasqyrë, çdo kujtim, çdo vend që u kujton gabimet, dhimbjet, ose njerëzit që i kanë njohur dikur. Turpi bëhet si një bishë e uritur që ushqehet me heshtjen e tyre. Ata ndihen të zhveshur para syve të botës, edhe pse askush nuk është duke i parë. Gjithçka që kanë bërë, çdo fjalë e thënë gabim, çdo hap i pavend, çdo mëkat i shkuar, bëhet një dënim i pashmangshëm, një pëshpëritje e pandalshme në mendje. "Pse e bëra atë? Pse nuk veprova ndryshe? Si do të ishte jeta ime sot po të mos isha ai që isha dje?" Këto pyetje nuk kanë përgjigje, por ata nuk reshtin së kërkuari një.

Dhe pastaj vjen dëshpërimi për të tashmen. Sepse kur frika nga e shkuara të robëron dhe turpi të mban të lidhur, e tashmja bëhet një vend bosh, një dhomë pa dritare, një jetë pa ngjyra. Ata ndihen të huaj në botën që i rrethon. Njerëzit u flasin, por fjalët u duken të largëta, sikur vijnë nga një realitet tjetër. Ata buzëqeshin nga mirësjellja, por thellë brenda tyre ka një boshllëk që gërryen çdo ndjenjë, çdo ëndërr, çdo shpresë. Si mund t’i ndihmojmë këta njerëz? Si mund t’i nxjerrim nga labirinti i errët ku vetë janë mbyllur? Ndonjëherë, një fjalë mund të bëjë më shumë sesa mund të imagjinojmë. Jo një këshillë e thjeshtë, jo një “duhet të ecësh përpara”, por një dëgjim i vërtetë, një prani që nuk gjykon, një dorë që nuk kërkon të ndryshojë, por thjesht të mbajë. Sepse kur një njeri ka frikë nga e shkuara, nuk ka nevojë për dikë që t’i tregojë rrugën për të ardhmen. Ka nevojë për dikë që të ecë me të, hap pas hapi, në të tashmen. Dikë që të mos e lërë të rrëzohet në errësirë, dikë që t’i kujtojë se nuk është vetëm, se është më shumë sesa gabimet e tij, më shumë sesa kujtimet e dhimbshme. Dhe ndoshta, ngadalë, ata do të kuptojnë se frika nga e shkuara nuk mund të ndryshojë atë që ka ndodhur, por mund të vjedhë atë që mund të ndodhë. Se turpi nuk është një dënim i përjetshëm, por një ndjenjë që mund të sfidohet. Dhe se e tashmja, sado e zbrazët të duket, është ende një mundësi – një mundësi për të zgjedhur diçka ndryshe, për të marrë frymë më thellë, për të lejuar veten të shpresojë, qoftë dhe vetëm për sot.

Por, nëse e shkuara është një peshë që të tërheq pas dhe e tashmja një boshllëk që të gllabëron, atëherë e ardhmja bëhet një mjegull e frikshme që nuk të lejon të shohësh përpara. Nuk është thjesht pasiguria e zakonshme që të gjithë ndiejnë për të nesërmen; është një frikë më e thellë, më rrënuese. Është ndjenja se nuk ka asgjë më tej, se çdo rrugë çon në të njëjtin boshllëk, se çdo përpjekje është e kotë. Të ndihesh i padobishëm në një botë që ecën përpara pa ty është një dhimbje që nuk ka zë, por që gërryen shpirtin në çdo orë, në çdo ditë që kalon. Shikon njerëzit rreth teje që planifikojnë, ëndërrojnë, ndërtojnë, dhe ti ndihesh si një spektator i një bote që nuk të përfshin. Nuk e di çfarë të bësh, sepse çdo hap duket i parëndësishëm. Nuk e di çfarë të ëndërrosh, sepse çdo ëndërr duket e paarritshme. Nuk e di çfarë të shpresosh, sepse çdo shpresë është shuar që para se të lindte.

Në netët e gjata, kur mendja nuk gjen paqe, e ardhmja duket si një dhomë e errët, pa dritare, pa dyer. Është sikur bota të të ketë braktisur, sikur çdo ditë e re të jetë thjesht një përsëritje e të djeshmes, një cikël i pafund dhe i pashpresë. Në ato momente, mendimet bëhen armiqtë më të mëdhenj. Zërat e brendshëm të thonë se nuk je i mjaftueshëm, se nuk ke një qëllim, se nuk ka kuptim të vazhdosh. Si mund t’i shpëtojë dikush kësaj errësire? Duke mos u ndjerë vetëm. Duke pasur dikë që nuk largohet kur e sheh në sy dhimbjen tënde. Dikë që nuk mundohet të të japë përgjigje të lehta për pyetje të vështira, por që rri pranë, edhe në heshtje. Sepse ndonjëherë, një dorë mbi shpatull vlen më shumë se një mijë fjalë.

Të ardhmen mund ta shkatërrosh ose mund ta ndërtosh. Kjo është në dorën tënde. Por nuk duhet ta shohësh me frikë. Frika është një mur i lartë, por edhe muret mund të shemben. Jo menjëherë, jo në një ditë, por gur pas guri, duke e gdhendur ngadalë një kuptim të ri për jetën. Çdo njeri ka një dhimbje të tijën, një plagë të padukshme. Por kjo nuk do të thotë se jeta nuk ka më vlerë. Të shpëtosh veten, ndonjëherë, është akti më i madh i guximit. Dhe nëse nuk mund ta shpëtosh veten sot, ndoshta nesër dikush tjetër do të të ndihmojë të gjesh dritën. Sepse e ardhmja nuk është një errësirë e paracaktuar. Është një hapësirë bosh që mund ta mbushësh me çdo ngjyrë, çdo shpresë, çdo ndryshim, qoftë edhe të vogël. Dhe ndonjëherë, thjesht të mbijetosh edhe një ditë më shumë është një fitore.

(13)

Dy arsyet që mbajnë jetën dhe vdekjen në balancë

Ka një mënyrë të fshehtë për të jetuar, një sekret që pak e kuptojnë. Jeto sikur çdo ditë të ishte e fundit, por vdis vetëm kur gjen diçka më të madhe se vetja. Kjo është dilema e shpirtit të ndriçuar: të kapet pas jetës me pasion, por të pranojë vdekjen me dinjitet.

Nëse kjo do të ishte dita e fundit, çfarë do të bëje ndryshe? Do ta kishe frikë vdekjen, apo do të ndieje çlirimin e saj? Do të harxhoje kohën duke u ankuar, apo do të përqafoje çdo frymëmarrje si një dhuratë? Do të doje të fshiheshe nga bota, apo do të doje të dije se kishe lënë një gjurmë, sado të vogël?

Çdo ditë që na jepet nuk është thjesht një përsëritje e së djeshmes. Është një shans për të parë botën me sy tjetër, për të dashur më sinqerisht, për të falur pa kushte. Është një mundësi për të ecur me kokën lart, për të thënë atë që duhet thënë, për të mos e lënë heshtjen të bëhet pengu yt. Nëse jetohet si e fundit, çdo moment bëhet i shenjtë. Nuk ka më kohë për urrejtje të vogla, për grindje të pakuptimta, për pendime që mbajnë shpirtin në zinxhirë.

Por vetëm të jetosh nuk mjafton. Një njeri duhet të ketë një arsye aq të madhe për të vdekur, saqë vdekja të mos jetë fund, por kurorëzim i një qëllimi më të madh. Të mos vdesësh i harxhuar, por i përmbushur. Të mos mbyllësh sytë me frikë, por me paqe.

Ka njerëz që vdesin për të mbrojtur dashurinë, për të mbajtur të vërtetën, për të ruajtur dinjitetin. Ka njerëz që e pranojnë vdekjen jo si një dënim, por si një përmbyllje të një misioni të shenjtë. Nëse e di pse jeton, duhet të dish edhe pse do të vdisje. Nuk ka nder më të madh sesa të largohesh nga kjo botë duke e ditur se jeta jote nuk ishte e kotë.

Ne nuk jemi të pavdekshëm, por mund të lëmë diçka të pavdekshme pas. Dhe ky është kuptimi i vërtetë i dy arsyeve që mbajnë shpirtin të gjallë: të jetosh me zjarr, por të vdesësh me një qëllim.

Ndërsa ecim në këtë botë të paqartë, ku gjithçka duket e përkohshme, të paktën mund të zgjedhim të mos jetojmë kot. Mund të zgjedhim të mos vdesim kot. Dhe në këtë zgjedhje qëndron liria e shpirtit.

Ka një të vërtetë të hidhur që shumë nuk e pranojnë: njeriu nuk ka frikë nga vdekja aq sa ka frikë nga jeta e pakuptimtë. Shumë njerëz nuk e jetojnë jetën, por vetëm e zvarrisin atë, duke mbajtur frymën pa e ditur pse. Ata që e njohin këtë dhimbje, e kuptojnë se ekzistenca nuk është një dhuratë automatike, por një sfidë që kërkon një arsye të fortë për të vazhduar.

Mendja njerëzore është një labirint. Ajo prodhon frikëra që nuk ekzistojnë, dhe ndonjëherë e lë të vërtetën të rrëshqasë si rëra mes gishtave. Kur mendon se çdo ditë mund të jetë e fundit, kjo i jep një peshë krejt tjetër çdo veprimi. Çdo zgjedhje ka kuptim, çdo fjalë ka peshë.

Psikologjia thotë se njeriu i përjeton më fort gjërat kur e di se ato janë të përkohshme. Një buzëqeshje e fundit ka më shumë vlerë se një mijë të tjera që vijnë lehtë. Një përqafim i fundit është më i ngrohtë se të gjitha përqafimet e harruara. Atëherë, përse jetojmë sikur gjithçka do të zgjasë përgjithmonë?

Kur e kupton se çdo ditë është një mundësi që nuk përsëritet, bëhesh më i vëmendshëm ndaj vetes dhe të tjerëve. Nuk e sheh më veten si viktimë të kohës, por si krijues të saj. Ti nuk po e jeton një ditë të zakonshme – ti po jeton ditën tënde të fundit. Dhe nëse është e fundit, si do të dëshiroje të të kujtonin? Me çfarë shenje do ta vulosje ekzistencën tënde?

Por vetëm të jetosh me vrull nuk mjafton. Ka diçka më të thellë se jeta – një arsye për të vdekur që e bën vetë vdekjen një akt kuptimplotë, e jo një dënim pa shpresë.

Filozofia ekzistencialiste thotë se vdekja nuk është e rëndësishme për vetë vdekjen, por për atë që lëmë pas. Një njeri që ka jetuar kot, ka vdekur dy herë: një herë kur ka jetuar pa arsye dhe një herë kur ka vdekur pa një trashëgimi shpirtërore.

Psikologjikisht, frika nga vdekja është në thelb frika nga harresa. Ne kemi nevojë të dimë se prania jonë në këtë botë ka bërë një ndryshim, sado të vogël. Dhe kjo është arsyeja pse disa njerëz gjejnë ngushëllim në sakrificë, në dhënien e vetes për diçka më të madhe.

Ka njerëz që e përballin vdekjen duke shpëtuar jetë. Ka të tjerë që gjejnë ngushëllim duke e ndërtuar të ardhmen për brezat që do të vijnë. Disa luftojnë për të drejtat e njerëzimit, të tjerë për dashurinë, të tjerë për një ëndërr. Në fund, pyetja e vërtetë nuk është "A do të vdes?", por "Për çfarë do të vdes?".

Në thelb, njeriu ka nevojë për dy gjëra: një arsye për të qëndruar dhe një arsye për të lënë pas. Kur dikush nuk ka asnjërën, ai bëhet një shpirt i humbur, një qenie e palidhur me realitetin. Një mendje që nuk sheh kuptim në të ardhmen ose jeton në të shkuarën, ose e shkatërron të tashmen.

Kjo është arsyeja pse depresioni shpesh fillon me humbjen e një arsyeje për të jetuar, dhe vetëvrasja vjen kur dikush nuk gjen asnjë arsye për të pritur një të ardhme. Të kuptosh këtë është të kuptosh se shpëtimi nuk është thjesht një akt mëshire, por një domosdoshmëri humane. Sepse duke shpëtuar qoftë edhe një person, është sikur ke shpëtuar gjithë njerëzimin.

Një njeri që ringrihet, një shpirt që rikthehet në dritë, është si një valë e vogël që ndryshon oqeanin. Nuk është e thjeshtë të ndërtosh një jetë të re, por është e mundur. Duhen fjalë të ngrohta për të shkrirë akujt e shpirtit. Duhen duar të buta për të qetësuar një zemër që dridhet.

Kur sheh dikë që po vuan, mos thuaj "Nuk është puna ime." Sepse ai mund të jetë një mik, një vëlla, një motër, një prind, një fëmijë që ende nuk ka gjetur një arsye për të vazhduar. Mund të jetë vetja jote pas disa viteve, nëse humb rrugën.

Nëse do të jetosh si të ishte dita e fundit, bëje këtë ditë të vlejë. Nëse do të vdesësh për diçka më të madhe, lëre këtë jetë me një trashëgimi që nuk shuhet. Dhe mbi të gjitha, jeto duke mos harruar se çdo jetë ka një vlerë të pamatë – edhe ajo që ende nuk ka gjetur rrugën e saj.

(14)

Epoka e iluzioneve: si media dhe rrjetet sociale po formësojnë realitetin e brezit të ri

Në një dhomë të vogël, një dritë e ftohtë blu reflektohet në fytyrën e një të riu. Sytë e tij janë ngulur në ekranin e telefonit, ndërsa gishtat rrëshqasin me një mekanizëm të pavetëdijshëm. Një pas një, shfaqen imazhe të jetëve "të përsosura": fytyra të bukura pa njolla, makina luksoze, udhëtime ekzotike, festa të shfrenuara, pasuri pa mund. Të gjitha premtojnë diçka që ai nuk e ka – dhe ndoshta as nuk do ta ketë kurrë.

Në një tjetër anë të qytetit, një vajzë e re shikon televizionin, ku një personazh i njohur flet për "suksesin". Ai mburret me mënyrën se si ka arritur majat, pa treguar pasojat, pa përmendur sakrificat, pa ndarë humbjet. Ai e paraqet suksesin si diçka të thjeshtë: famë, para, ndikim. Por ajo që nuk thuhet është rruga e errët që shumë të rinj ndjekin për të arritur aty. Dhe më e rëndësishmja, nuk thuhet se ndoshta, ky sukses nuk është sukses i vërtetë.

Rrjetet sociale nuk janë më thjesht një mënyrë për të ndarë momente – ato janë bërë një pasqyrë e shtrembëruar e realitetit. Një brez i tërë rritet duke besuar se jeta e tjetrit është më e mirë, më interesante, më e pasur, më emocionuese. Në këtë lojë të pandershme, ata që nuk përputhen me standardet e vendosura ndihen të paplotësuar, të pasigurt, të pavlerë.

Filozofia ekzistenciale flet për konceptin e "të huajës", ku njeriu ndjen se nuk përket askund, se ekzistenca e tij është e kotë në një botë që nuk e pranon. Në kohën e sotme, ky fenomen po ndodh më masivisht se kurrë. Të rinjtë shohin veten në pasqyrën e rrjeteve sociale dhe ndihen të vegjël, të pamjaftueshëm, të humbur. Ata bëhen të fiksuar pas një ideali të paarritshëm, që nuk është as real, por vetëm një produkt i manipulimit vizual dhe narrativ.

Problemi nuk është vetëm në atë që paraqitet, por edhe në atë që promovohet. Dikur, modelet për rininë ishin figura që frymëzonin: shkencëtarë, artistë, shkrimtarë, udhëheqës me vizion. Sot, shumë të rinj rriten duke admiruar njerëz që nuk kanë arritur sukses përmes mundit, por përmes manipulimit, skandaleve, mashtrimeve, dhunës apo jetës së shfrenuar.

Kur krimi, arroganca dhe materializmi paraqiten si rrugë drejt pushtetit dhe lavdisë, çfarë mesazhi u jepet brezave të rinj? Kur sheh që ai që thyen rregullat fiton, ai që shfrytëzon të tjerët pasurohet, dhe ai që jeton pa moral bëhet i famshëm, një mendje e re e painformuar e pranon këtë si model.

Në psikologjinë sociale, ekziston fenomeni i "modelimit të sjelljes", ku njerëzit mësojnë përmes imitimit. Nëse një fëmijë apo i ri shikon vazhdimisht që suksesi lidhet me arrogancën dhe manipulimin, ai do të besojë se ky është i vetmi rrugëtim drejt suksesit. Ai do ta kopjojë këtë sjellje dhe do ta përhapë në shoqëri. Dhe kështu, një cikël toksik përsëritet dhe thellohet.

E gjithë kjo sjell pasoja të rënda në psikikën e të rinjve. Përtej buzëqeshjeve artificiale dhe imazheve të bukura, shumë prej tyre përballen me një ndjenjë të thellë boshllëku. Ata nuk arrijnë të përmbushin standardet që u imponohen, nuk arrijnë të bëhen "të suksesshëm" sipas modelit të promovuar, dhe kjo i shtyn në depresion, ankth dhe vetmi ekstreme.

Statistikat tregojnë se nivelet e depresionit dhe vetëvrasjes te të rinjtë janë rritur ndjeshëm vitet e fundit, dhe një nga faktorët kryesorë është presioni që vjen nga media dhe rrjetet sociale. Kur jeta duket e pashpresë dhe e kotë në krahasim me "jetët perfekte" që shohin online, shumë prej tyre fillojnë të besojnë se nuk ia vlen të jetojnë.

Si mund të shpëtojmë një brez të tërë nga iluzioni?

Zgjidhja nuk është të ndalojmë rrjetet sociale apo mediat – ato tashmë janë pjesë e pandashme e botës moderne. Por ajo që mund të bëjmë është të edukojmë të rinjtë që të shohin përtej fasadës.

1. Të mësojmë të dallojmë realitetin nga iluzioni

Të kuptojnë që ajo që shohin në ekran nuk është gjithmonë e vërtetë. Shumë nga ata që shfaqen të lumtur dhe të suksesshëm, në realitet, përjetojnë boshllëk dhe krizë identiteti.

2. Të promovojmë modele të shëndetshme

Të sjellim në vëmendje njerëz që kanë arritur sukses me punë dhe ndershmëri, dhe jo përmes manipulimit dhe skandaleve.

3. Të krijojmë një kulturë të vërtetës

Mediat dhe rrjetet sociale duhet të jenë më të ndershme në paraqitjen e realitetit dhe jo të ushqejnë mite që vetëm dëmtojnë brezat e rinj.

4. Të forcojmë shëndetin mendor

Të rinjtë duhet të mësojnë se nuk kanë pse të jetojnë sipas standardeve të imponuara. Ata duhet të gjejnë vlerën e tyre përtej krahasimeve dhe garës së pakuptimtë.

Një e ardhme ndryshe: Të zgjedhim realitetin mbi iluzionin

Jeta nuk është një konkurs bukurie, nuk është një garë për më shumë ndjekës, nuk është një teatër ku fiton ai që luan më mirë. Jeta është e vërtetë, me dhimbjet dhe gëzimet e saj, me dritën dhe errësirën. Nëse duam të shpëtojmë brezin e ri nga ky labirint i iluzioneve, duhet t’u japim diçka më të mirë për të ndjekur: një kuptim më të thellë të vetes, një shpresë të bazuar në realitet, dhe mbi të gjitha, një mundësi për të jetuar si qenie të vërteta – jo si hije të një bote false.

(15)

Shenjat depresive që nuk shihen - monologu i një shpirti të lodhur. 

A më ndjen? A më sheh? A mund të më kuptosh? Jo, nuk mundesh. Nuk ke kohë për mua. Nuk ke dëshirë të më kuptosh. Ti e sheh vetëm sipërfaqen time—atë buzëqeshje të rreme, atë shikim të lodhur, atë përpjekje për të mos rënë. Dhe ti mendon se gjithçka është në rregull.

Unë jam një botë brenda një trupi të heshtur. Një botë që nuk shihet, nuk kuptohet, nuk trajtohet. Ti më sheh çdo ditë, por nuk më sheh vërtet. Më dëgjon, por nuk më dëgjon vërtet. Unë jam aty, duke britur në heshtje, duke kërkuar një shenjë që dikush mund të ndalet, të më prekë, të më shohë në sy dhe të më pyesë: "Çfarë ke?"

Por askush nuk e bën.

Në fillim, gjithçka duket normale. Një trishtim i lehtë, një shqetësim i zakonshëm, një natë pa gjumë. Një ndjenjë zbrazëtie që herë pas here troket në mendjen time. Nuk është asgjë, them me vete. Kështu ndihen të gjithë ndonjëherë, apo jo? Por më pas, trishtimi bëhet më i thellë, më i errët, më i ftohtë. Më kaplon, më lidh, më ngulfat. Filloj të ndiej se nuk jam unë që zotëroj ndjenjat e mia—por ato më zotërojnë mua.

Dhe askush nuk e vëren.

Nëse do ta tregoja, do më quanin të dobët. Nëse do të kërkoja ndihmë, do më thoshin se është thjesht një fazë, një mendim që do të kalojë. Nëse do të bëja një hap drejt dikujt, do të ndjehesha edhe më i vetmuar, sepse askush nuk do të dinte si të përgjigjej.

Kështu fillon heshtja.

Heshtja që më bën të përpij çdo dhimbje, çdo zhgënjim, çdo dështim. Heshtja që mbush çdo qelizë të qenies sime me një boshllëk të frikshëm. Dhe ky boshllëk nuk qëndron bosh për shumë kohë. Ai mbushet. Me zhgënjime. Me urrejtje. Me neveri për veten. Me mendime të errëta që fillimisht duken të parrezikshme, por pastaj bëhen të vetmet mendime që më shoqërojnë.

Dhe ende, askush nuk e sheh.

Ka shumë mënyra për të shpërthyer. Disa zgjedhin të largohen përgjithmonë, duke i dhënë fund dhimbjes në mënyrën më të tmerrshme. Të tjerë e vrasin veten ngadalë, me alkool, me drogë, me indiferencë ndaj jetës së tyre. Disa thjesht bien në errësirë dhe nuk dalin kurrë më prej saj.

Dhe pastaj janë ata që nuk mund ta mbajnë më këtë dhimbje brenda tyre, ata që e shndërrojnë në diçka tjetër. Në dhunë. Në krim. Në hakmarrje ndaj një bote që nuk i kuptoi kurrë, që i injoroi, që i bëri të ndiheshin të padukshëm. Ata që një ditë zgjedhin të bëhen lajm në televizion, sepse nuk panë rrugë tjetër për ta bërë botën t'i shihte.

Por a i sheh bota tani? Jo. Tani bota i quan çmendurakë, të rrezikshëm, fajtorë. Dhe askush nuk pyet: "Si arritën këtu?"

Si mund të ndalojmë këtë cikël të errët?

Më dëgjo. Më shih. Mos më injoro. Mos prit që të bëhem një statistikë tjetër, një numër tjetër në listën e atyre që u dorëzuan ose zgjodhën rrugë me krime. Më trajto si qenie njerëzore, jo si një pengesë, jo si dikë që duhet "rregulluar".

Mos më thuaj "do kalojë". Më thuaj "jam këtu për ty". Mos më thuaj "mos e mendo më këtë gjë". Më pyet "çfarë të shqetëson?". Mos më thuaj "ke gjithçka, pse ndihesh kështu?". Më thuaj "nuk je vetëm".

Më trajto si dikë që ka vlerë, edhe kur nuk ndihem i vlefshëm. Më mëso se ka një rrugëdalje, edhe kur nuk e shoh dot. Më mëso se jeta është më shumë se kjo dhimbje që ndjej tani.

Sepse ndoshta një fjalë e vetme, një shikim i vetëm, një dorë e vetme mund të jetë ajo që më shpëton nga ky terr i pamatë.

Dhe ndoshta, vetëm ndoshta, nëse më dëgjon sot, nuk do të më kërkosh nesër në errësirë.

Dhe çfarë ndodh kur më në fund një zë tjetër thyhet përmes heshtjes? Jo një zë që më jep këshilla të kota, jo një zë që më qorton ose më thotë “ngrihu, bëhu i fortë.” Një zë i butë, i sinqertë. Një zë që nuk kërkon të më ndryshojë, por thjesht të më dëgjojë.

A është ky zëri yt?

Nëse është, atëherë dijeni: fjalët tuaja kanë më shumë rëndësi sesa mendoni. Një fjalë, një përqafim, një prani – këto janë ato që shpëtojnë jetë. Jo fjalitë boshe, jo filozofitë e lehta të jetës, jo sugjerimet që s’kanë rrënjë në realitet. Por një moment i sinqertë ku unë ndiej se nuk jam vetëm.

Sepse vetmia nuk është thjesht mungesa e njerëzve përreth. Vetmia është kur ndihesh i padukshëm, i pakuptuar, i panevojshëm. Kur të gjithë janë aty, por askush nuk është vërtet me ty.

Më kupto: nuk dua që të më japësh përgjigje. Ndoshta nuk ka përgjigje. Nuk dua që të më tregosh shembuj të njerëzve që kanë kaluar më keq. Nuk dua që të më thuash “do bëhet më mirë” nëse as vetë nuk e beson këtë.

Dua vetëm të ndiej që dikujt i intereson.

Të jetosh në këtë gjendje nuk është një zgjedhje. Dhimbja bëhet frymëmarrje. Frika bëhet hije që më ndjek kudo. Mëngjesi zgjohet pa ngjyra. Nata është një tunel i gjatë mendimesh nga të cilat nuk mund të shpëtoj. Dhe pastaj vjen momenti kur filloj të ndjej se nuk ka më rëndësi. Asgjë nuk ka më rëndësi.

Kur arrin në këtë pikë, bota bëhet e heshtur. Nuk është më thjesht një trishtim. Nuk është më thjesht një periudhë e vështirë. Është boshllëk. Një boshllëk që tërheq çdo ndjenjë, çdo kujtim, çdo arsye për të vazhduar.

Dhe pikërisht këtu, në këtë zbrazëti të frikshme, varet gjithçka. Sepse një fjalë, një njeri, një kujtim, një moment mund të jetë ajo që të shpëton.

Mos u tremb nga errësira ime. Mos u tërhiq kur të flas për dhimbjen time. Nuk dua që të kesh frikë nga ajo që ndjej. Nuk dua që të largohesh sepse nuk di çfarë të thuash. Unë nuk kam nevojë për fjalë perfekte, për zgjidhje të menjëhershme. Kam nevojë për dikë që nuk dorëzohet me mua.

Mos më trajto si një problem që duhet zgjidhur. Më trajto si një njeri që ka nevojë për ndjeshmëri. Mos më thuaj që duhet të jem mirënjohës për atë që kam. Më pyet si ndihem për atë që kam. Mos më tregosh sa e bukur është jeta. Më ndihmo ta ndiej vetë këtë bukuri.

Ndoshta nuk do të ndryshoj menjëherë. Ndoshta nuk do të di si të përgjigjem. Por më beso, çdo fjalë që më thua, çdo përpjekje që bën, mbillet brenda meje. Dhe ndoshta një ditë, kur të jem gati, ato fjalë do të më mbajnë në jetë. 

Një shpresë e vogël mjafton. Në errësirën më të thellë, nuk kërkoj dritë të madhe. Nuk kërkoj që dikush të më shpëtojë me forcë. Nuk kërkoj mrekulli. Kërkoj vetëm një dritë të vogël. Një shpresë të vogël.

Sepse ndonjëherë, edhe vetëm një grimë shprese mund të jetë mjaftueshëm. Një arsye për të vazhduar. Një zë që thotë: “Unë jam këtu. Nuk do të të lë vetëm.”

Dhe kjo mund të jetë gjithçka që më duhet për të mbijetuar një ditë më shumë. Dhe pastaj një tjetër. Dhe ndoshta një tjetër. Derisa një ditë, vetë jeta të fillojë të më thërrasë përsëri.

(16)

Boshllëku i shpirtit 

Ka një lloj dhimbjeje që nuk bërtet, nuk qan, nuk tërheq vëmendje. Ajo thjesht qëndron aty, e palëvizur, si një statujë e ftohtë brenda shpirtit. Është dhimbja e heshtjes, e atyre që nuk dinë ose nuk munden të shprehin atë që ndiejnë. Nuk është një dhimbje që të thyen në çast. Është një dhimbje që gërryen ngadalë, që rrëshqet në mendje si një hije e përhershme. Njerëzit shpesh kërkojnë të kuptojnë trishtimin, por pak arrijnë të kuptojnë boshllëkun. Trishtimi të bën të ndjesh diçka, të derdhësh lot, të shtrëngosh duart në dhimbje. Por boshllëku… ai është më i frikshmi. Sepse nuk të lë të ndjesh asgjë. Nuk ka ngjyrë, nuk ka zë, nuk ka formë. Është një zbrazëti e madhe që shtrihet mbi çdo mendim, mbi çdo ëndërr. Dhe pikërisht ky boshllëk e bën njeriun të humbasë ndjenjën e të qenit i gjallë. Por si ndodh që një shpirt zbehet? Nuk është diçka që ndodh papritur. Është një proces i ngadaltë, i heshtur. Fillon me një ndjenjë të vogël lodhjeje. Pastaj me një ndjenjë të pashpjegueshme të moskuptimit. Një ditë zgjohesh dhe ndjen se diçka mungon, por nuk di të thuash se çfarë. Kalojnë muaj, ndoshta vite, dhe gradualisht e kupton se ke humbur diçka thelbësore: ndjenjën e vetes. A ndodh sepse shoqëria është shumë e ftohtë? Sepse njerëzit janë shumë të zënë me vetveten për të parë dhimbjen e tjetrit? Apo ndoshta sepse çdo njeri mban brenda tij një betejë që nuk di si ta ndajë? Dikush do të thotë: “Duhen miq.” Por jo çdo njeri ka një mik që e dëgjon. Jo çdo njeri ka dikë që e sheh përtej buzëqeshjes së lodhur. Shumë njerëz jetojnë mes turmës dhe ndihen të vetmuar. Jo sepse nuk kanë askënd pranë, por sepse askush nuk është vërtet aty. Askush nuk i sheh përtej fasadës.

Kur njeriu ndien boshllëk, mendimet e tij bëhen të heshtura, por të rënda. Një pyetje e përsëritur mbetet pezull: “A ka kuptim e gjithë kjo?” Fillimisht është thjesht një mendim i largët, një hije e dobët. Por me kohën, fillon të marrë formë. Fillon të bëhet zëri më i fortë në mendje. Një zë që pëshpërit: “Ndoshta bota do të ishte një vend më i mirë pa ty.” Një zë që e bën njeriun të besojë se nuk ka vlerë, se është një barrë për të tjerët, se nuk ka më asgjë për të dhënë. Por ky zë është një gënjeshtër.

Çdo njeri ka vlerë. Çdo njeri ka diçka për të dhënë, edhe në momentet kur nuk e sheh vetë. Edhe në momentet kur ndihet i humbur, i thyer, i padukshëm. Edhe kur nuk e beson më dritën, ai ende është një dritë për dikë. Edhe kur nuk ndien më dashuri për veten, dikush diku e do, edhe nëse nuk e thotë. Por si mund ta shpëtosh dikë nga errësira e tij? Nuk e shpëton dot dikë vetëm me fjalë të bukura. Nuk mund t’i thuash thjesht: “Gjithçka do të bëhet mirë.” Sepse për të, asgjë nuk ka më kuptim. Por mund të bësh diçka tjetër: mund të jesh aty. Jo për të dhënë këshilla, por për të dëgjuar. Jo për të gjykuar, por për të kuptuar.

Një njeri që lufton me errësirën nuk ka nevojë për fjalë boshe. Ai ka nevojë për ndjenjën se dikujt i intereson me të vërtetë. Se dikush e sheh, se dikush nuk do ta lërë vetëm. Sepse nganjëherë, vetëm ndjenja se nuk je i braktisur mjafton për të ndezur një shkëndijë të vogël shprese. Shpresa nuk është një dritë e madhe, por një shkëndijë e vogël. Njerëzit shpesh mendojnë se për të shpëtuar dikë nga errësira duhet t’i japësh një dritë të madhe. Një arsye madhështore për të jetuar. Por jo. Ndonjëherë mjafton një shkëndijë e vogël. Një moment kur ndien se dikush të dëgjon pa të gjykuar. Një moment kur dikush të thotë: “Unë jam këtu për ty.” Një moment kur një njeri të bën të ndiesh se jeta jote ka vlerë, edhe kur ti vetë nuk e sheh këtë. Nuk është e lehtë të jesh pranë dikujt që po lufton me boshllëkun. Por është e nevojshme. Sepse një njeri i vetëm mund të bëjë një ndryshim të madh. Dhe shpesh, një jetë mund të shpëtohet jo nga një gjest i madh, por nga një fjalë, një përqafim, një prani. Në fund të fundit, nuk ka nevojë për heronj. Vetëm për njerëz që dinë të dëgjojnë. Dhe nganjëherë, kjo është gjithçka që duhet për të shpëtuar një shpirt që po shuhet në heshtje.

(17)

Zmadhimi i problemit dhe zvogëlimi i vetes 

Asnjë problem nuk është më i madh se njeriu. Në fakt, njeriu e bën atë problem aq të madh sa e ndien veten të vogël para tij.

Ne jemi arkitektët e frikës sonë, inxhinierët e dëshpërimit tonë, artistët e dhimbjes sonë. Ne i ndërtojmë muret e anktheve, duke i ngulur themel pas themeli me kujtime që i kemi lënë të na ndjekin si hije. Një fjalë, një veprim, një moment i keq mund të shndërrohet në një mur të pakalueshëm, por në të njëjtën kohë, një mendim, një vendim, një hap i vetëm mund ta shembë atë.

Njeriu ka në dorë gjithçka, por shpesh e harrojmë këtë të vërtetë të thjeshtë. Mendojmë se jemi të pafuqishëm përballë fatit, përballë jetës, përballë të papriturave që na përplasin si dallgë në brigjet e pasigurisë. Por e vërteta është ndryshe: nuk është jeta ajo që na sundon, por mënyra se si ne e shohim atë.

Ka njerëz që thërrasin me dëshpërim për ndihmë, por zërat e tyre mbeten të pashqiptuar brenda mendjeve të tyre të lodhura. Ka nga ata që ecin në rrugët e qytetit me një buzëqeshje të zbehtë, me një shikim të zbrazët, duke fshehur male dhimbjeje brenda vetes. Dhe ka të tjerë që ndihen si humbës, të mundur nga problemet që i kanë ushqyer me frikë dhe pasiguri.

Por çdo problem është një iluzion i mendjes, një sfidë që mund të zgjidhet, një pengesë që mund të kapërcehet. Problemi nuk është i madh; është mendimi ynë për të që e bën atë aq të frikshëm. Kur njeriu e kupton këtë të vërtetë, ai fillon ta shohë botën me sy të ndryshëm. Fillon të kuptojë se fuqia për të ndryshuar veten dhe rrethanat është gjithmonë aty, brenda tij.

Mos e lër frikën të bëhet skllavi yt. Mos e lër dhimbjen të të mbajë peng. Mos i lejo mendimet e errëta të bëhen sundimtarët e shpirtit tënd. Çdo problem ka një zgjidhje. Dhe çdo zgjidhje fillon me ty, me mënyrën si e shikon, si e trajton dhe si vendos të ecësh përpara.

Ti je më i madh se gjithçka që të sfidon. Ti je më i fortë se çdo dhimbje. Dhe mbi të gjitha, ti ke fuqinë për të zgjedhur të mos ndihesh më i vogël se asgjë në këtë botë.

Pra, po e them përsëri se asnjë problem nuk është më i madh se njeriu. Është njeriu që e bën atë problem aq të madh sa ta ndiejë veten të vogël para tij. Kjo është një betejë që ndodh brenda nesh, një luftë që askush tjetër nuk e sheh, por që ne e ndiejmë në çdo frymëmarrje, në çdo rrahje të zemrës.

Kur një pengesë shfaqet në rrugën tonë, ne kemi dy mundësi: ta shohim atë si një mur të pakalueshëm, ose si një sfidë që na shtyn të rritemi. Mendja është ajo që përcakton madhësinë e çdo problemi. Nëse e shohim veten si të dobët, atëherë çdo vështirësi do të duket si një mal i pamposhtur. Por nëse e kuptojmë se brenda nesh fshihet një forcë e pashtershme, atëherë asnjë pengesë nuk mund të na ndalojë.

Frika është një iluzion i krijuar nga pasiguria jonë. Ajo na ngurtëson dhe na mban të mbërthyer në vend, duke na penguar të ecim përpara. Por në momentin që e pranojmë frikën dhe e shikojmë në sy, ajo humbet fuqinë e saj. Sepse ne jemi ata që i japim energji frikës, duke e ushqyer me dyshimet tona.

Çdo problem është një derë drejt një mundësie të re. Në vend që të përqendrohemi në atë që kemi humbur, le të mësojmë të vlerësojmë atë që kemi përpara. Njeriu është krijesë e përshtatshme dhe e aftë të transformohet. Nuk ka dhimbje që nuk mund të kalohet, nuk ka humbje që nuk mund të përballohet, nuk ka ëndërr që nuk mund të realizohet.

Por çfarë ndodh kur e ardhmja duket e errët? Kur çdo rrugë duket pa dalje, dhe çdo mundësi e papërdorshme? Këto janë momentet kur njeriu duhet të rikthehet tek vetja, të pyesë jo "Pse po më ndodh kjo?" por "Çfarë mund të mësoj nga kjo?". Sepse pikërisht në vuajtjet më të thella lindin njohuritë më të mëdha. Njeriu i fortë nuk është ai që nuk bie kurrë, por ai që gjithmonë gjen forcën për t'u ngritur.

E vërteta është se asnjë pengesë nuk mund të na ndalojë, përveçse nëse ne e lejojmë. Asnjë vështirësi nuk mund të na shkatërrojë, përveç nëse i dorëzohemi. E ardhmja nuk është e shkruar me gurë, por me zgjedhjet që bëjmë çdo ditë. Nëse zgjedhim të shohim dritën edhe në terrin më të thellë, atëherë ne kemi fituar mbi çdo frikë dhe çdo dyshim.

Pra, është mënyra se si zgjedhim ta shohim botën që përcakton gjithçka. Mund të zgjedhim të jemi viktima të rrethanave, ose mund të vendosim të jemi arkitektë të fatit tonë. Dhe kur e kuptojmë këtë, atëherë çdo problem kthehet në një mësim dhe çdo sfidë në një mundësi për të ndriçuar rrugën tonë. Sepse, në të vërtetë, asgjë nuk është më e madhe se njeriu që guxon të përballet me vetveten.

(18)

Një dritare e kalbur, një gotë e vjetëruar nga vitet, e njollosur nga koha dhe heshtja. Përtej saj, nata nis të shtrihet mbi botë, duke e tretur gjithçka në errësirën e saj të butë. Një dritë e vetme, një llambë vaji, digjet qetësisht, si një kujtim që refuzon të shuhet. Në dritare, një vajzë mbështetur mbi krahë, sytë e saj të thellë shikojnë përtej qelqeve të pluhurosura, përtej natës, përtej realitetit. Ajo nuk flet. Nuk ka nevojë të flasë. Nata e kupton, llamba i përgjigjet, dridhja e flakës i flet me gjuhën e shpirtit. Njerëzit shpesh mendojnë se fëmijët nuk e ndjejnë dhimbjen si të rriturit, por ka dhimbje që nuk lidhen me moshën. Ka vetmi që lind me njeriun dhe rritet me të, duke u bërë pjesë e qënies së tij. Ka fëmijë që kanë parë më shumë se sa duhet, kanë ndjerë më shumë se sa mund të mbajnë. Dhe kështu, heshtja bëhet strehë, nata bëhet shoqe, mendimet bëhen e vetmja gjuhë që flasin. Ajo e di se nuk është vetëm në këtë botë, por ndonjëherë ndjenja e vetmisë është më e rëndë se vetmia vetë. Ëndrrat e saj ndalen në ajër, si dritat e yjeve që nuk e arrijnë kurrë tokën. Ajo ka frikë nga koha, nga e ardhmja që vjen si një hije e gjatë, duke e mbështjellë me pasiguri. Ka frikë nga e shkuara, nga kujtimet që herë e ngushëllojnë, herë e rëndojnë. Ka frikë edhe nga e tashmja, nga heshtja që përpilon brenda saj një botë që askush nuk e sheh, një botë të ndërtuar me frikëra, ëndrra të thyera dhe shpresa që s’kanë gjetur ende një shtëpi ku të ndalojnë. Nata i pëshpërit me erën që fryn përtej dritares, e përkëdhel me heshtjen e saj të butë. Ajo di të dëgjojë atë që askush nuk dëgjon. Njerëzit flasin shumë, por dëgjojnë pak. Askush nuk ndalet të shikojë sytë e saj, të lexojë brenda tyre, të kuptojë ato që nuk i thotë dot me fjalë. Sepse ka dhimbje që nuk fliten, por ndjehen. Ka histori që nuk tregohen, por rëndojnë në gjoks si gurë të padukshëm. Ka netë si kjo, kur vetmia nuk është thjesht mungesa e njerëzve, por mungesa e të qenit i kuptuar. Drita e llambës dridhet lehtë. Flaka tundet sikur po përpiqet të mbijetojë. Vajza e shikon, sikur shikon veten e saj në atë dritë të brishtë. A nuk jemi të gjithë si kjo llambë? Të mbushur me një zjarr të vogël, duke luftuar të mos shuhemi nga era e ashpër e jetës? A nuk jemi të gjithë një dritë e vogël në errësirën e madhe, duke u përpjekur të mos harrohemi? Ajo psherëtin lehtë dhe mbështet ballin mbi krahë. Jashtë, nata vazhdon të thellohet, ndërsa drita e llambës digjet qetësisht, një dëshmi e heshtur e një bote që jeton brenda njeriut, një botë që nuk shihet, por që kërkon të kuptohet.

(19)

Njeriu është një qenie e brishtë, e ndërtuar nga kujtime, ndjenja dhe ëndrra. Por ndonjëherë, bota nuk e pranon atë ashtu siç është. Ndonjëherë, sytë e të tjerëve nuk e shohin për atë që është, por për atë që ata zgjedhin të shohin. Dhe kur ky vështrim mbushet me gjykime e përbuzje, kur fjalët kthehen në thika dhe heshtja bëhet një dënim më i rëndë se çdo britmë, shpirti i njeriut fillon të zbehet. Indiferenca është një krim i heshtur, një plagë që nuk duket në lëkurë, por që gërryen thellë në mendje e në zemër. Ata që ndihen të bullizuar, ata që shkelmohen nga fjalët dhe gjykimet, nuk lëndohen vetëm nga ata që i fyejnë hapur, por edhe nga ata që i shohin dhe zgjedhin të mos bëjnë asgjë. Heshtja është bashkëpunëtore e dhimbjes. Të mos thuash asgjë, të mos ndihmosh, të mos ngresh zërin, është një mënyrë e heshtur për të pranuar që padrejtësia është normale, që dhimbja e tjetrit është e parëndësishme. Njeriu që ndjen mbi vete peshën e gjykimit fillon të humbasë veten. Ai pyet nëse është vërtet ai problemi, nëse është vërtet kaq i pavlerë sa e bëjnë të ndihet. Çdo ditë kthehet në një betejë për të gjetur kuptim, për të gjetur një arsye për të ekzistuar, për të bindur veten se është i denjë për këtë botë, edhe pse kjo botë nuk i ka dhënë asnjë shenjë pranimi. Shoqëria e ndërtuar mbi indiferencën krijon hije, shpirtra të humbur që ecin mes nesh pa zë, pa shpresë. Dhe kur një njeri thyhet nga pesha e përbuzjes, ne pyesim me habi: "Pse ndodhi? Si arriti deri këtu?" Por asnjë nuk pyet për netët e gjata kur ai qante në heshtje, për mëngjeset kur ai ngrihej me një boshllëk të pashpjegueshëm, për momentet kur dëshironte të bëhej i padukshëm sepse bota ishte tepër e egër për të. Të ndjesh dhembjen e tjetrit, të mos lejosh që një zemër të thyhet në heshtje, është një nga përgjegjësitë më të mëdha njerëzore. Një fjalë e ngrohtë mund të bëjë ndryshimin mes një jete që shuhet dhe një shpirti që zgjedh të vazhdojë të luftojë. Një dorë e shtrirë mund të jetë shpëtimi që dikush ka kërkuar për vite me radhë. Sepse ndonjëherë, gjithçka që duhet është një person që sheh përtej maskës së buzëqeshjes së sforcuar dhe pyet: "Si je vërtet?"

(20)

Në një botë ku fjalët mund të shkaktojnë plagë më të thella se plumbat, indiferenca është një dënim në heshtje. Është si një erë e ftohtë që i kalon pranë dikujt pa e parë, pa e ndjerë, pa e njohur dhimbjen që mbart brenda. Dhe për atë që është ndjerë i paragjykuar dhe i bullizuar gjatë jetës, kjo indiferencë është një përmendore e pashmangshme e një bote që ka zgjedhur të mos shohë. Në fillim, fjalët e ashpra dhe shikimet përçmuese godasin si guralecët që bien në një liqen të qetë, duke krijuar dallgë të vogla në shpirt. Por kur këto plagë përsëriten, kur dhimbja bëhet një ritëm i përditshëm, personi fillon të shndërrohet në një hije të vetvetes. Ai ecën me kujdes, sikur të kërkojë të mos zërë shumë hapësirë, të mos jetë një pengesë në rrugët e botës. Dhe më e rënda nuk është dhuna verbale apo përqeshja. Më e rënda është kur askush nuk e sheh. Kur edhe ata që mund të ndalojnë dhe të thonë diçka, zgjedhin të shohin përtej, sikur ai person të mos ekzistonte. Sepse njeriu mund të përballojë shumë dhimbje, por mungesa e vëmendjes, ndjenja se nuk ka rëndësi për askënd, është ajo që e shkatërron më shumë. Mungesa e respektit nuk është thjesht fyerje; është mohimi i ekzistencës së dikujt. Në heshtjen e natës, ai person mund të pyesë veten: "A do të kishte ndonjë ndryshim nëse nuk do të isha këtu?" Dhe nëse kjo pyetje bëhet një shoqëruese e përhershme, atëherë shpirti fillon të mbyllet, të humbasë dritën e tij. Por e vërteta është se askush nuk lind për të qenë i padukshëm. Çdo qenie njerëzore ka një vlerë, një histori, një pasuri brenda saj që nuk mund të matet me sy të verbër. Dhe ndonjëherë, një fjalë, një gjest i vogël mund të ndryshojë gjithçka. Një "të kuptoj," një "je i rëndësishëm," një "më intereson si ndihesh" mund të shkatërrojë murin e indiferencës dhe të sjellë dritë aty ku dikush kishte menduar se do të mbretëronte veç errësira. Sepse, në fund të fundit, ne nuk jemi të vetmuar në këtë botë. Dhe ndoshta, një akt i vogël dhe i sinqertë i respektit ndaj dikujt që ndihet i humbur mund të jetë ajo që do ta ndihmojë të rizbulojë vlerën e tij. Dhe ndoshta, në këtë mënyrë, do të fillojmë të ndërtojmë një botë ku askush nuk do të ndiejë se ekzistenca e tij është e padukshme.