Mendimi dhe informacioni

Informacioni i shumtë dhe i shpejtë që gjendet kudo, në media dhe virtualitet, gjatë gjithë kohës e cila gjendet në duart tona e ka frenuar aftësinë e të menduarit, dhe si rrjedhim, koha e cila kërkohet për të menduar bëhet pengesë për të marrë në kohë reale çdo informacion!

Rëndësia e informacionit është shumë e rëndësishme sepse ajo përbën fuqi por mungesa e mendimit e bën këtë fuqi të jetë një ndikim manipulativ për masën që nuk ka kohë për të menduar! 

Një informacion pa mendim është manipulim, një mendim pa informacion është dobësi.

E pyeta dikë që sapo kishte mbaruar së lexuari një libër se çfarë mendimi kishte për librin.

Përgjigja e tij më zhgënjeu sepse më dha thjesht informacion për librin, jo mendimin e tij !

Të kesh informacion rreth një gjëje nuk do të thotë se është mendim, pra, mos e ngatërroni informacionin me mendimin.

Preferoj dikë që analizon dhe mendon gabim rreth një gjëje sesa një person i cili më jep thjesht informacion pa patur aftësinë e të menduarit.

Në këtë rast ka katër lloj njerëzish përsa i përket mendimit:

Ata që dinë të mendojnë.

Ata që mendojnë gabim.

Ata që nuk dinë të mendojnë.

Dhe ata që nuk duan të mendojnë.

Dy të parët ndihmojnë të përmirësohet dija.

Dy të fundit ndihmojnë fanatizmin e verbër.

Mëngjesi dhe nata

Njerëzit më të lumtur janë ata që kanë një motiv për të pritur mëngjesin me padurim dhe ata që shtrihen për të fjetur me idenë se nuk i kanë hyrë askujt në hak.

Mendimi

Nëse nuk bëni diçka pozitive, do filloni të rrini duke menduar gjëra negative. 

Duke menduar gjëra negative, do ndjeheni keq, kur ndjeheni keq, do silleni keq.

Nga mendimi negativ lind pesimizëm, në gjendje pesimizmi vritet shpresa dhe një njeri pa shpresë jeton pa një qëllim. 

Mungesa e një qëllimi të bën njeri të hutuar e pa një plan, njeriu pa plan jeton duke parë sukseset e të tjerëve dhe duke urryer veten.

Njeriu që urren veten nuk do asnjë dhe asgjë dhe ky njeri ka prirjen të bëjë dëm vetes dhe të tjerëve!

Prandaj, për të shpëtuar nga e gjithë kjo e keqe që rrjedh nga një mendim i keq që ushqen me helm çdo qelizë të jetës për ta vrarë, duhet të largosh duart e tua nga gjërat negative.

Duke bërë diçka pozitive, do largohet mendimi negativ dhe do ndriçojë zemrat mendimi pozitiv.

Një zemër e ndriçuar ka për të larguar errësirat e ligësisë.

Në fund, ajo çka do arrish do jetë dashuria!

Mendimi pozitiv do të të bëjë të shohësh sendet si çmime ndërsa njerëzit si vlera.

Mendimi negativ i trajton njerëzit si çmime ndërsa sendet si vlera.

Caktimi hyjnor

Ti, më pyete përse vallë u ndodhin kaq shumë fatkeqësi njerëzve të mirë, nëse bota drejtohet nga Caktimi hyjnor. Kjo temë kërkon një shtjellim më të gjerë, sepse më parë duhet treguar se është e vërtetë që Caktimi hyjnor drejton gjithësinë dhe se ka një Zot që kujdeset për ne, por meqënëse ti më kërkon të trajtoj vetëm një pjesë të çështjes, për t'iu përgjigjur pyetjes tënde, pa shkuar në thellësi të krejt çështjes, do të bëj diçka shumë të thjeshtë.

Para së gjithash, është e kotë të tregosh, tani për tani, se si një vepër kaq e madhe siç është gjithësia mund të mbahet në këmbë pa ndihmën e dikujt dhe se si lëvizja e harmonishme e yjeve nuk mund të jetë e rastësishme, sepse gjithçka që është krijuar rastësisht pëson luhatje të shpeshta dhe ndryshime të papritura; ndërsa kjo lëvizje e pandryshueshme e gjithësisë, e cila sjell një sasi të pafund frymorësh e jofrymorësh në tokë dhe në det, dhe përshkëndit në qiell një numër të madh yjesh të shkëlqyeshëm, sipas një rregulli që e vendos secilin në një vend të caktuar, patjetër që kryhet sipas parimeve të një ligji të përjetshëm. Kỵ rregull nuk mund të rrjedhë nga një materie e verbër, e cila vagëllon rastësisht dhe nuk ka mundësi që elementët e bashkuar rastësisht të krijojnë një ekuilibër kaq organik sa t'i lejojnë masës së rëndë tokësore të qëndrojë e palëvizur në mes të qiellit që rrotullohet rreth saj, aq sa detet të depërtojnë nëpër lugina për të zbutur tokën dhe të thithin ujin e lumenjve pa tejbajtur, e aq sa të lejojnë lindjen e krijesave të mëdha nga fara të vogla.

Por edhe dukuritë, në dukje të shthurura dhe të çrregullta - si shirat, retë, shpërthimi i dhunshëm i vetëtimave, llavat që dalin nga

majat e vullkaneve, lëkundjet e tërrmetit dhe të gjitha turbullimet e shkaktuara nga lëvizja e atmosferës që rrethon tokën - megjithëse janë të paparashikueshme, nuk ndodhin pa një arsye. Të gjitha kanë shkaqet e tyre, ashtu siç i kanë ato dukuri, të cilat, duke u shfaqur atje ku ne nuk i presim, na duken të mrekullueshme: për shembull, burimet e ujit të ngrohtë në mes të detit dhe ishujt e rinj që lindin papritur në oqeanin e pafund.

Fundja, nëse vërejmë se si brigjet dalin në sipërfaqje për shkak të tërheqjes së detit dhe pastaj përmbyten përsëri në një hapësirë të shkurtër kohe, mos vallë duhet menduar për ndonjë impuls të verbër, në sajë të të cilit dallgët herë përmblidhen dhe tërhiqen, herë ngrihen dhe marrin përsëri vendin e tyre në një kohë të shkurtër? Përkundrazi, ato ngrihen dhe ulen në orë e në ditë të caktuara, më shumë a më pak sipas ndikimit të hënës, e cila sjell vërshimin e oqeanit. Por, le t'i lëmë për më vonë bisedimet mbi këto dukuri, aq më tepër sepse ti nuk ke asnjë dyshim mbi ekzistencën e Zotit, vetëm se ankohesh për të.

Unë dua të të pajtoj me Zotin dhe të të tregoj sa ai nuk është i padrejtë me njerëzit. Është ligj i natyrës: një e mirë nuk mund t'i bëjë dëm njerëzve të ndershëm. Mes njerëzve të virtytshëm ka një marrëdhënie të

ngushtë miqësie, të bazuar mbi virtytin, madje më shumë se një lidhje miqësie ka një lidhje farefisnore, një ngjashmëri, sepse njeriu i drejtë ndryshon nga i padrejtë vetëm nga rrugët që ndjekin, dua të them ngaqë ai nuk është i përjetshëm si Zoti ka nevojë për këtë Zot. Kỵ i fundit, si Qënie Absolute që është, por edhe i kërkueshëm, kur bëhet fjalë për virtytin, e edukon atë në mënyrën e duhur , pasues e kundërshtar, e edukon më rreptë sesa të tjerët, siç bëjnë të gjithë baballarët e ashpër por të drejtë.

Prandaj, kur të shikosh njerëzit e mirë dhe të

dashur, të lodhen, të djersitin dhe të ngjitin tatëpjeta të vështira, ndërsa të këqijtë argëtohen dhe notojnë në kënaqësitë e paturpshme të turpit, kujto se ajo që na gëzon te fëmijët tanë është thjeshtësia e tyre, përballë pafytyrësisë së fëmijëve të shërbëtorëve dhe ndërsa tanët i mbajmë nën frerë me një disiplinë të rreptë, ushqejmë kështu pafytyrësinë e të tjerëve. Në këtë mënyrë sillet edhe Zoti: ai nuk e përkund njeriun e virtytshmë në kënaqësi, por e vë në provë, e kalit, e bën atë të denjë për vetveten.

"Po atëherë përse u ndodhin kaq shumë fatkeqësi njerëzve të mirë?". Para së gjithash, njeriut të mirë nuk mund t'i ndodhë asgjë vërtet e keqe: gjërat e kundërta nuk mund të përzihen mes tyre. Sasia e lumenjve dhe i shirave që bien nga qielli, si edhe burimet e shumta mjekësore, nuk e ndryshojnë shijen e kripur të detit, e aq më tepër nuk e ëmbëlsojnë atë: po ashtu edhe sulmi i fatkeqësive nuk e cënon shpirtin e njeriut të fortë. Ai qëndron i palëkundur në gjendjen dhe në bindjet e tij, sepse është më i fuqishëm se ato që ndodhin rreth tij.

Ai patjetër që është i ndjeshëm ndaj fatkeqësive, por fiton mbi to e, megjithëse është i qetë dhe i shtruar nga natyra, ai di të ngrihet kundër tyre. Për atë të gjitha fatkeqësitë janë prova. Kush është ai i cili, i

ndershëm dhe i denjë për t'u quajtur njeri, nuk është i gatshëm për t'u vënë në provë dhe për të përmbushur detyrën e tij duke përballuar edhe rreziqet më të mëdha? Plogështia është vuajtje për njeriun e zellshëm.

Shiko atletët, të cilët janë gjithnjë të kujdesshëm për fuqitë e tyre: ata maten me më të fuqishmit dhe u kërkojnë trajnerëve që

t'i përgatitin sa më mirë për garën dhe t'u japin gjithë gjallërinë e duhur; ata marrin goditje njëra pas tjerës dhe, nëse nuk gjejnë një kundërshtar në lartërsinë e tyre, ndeshen

njëkohësisht me më shumë se një.

Guximi zbutet pa kundërshtarë dhe vetëm kur tregon se sa peshë mund të mbajë, atëherë mund të nxjerrë në pah se sa i madh e i fuqishëm është. Kështu duhet të sillen edhe njerëzit e virtytshëm, pra të mos kenë frikë nga provat e ashpra dhe të vështira e të mos ankohen për fatin e tyre. Ata, përkundrazi, duhet të dinë të përshtaten me atë që u ndodh dhe ta kthejnë në dobi të tyre. Nuk ka rëndësi se çfarë duhet të durosh, por se si di ta durosh atë.

Shiko sesa e ndryshme është dashuria e nënës dhe ajo e babës. Babai i zgjon fémijët

herët në mëngjes që të merren me punët e tyre dhe nuk do që të pushojnë as në ditët e festave, ai i bën ata të derdhin lot e djersë; kurse nëna dëshiron t'i ketë gjithmonë pranë

vetes, të jetë mburoja e tyre, t'i mbrojë nga trishtimi, nga lotët dhe lodhja.

Zoti, njerëzit e mirë i do shumë, por nuk ka dobësi dhe thotë: "Lodhjet, dhimbjet dhe fatkeqësitë i ndihmojnë që t'i kenë gjithnjë sytë hapur, kështu ata do të jenë vërtet të fortë". Kafshët që shëndoshen nga plogështia, dobësohen dhe jo vetëm që nuk janë më në gjendje të bëjnë asgjë, por nuk arrijnë as të lëvizin dhe të mbajnë peshën e trupit të tyre. Një lumturi e cila nuk është vënë asnjëherë në provë lëkundet që me goditjen e parë, ndërsa kush është ndeshur gjithnjë me vështirësitë, është mësuar dhe nuk rrëzohet përballë asnjë të keqeje, edhe sikur të rrëzohet vazhdon të luftojë në gjunjë.

Tani, ti habitesh përse Zoti, i cili i do kaq shumë njerëzit e mirë dhe dëshiron që ata të jenë gjithnjë më të mirë e të përsosur, u cakton atyre një fat që i vë përballë provave të vështira? Unë, për vete, nuk habitem aspak nëse, herë pas here, ai dëshiron të shikojë njerëz fisnikë të përballen me ndonjë vështirësi.

Edhe ne na pëlqen ndonjëherë të shikojmë një djalosh të guximshëm, i cili, me shtizën në dorë, përballon sulmin e një kafshe të egër dhe, pa iu dridhur qerpiku, duron egërsinë e një luani. E, sa më i guximshëm të jetë ai që lufton, aq më shumë na pëlqen

shfaqja. Por nuk janë këto gjëra, argëtime fëmijërore, të cilat i shkojnë për shtat mendjelehtësisë njerëzore, ato që bien në sy. Ja një shfaqje e cila kënaq Zotin: një njeri i fuqishëm i cili matet me fatin e keq, duke treguar bindjen dhe besimin ndaj Tij që kjo sprovë është në të mirën e tij.

Katoni, megjithëse pësoi humbje të vazhdueshme, qëndron kryelartë mes gjithë atij shkatërrimi. Duket sikur thotë: “Edhe pse çdo gjë është nën zotërimin e Çezarit dhe tashmë legjionët e tij kryesojnë tokën e anijet e tij, detin, dhe ushtarët e tij u janë vënë pas dyerve të qytetit, Katoni prapëseprapë di se si t'ia dalë mbanë: vetëm me një dorë do dijë ta hapë rrugën drejt lirisë. Kjo shpatë, e cila ka qëndruar e pastër dhe e panjollosur edhe në mes të luftës civile, do bëjë më në fund një vepër të mirë dhe bujare: do t'i japë Katonit atë liri që nuk ka mundur t'i japë vendlindjes. Bëje, shpirti im, atë që ke menduar prej kohësh, tërhiqu nga çështjet njerëzore! Petreio dhe Xhuba janë ndeshur dhe tani prehen të vrarë nga dora e njëri - tjetrit: marrëveshje për një vdekje fisnike dhe të guximshme, por që nuk i shkon për shtat madhështisë së Katonit. Për Katonin, t'i kërkosh vdekjen dikujt tjetër nuk është më pak e turpshme sesa t'i kërkosh jetën.".

Jam i bindur që e kanë parë me kënaqësi të madhe këtë njeri, hakmarrës krenar i vetvetes. Ai, pasi u kujdes që të tjerët të shpëtonin dhe organizoi nisjen e të arratisurve, i kushtoi natën e fundit leximeve dhe, së fundi, futi shpatën në gjoksin e tij fisnik, hapi barkun me duart e tij për të liruar kështu shpirtin e tij. Zoti nuk u kënaq që ai veproi në këtë mënyrë sepse ai kërkoi vdekjen nga dora e tij, shfaqi dobësi nga sprovat, prandaj plaga e shkaktuar nga shpata nuk ishte e saktë dhe e vlefshme, por shërbeu për të treguar vlerat e tij në sytë e njerëzve. Të përballesh me vdekjen për së dyti, kërkon më shumë guxim sesa hera e parë. Përse Zoti nuk duhej ta shikonte me kënaqësi pasuesin e tij, i cili dilte nga skena e botës me një vdekje të tillë të paharrueshme? Një vdekje e tillë e largon nga urtësia e Zotit dhe nga një përjetësi e lëvduar edhe nga ata që kanë frikë prej saj. 

Urtësia e sprovës qëndron në kuptimin e caktimit të saj ! 

Vazhdimi i esesë së djeshme

Përcaktimi hyjnor 

Po, duke vazhduar bisedën time, do të të tregoj se si ato gjëra që duhen si të këqija, në të vërtetë nuk janë të tilla. Si fillim, duhet të dish se ato ngjarje që ti i quan të vështira, të këqija dhe të urryera, janë të dobishme, mbi të gjitha, për ata njerëz që i pësojnë ato, por edhe për njerëzimin, të cilin Zoti e shikon më shumë në tërësinë e tij sesa një nga një në përbërësit e tij. Këto gjëra i ndodhin atij që është i gatshëm t'i pranojë ato sepse, sikur të mos i pranonte, atëherë do t'i meritonte. Për të sqaruar më mirë bindjen time do të shtoj se ngjarje të tilla, të caktuara nga fati, u bien për pjesë njerëzve të mirë pikërisht sepse janë të mirë. Pastaj do të të bind që të mos ia qash hallin njeriut të ndershëm sepse ai mund të duket i mjerë, por, në të vërtetë, nuk mund të jetë i tillë.

Nga të gjitha çështjet e sipërpërmendura, më e vështira për t'u vërtetuar më duket e para, pra fakti se të gjitha këto ngjarje të frikshme e të tmerrshme mund të kthehen në dobi të atij që i ndodhin. Ti do të më thuash: "A mund të më bëjë mirë të jem i mërguar, i varfër, të jem i detyruar të shikoj fëmijët dhe bashkëshorten që vdesin, të damkosur nga poshtërsia dhe të rraskapitur

nga sëmundjet?". Nëse habitesh se si këto ngjarje mund t'i bëjnë mirë dikujt, atëherë duhet të habitesh edhe se si disa të sëmurë shërohen me zjarr e me hekur, ose me uri dhe etje. Nëse mendon pastaj se disave, për t'i shëruar, u presin ose u heqin kockat, u heqin venat e u cungojnë gjymtyrët, të cilët po të qëndronin të bashkuar me trupin do të

shkaktonin vdekjen, duhet të pranosh se edhe disa fatkeqësi janë të dobishme për ata të cilëve u ndodhin, ndërsa disa ngjarje të këndshme, edhe pse lëvdohen dhe dëshirohen, janë në dëm të atij që i ka shijuar ato, si për shembull, mostretjet e ushqimit, dehjet dhe gjithë gjërat e tjera të tepruara, të cilat vrasin nëpërmjet kënaqësisë.

Ndër thëniet e njohura të Demetrios, është edhe kjo, e lexuar para pak kohësh: "Askush nuk është më fatkeq se ai që nuk ka kaluar asnjëherë ndonjë fatkeqësi." Në të vërtetë ky njeri nuk ka patur asnjëherë mundësi ta vërë veten në provë. Si mund të krijosh një mendim të mirë për atë njeri të cilit i shkon çdo gjë vaj, që i plotësohen të gjitha dëshirat, madje edhe para kohe!? Ai e quan atë njeri të padenjë për të mundur fatin, atë fat që strehohet gjithnjë te më të dobëtit e duket sikur thotë: "Përse vallë duhet të zgjedh këtë për kundërshtar? Ai do dorëzohej menjëherë. Nuk hyn në punë fuqia ime kundër tij, mjafton një kërcënim për ta mposhtur. Ai nuk mund të durojë dot as shikimin tim. Është më mirë të luftoj me dikë tjetër: më vjen zor të matem me dikë që dorëzohet që në fillim."

Për një gladiator është e turpshme të vihet

përballë një kundërshtari më të dobët se ai, sepse e di mirë që nuk ka lavdi në një fitore pa rreziqe. Të njëjtën gjë bën edhe fati: kërkon gjithnjë kundërshtarë të denjë për të. Disa njerëz i shikon me përbuzje dhe vazhdon më tej, sulmon vetëm më të vendosurit dhe më të vullnetshmit për të shpalosur kundër tyre gjithë fuqinë e tij: me Mucion përdor zjarrin, me Fabricion varfërinë, me Rutilin mërgimin, me Regolin torturën, me Sokratin helmin, me Katonin vetëvrasjen. Shembujt e mëdhenj i nxjerr në dritë vetëm fatkeqësia.

Mos vallë është fatkeq Mucio sepse e djathta e tij mëshon mbi mangallin e armikut duke e dënuar kështu për gabimin e bërë? Ajo dorë, e cila, e armatosur, nuk diti ta

vriste mbretin dhe, tani, e djegur, arrin ta dëbojë atë? Po atëherë? Mos vallë do të kishte qenë më i lumtur nëse atë dorë do ta kishte ngrohur në gjoksin e një dashnoreje? 

A është vallë fatkeq Fabricio kur punon me bel kopshtet e tij në atë pak kohë të lirë që i mbetet nga punët e shtetit? Apo sepse i shpall luftë si Pirros ashtu edhe pasurive? Apo ngaqë, edhe pse është fitimtar i lavdishëm, në mbrëmje ulet pranë zjarrit dhe ha ato perime e rrënjë që ka mbjellë vetë nga

kopshti i tij? Mos vallë do të kishte qënë më i lumtur nëse do të ishte majmur me peshq të peshkuar në plazhe të largëta, me zogj ekzotikë, nëse do ta kishte nxitur stomakun

e tij dembel me stridhet e Adriatikut ose te Tirenit, nëse do ta kishte stolisur me një mal frutash gjahun e çmuar, të kapur duke e paguar me shumë jetë njerëzore?

Po Rutili mos është vallë fatkeq sepse gjykatësit që e dënuan duhet t'i përgjigjen Historisë për të gjithë shekujt e ardhshëm? Ai që e pranoi me më shumë qetësi faktin se do ta shkëputnin nga vendlindja sesa faktin që do të ishte i lirë në mërgim! E, sẽ fundi, sepse ishte i vetmi që i tha jo diktatorit Silla e, kur ai e thirri të vinte në vendlindje, jo vetëm që nuk u kthye në Romë, por iku akoma më larg? "T'i hapin sytë mirë ata që në Romë u joshën nga fati yt i mirë, ai fat prej të cilit ti përfitove, duke i bërë të tjerët të të quanin Felix! Le të shikojnë lumenjtë e gjakut në forum, kokat e prera të senatorëve mbi shatërvanin e Servilias (që u bë streha makabre e dëbimit të Sillës), bandat e vrasësve të paguar që shëtisin nëpër qytet dhe mijëra romanët e therur në masë, pas dëshmisë së paprekshmërisë, madje pikërisht për këtë.

Le t'i shikojnë këto tmerre ata që nuk qenë të zotët të shkonin në mërgim!".

Po atëherë? Mos është vallë fatkeq vetë Silla sepse, kur zbret në Forum, duhet ta hapë rrugën me goditje shpate, kur i tregojnë kokat e prera të konsujve e i urdhëron kuestorët të paguajnë me paratë e shtetit çmimin e këtyre masakrave? E gjithë këto mizori i bëri pikërisht ai, që nxori ligjin Kornelia kundër vrasësve me pagesë dhe helmuesve! 

Tani le të kalojmë te Regoli: ç'dëm i bëri fati kur e mori si shembull të ndershmërisë dhe guximit? Gozhdët i çajnë mishin dhe, ngado të kthehet, trupi i tij i dërrmuar mbështetet mbi një plagë; sytë të mbyllur në një gjumë të përjetshëm, por, sa më e madhe të jetë vuajtja, aq më e madhe do të jetë lavdia e tij. Do të dish nëse është penduar që e pagoi me atë çmim virtytin e tij? Ringjalle dhe dërgoje përsëri në Senat: do të jetë gjithnjë i

të njëjtit mendim.

Ti e quan më fatkeq Mecenatin, kur, në ankth nga epshet e tij dashurore dhe i egërsuar nga kundërshtimet e përditshme të një bashkëshorteje grindavece, përpiqet të ndjellë gjumin me tingujt e ëmbël të melodive të largëta? Le të trulloset me verë, po të dojë, le ta humbasë mendjen me zhaurimën e ujërave të një shatërvani, le ta gënjejë me një mijë kënaqësi ankthin e shpirtit të tij, ai do të mbetet gjithnjë i zgjuar mbi nënkresat me pupla, tamam si Regoli mbi trekëmbësh. Por Regolin e lehtëson fakti se të gjitha këto i vuan në emër të ndershmërisë së tij dhe ndërsa vuan mund ta shikojë arsyen e vuajtjes së tij; ndërsa Mecenati, i shkatërruar nga nervat për shkak të kënaqësive dhe rob i lumturisë së tepërt, e

torturon më shumë nga arsyeja për të cilën janë shkaktuar vuajtjet sesa vetë ato.

Veset nuk e sundojnë ende aq shumë botën sa të bëjnë të dyshosh se shumë njerëz do të dëshironin më mirë të lindnin si Regoni sesa si Mecenati, nëse çdokush do të kishte mundësi të zgjidhte fatin e tij. Ose, nëse dikush do të guxonte të pohonte se pëlqen më shumë Regolin sesa Mecenatin, në të vërtetë, do të donte të kishte lindur si Terencia.

Mendon se fati ka qenë i padrejtë me Sokratin, i cili piu helmin që i dha Shteti me detyrim sikur të ishte një ilaç magjik për pavdekësinë dhe luftoi me vdekjen derisa ajo e rrëmbeu? Mos duhet ta mëshirojmë ngaqë i ngriu gjaku dhe, pasi iu përhap i ftohti pak nga pak në trup, jeta iu shua nëpër vena?

Ai është për të patur zili më shumë se ata që pijnë nektare të zgjedhura në kupa të zbukuruara, ndërkohë që një i ri plot epsh, i gatshëm për të bërë gjithçka, i tredhur ose me burrëri të dyshimtë, u shtie dëborë të shkrirë nga një gotë e artë! Njerëz të tillë nxjerrin, vjellin gjithçka që kanë pirë, duke ndierë përbuzje për tëmthin e tyre, kurse Sokrati e piu helmin e tij i qetë dhe pa u ankuar.

Fola shumë për Katonin dhe të gjithë do ta pranojnë që meritoi maksimumin e lumturisë, sepse natyra e vuri përballë një prove të tmerrshme: “Është e rrezikshme të

kesh armiq të fuqishëm? Atëherë le të jetë edhe armik i Pompeut, Çezarit dhe Krasit. Është e vështirë të shikosh se po ta kalojnë ata që vlejnë më pak se ty? Ta vëmë pas Vatininit. Është e vështirë të ndodhesh mes një lufte civile? Le të luftojë, atëherë, me gjithë botën për një çështje të drejtë, me aq këmbëngulje sa edhe pa sukses. Është e vështirë të vrasësh veten? Le ta bëjë. Po çfarë do të fitojë nga të gjitha këto? Faktin se të gjithë do ta dinë se këto gjëra nuk mund të quhen të këqija, përderisa Katoni qe i denjë për prova të tilla".

Meditim për vështirësitë e jetës 

Mendimi pozitiv është ilaçi i mërzisë, ndërsa sprova është ilaçi i plogështisë.

Edhe njerëzit e zakonshëm dhe të thjeshtë mund të jenë fatmirë, por të përballosh vështirësitë dhe fatkeqësitë, kjo është tipike e njerëzve të mëdhenj. Të jesh gjithnjë i lumtur dhe ta kalosh jetën pa njohur dhimbjen do të thotë të mos përfillësh gjysmën e jetës.

Nga e di se je një njeri i madh apo jo nëse fati nuk të jep mundësinë për të treguar vlerën tënde? Nëse shkon në lojërat olimpike pa patur kundërshtarë, mund të marrësh medalje por nuk do të fitosh. Kështu që unë nuk mund të të përgëzoj ashtu siç bëhet me një njeri të madh, por vetëm mund të të shtrëngoj dorën, ashtu siç ndodh me dikë që ka fituar postin në konsullatë apo në prefekturë: një dekoratë, asgjë më shumë.

Mund të them të njëjtën gjë për një njeri të virtytshëm nëse nuk ka patur asnjëherë mundësinë të tregojë kurajon e tij sepse nuk është ndodhur asnjëherë në një gjendje të vështirë: "Unë të quaj fatkeq pikërisht sepse nuk ke qenë asnjëherë fatkeq. Ke kaluar një jetë të tërë e nuk je përballur asnjëherë me vështirësi. Askush nuk mund ta dijë se sa vlen ti në të vërtetë, as ti vetë.". Për të njohur vetveten duhet të vihesh në provë; vetëm kështu një njeri mund ta dijë se sa vlen. Për këtë arsye disa njerëz, në vend që të rrinë e t'i

presin vështirësitë, u dalin përballë atyre dhe kërkojnë mundësinë për të nxjerrë në pah një virtyt që, ndryshe, do të rrinte në errësirë.

Njerëzit e mëdhenj ndonjëherë gëzohen me vështirësitë ashtu siç gëzohen ushtarët e guximshëm që ka luftë. Në kohën e perandorit Tiberio, gladiatori Triumf të ankohej për garat e pakta: "Ditë të bukura që shkojnë dëm kot!". Guximi ka etje për rreziqe dhe mendon për qëllimin që i ka vënë vetes jo për ato që duhet të durojë, sepse edhe dhimbjet janë pjesë e lavdisë. Ushtarët e vërtetë janë krenarë për plagët e tyre dhe e tregojnë me krenari të hareshme gjakun që i rrjedh nga mburoja. Edhe pse kanë marrë pjesë në të njëjtën luftë, kush kthehet i plagosur nga lufta shikohet me admirim më të madh se ai që kthehet i pacenuar prej saj.

Siç e thashë, Zoti kujdeset, mbi të gjitha, për ata njerëz të cilët dëshiron t'i bëjë të përsosur, duke u dhënë mundësinë të veprojnë me guxim dhe vendomëri, por kjo gjë sjell edhe disa vështirësi. Timonieri i mirë dallohet në stuhi, ushtari i mirë në beteja. Si mund ta di se sa guxim ke për të përballuar varfërinë, nëse ti noton në pasuri? Si mund ta di sesa vendosmëri do të kesh përballë poshtërsisë, turpit dhe mungesës së popullaritetit, nëse ti plakesh mes duartrokitjeve, nëse vazhdon të kesh gjithnjë sukses dhe të kesh një simpati të natyrshme? Si mund ta di se sa forcë do të kesh për të duruar humbjen e njërit prej fëmijëve të tu, nëse fëmijët që ke sjellë në jetë janë të gjithë shëndoshë e mirë pranë teje? Të kam dëgjuar që ngushëllon të tjerët, por, a je në gjendje të ngushëllosh veten dhe të mos vuash

më kot?

Ju lutem, mos kini frikë nëse Zoti përdor këto prova për të nxitur shpirtin tuaj! Fatkeqësia nuk është gjë tjetër veçse një rast i mirë për të nxjerrë në pah virtytin. Me të drejtë duhet të quhen fatkeqë ata që mpihen nga fati i tepërt, të paralizuar nga plogështia sikur të ishin në det të qetë. Janë fatkeqë sepse jo vetëm e keqja por gjitthçka i gjen të papërgatitur: fatkeqësitë, në të vërtetë, i bëjnë më shumë dëm atyre që nuk i kanë kaluar asnjëherë ato. Zgjedha i rëndon më shumë qafave të brishta; rekruti zbehet vetëm kur mendon për plagën, kurse veterani e shikon me guxim gjakun e tij ngaqë e di se shpesh, pas gjakut, vjen fitorja.

Prandaj Zoti i forcon, i vë në provë dhe i ushtron vazhdimisht ata që do, ndërkohë që i lë të pambrojtur përballë fatkeqësive ata që duket sikur i do më shumë dhe i mbron. Gaboni nëse mendoni se dikush mund t'i shpëtojë fatkeqësive: edhe ai që ka qenë i lumtur për një kohë të gjatë do ta marrë pjesën e fatkeqësisë që i takon. Do mendojë se ia ka hedhur, por është vetëm një shtytje afati. Po përse gjithë këto sëmundje, gjithë kjo zi, gjithë kto dhimbje u ndodhin pikërisht njerëzve më të mirë? Sepse edhe në luftë gjërat më të vështira u besohen më të fuqishmëve; komandanti dërgon ushtarët më të shkathët për të sulmuar armikun natën, për të kërkuar rrugën, ose për të përforcuar një pozicion. E askush nga ata që nisen për misione të tilla nuk thotë: “Komandanti e ka kapur me mua", por, përkundrazi, thotë: "Ai më respekton.". Kështu duhet të flasin edhe ata që duhet të durojnë prova të dhimbshme, përballë të cilave dorëzohen vetëm frikamanët dhe njerëzit e ulët. "Zoti na ka quajtur të denjë për t'i treguar botës se sa e fortë është natyra njerëzore."

Largojuni kënaqësive të tepruara, o njerëz, largojuni plogështisë së ëmbël, e cila e dobëson shpirtin dhe e trullos atë në njëfarë dehjeje të përhershme, nëse nuk has në diçka që ta zgjojë dhe t'i kujtojë atij brishtësinë e fatit të njeriut! Atij që i mban gjithnjë mbyllur dritaret për t'u mbrojtur nga era, që i mban këmbët gjithnjë të ngrohta dhe ha drekë në salla të ngrohura nga tuba që kalojnë mbi mure apo nën dysheme, do t'i mjaftojë një erë e lehtë për t'u sëmurë rëndë.

Gjichçka që e kalon masën e duhur bën dëm, por më e dëmshme është teprica e mirëqenies: ajo të merr mendtë, ngjall në shpirt fantazi të çuditshme, krijon një mjegull të rrezikshme mes të vërtetës dhe të rremës. A nuk është më mirë të durojmë vështirësi të vazhdueshme, me ndihmën e virtytit, në vend që të pëlcasim nga pesha e një mirëqenieje të përhershme dhe të tepruar? Më mirë të vdesësh nga urija sesa nga nga mostretja e ushqimit.

Zoti sillet me njerëzit ashtu si mësuesi me nxënësit e mirë: kërkon më shumë prej tyre sepse tek ata ka më shumë shpresa. Spartanët nuk i rrihnin fëmijët e tyre në publik sepse i urrenin, por për të kalitur karakterin e tyre. Janë vetë baballarët ata që u japin zemër atyre për të

duruar me forcë dhe guxim goditjet me kamzhik, e edhe kur trupat e tyre janë plot plagë dhe në fund të jetës, i bindin ata që të durojnë goditje dhe plagë të tjera.

Pra, ç'të keqe ka nëse Zoti i vë përballë provave kaq të vështira shpirtrat fisnikë? Nuk është e lehtë të tregosh se ke virtyt. Fati na godet dhe na vë nën kamzhik? Le ta durojmë atë: nuk është mizori, është një betejë e cila do të na bëjë gjithnjë e më të fortë sa më shpesh do ta përballojmë atë. Pjesa më e fuqishme e trupit tonë është ajo që stërvitet vazhdimisht. Nuk duhet t'i fshihemi fatit, sepse duke luftuar kundër tij do të dalim më të fortë: pak nga pak, do të jemi në gjendje ta përballojmë dhe, duke vazhduar ta pranojmë rrezikun, do të mësojmë ta përçmojmë atë.

Kështu forcohet edhe trupi i marinarëve për të duruar vështirësitë e detit, kështu u bëhen duart me kallo puntorëve. Shpirti, duke duruar, arrin të fitojë kundër dhimbjes dhe, nëse do të kuptosh se sa i duruar është njeriu, shiko sesa shumë përfitojnë nga lodhja ata popuj që janë privuar nga gjithçka dhe të forcuar nga nevoja.

Shiko të gjithë ata njerëz që ndodhen në kufijtë e civilizimit, ata popujt endacakë që ua zë frymën dimri i vazhdueshëm, qielli gri, toka jopjellore që mezi i ushqen; për t'u strehuar nga shiu qëndrojnë poshtë kashtës dhe degëve me gjethe; duhet të ecin mbi moçale të ngrira dhe, për t'u ushqyer, gjuajnë kafshë të egra.

Po të duken fatkeq ata? Jo, nuk është fatkeqësi ajo që zakoni e ka kthyer në një mënyrë jetese të natyrshme, aq sa ajo që ke filluar ta bësh nga nevoja pak nga pak bëhet madje e këndshme. Ata nuk kanë tjetër shtëpi, tjetër strehë veç asaj në të cilën i çon, nga një ditë në tjetrën, zhvendosja e tyre e vazhdueshme; ushqimet janë të pakta dhe ata duhet t'i marrin me duart e tyre; ashpërsia e klimës është e tmerrshme dhe ata nuk kanë asgjë për t'u mbuluar; megjithatë ajo që ty të duket fatkeqësi, është jeta e shumë popujve.

Përse çuditesh nëse njerëzit e virtytshëm, për të kalitur karakterin e tyre duhet të kalojnë shumë prova? Pema nuk bëhet e qëndrueshme dhe e fortë nëse nuk tundet vazhdimisht nga era: janë pikërisht këto vrulle ere që e bëjnë trungun më të fortë dhe i futin rrënjët e saj më thellë në tokë; kurse ato pemë që rriten në lëndina të qeta e me diell janë më të brishta. Pra, është në të mirën e vetë njerëzve të virtytshëm, të kalojnë shpesh përvoja të frikshme, sepse ato të mësojnë të mos kesh frikë nga asgjë dhe të durosh me qetësi ato ngjarje që në vetvete nuk janë të dhimbshme por bëhen të tilla kur nuk durohen ashtu siç duhet.

Mbyllja e meditimit rreth sprovës

Pastaj, është në të mirën e të gjithëve që të mirët të jenë, si të thuash, gjithnjë me pushkë në dorë. Urtësia që përputhet me qëllimin e njeriut të ditur, është që të tregojë se gjithçka që dëshirojmë ose kemi frikë, në vetvete nuk është as e mirë e as keqe. E mirë duhet të jetë vetëm ajo që Zoti i lejon njerëzve të mirë dhe e keqe ajo që ai i cakton të këqijve.

Por ne do ta urrenim verbërinë nëse do të humbisnin shikimin vetëm ata që e meritojnë, prandaj le ta humbin shikimin edhe ai e ky. As pasuritë nuk përbëjnë mirësinë, prandaj i zotëroi edhe Faraoni. Kështu, njerëzit që vënë paranë para çdo gjëje mund ta gjejnë atë edhe në shtëpitë publike. Zoti ka caktuar mënyrën me të mirë për të zhvlerësuar gjërat që dëshirojnë njerëzit, duke ia dhënë ato të këqijve e duke ia mohuar më të mirëve.

" Po është e padrejtë që një njeri i ndershëm të humbasë një këmbë, të goditet, të prangoset, ndërsa njerëzit e ligj të ecin të lirë e të qetë e shëndoshë e mirë". Po atëherë është e drejtë që njerëz e guximshëm të marrin armët, të vigjëlojnë natën nëpër kampe dhe të lënë rojën me plagët ende të fashuara, ndërkohë që në qytet njerëz të ulët rrinë rehat duke ushtruar zanatin e tyre të ndyrë? Është e drejtë që virgjëreshat fisnike të ngrihen natën për të bërë rite të shenjta, ndërsa prostitutat të flenë gjumë për shtatë palë qejfe?

Lodhja nxit më të mirët. Shpesh Senati i zgjat seancat gjatë gjithë ditës, kurse vegjëlia, duke mos patur asgjë për të bërë, e humb kohën te fusha Marcio ose mbyllet në pijetore e klube. E njëjta gjë ndodh edhe në këtë shtet të madh që quhet botë: njerëzit e mirë lodhen, mundohen dhe sakrifikohen me dëshirë. Ata nuk i detyron fati t'i bëjnë këto gjëra, por i shkojnë pas duke e përshtatur hapin e tyre me atë të fatit. Madje sikur të dinin rrugën do t'ia kalonin atij.

Mbaj mend se kam lexuar këtë fjali plot guxim nga Demetrio, një njeri kaq fisnik: “Vetëm për një gjë thellohem shumë o Zot i pavdekshëm: që nuk më lejove të njoh para kohe vullnetin tënd, sepse do të kisha qenë unë i pari që do të lëvizja për të kaluar ato prova që ti po më bën të kaloj tani. Do fëmijët e mi? Unë i kam rritur ata për ty. Do një pjesë nga trupi im? Merre: nuk po ju jap ndonjë gjë të madhe, por pas pak kohe do të ta jap të gjithin. Do jetën time? Përse mos të të kthej menjëherë atë që ti më ke dhënë? Do e jap me dëshirë gjithçka që dëshiron duke e vënë në shërbim të qëllimit tënd.

Unë nuk ndihem i detyruar nga asgjë dhe askush, nuk bëj asgjë kundër vullnetit tim sepse vullneti im është vullneti i Zotit, me të

cilin unë jam plotësisht dakord dhe nuk ndihem i pakënaqur sepse e di që gjithçka zhvillohet sipas një ligji të përcaktuar dhe të planifikuar në përjetësi. 

Është fati ai që na drejton dhe është e paracaktuar që nga lindja se sa kohë i mbetet secilit prej nesh për të jetuar. Nga një çështje varet një tjetër; të gjitha ngjarjet, të veçanta apo të përgjithshme, janë të lidhura ngushtë midis tyre. Duhet të pranojmë gjithçka me guxim, sepse asgjë nuk ndodh rastësisht, ashtu siç mendojmë ne por çdo gjë vjen si rrjedhojë e një proçesi të paracaktuar. Prej kohësh është caktuar se çfarë do të shijosh e për çfarë do të vuash e, megjithëse jeta e një njeriu është e ndryshme nga ajo e një tjetri, gjithçka lidhet me një parim të vetëm: ne, ashtu si edhe ato që na kanë dhënë, do të harrohemi shpejt. 

Po atëherë përse të zemërohemi? Përse të ankohemi? Kemi lindur për të vdekur: natyra le të vendosë çfarë të dojë për këta trupa, të cilët i përkasin asaj, por ajo që është e jona - e kam fjalën për shpirtin - nuk do të vdesë kurrë dhe pikërisht kjo bindje duhet të na bëjë të jemi të fortë dhe të qetë përpara gjithçkaje. Njeriu i virtytshëm i besohet fatit. Është një ngushëllim i madh të mendosh se ne lëvizim bashkë me gjithësinë; cilado qoftë ajo forcë që na sjell në jetë e na merr prej saj. Një rrjedhë e pashmangshme shtyn gjërat njerëzore dhe natyrore. Edhe vetë Zoti që ka krijuar botën dhe e drejton atë, i.ndjekë ligjet që ai vetë ka caktuar: pasi i ka caktuar, me drejtësinë e tij po i respekton ato deri në fund.

"Po atëherë përse Zoti është treguar kaq i padrejtë kur ka caktuar fatin e njerëzve, aq sa të mirëve u ka dhënë varfëri, pakënaqësi dhe vdekje të parakohshme?" 

Puna është kështu: mjeshtri nuk e ndryshon materialin mbi të cilin po punon. Kështu është caktuar: ka gjëra që nuk mund të ndahen nga të tjerat, por duhet të qëndrojnë bashkë për të formuar një tërësi. Kështu për shembull, njerëzit me karakter të dobët, që janë gjithnjë të përgjumur ose të braktisur në një zgjim që i ngjan gjumit, janë të përbërë nga elementë të plogët; kurse, për të krijuar një njeri të vërtetë, që e meriton repektin, nevojitet një brumë shumë më i ngjeshur. Për të është parashikuar një rrugë e vështirë, duhet të ngjitet dhe të zbresë, të jetë në dorë të dallgëve dhe të qëndrojë në anije gjatë shtrëngatës, duhet të dijë ta mbajë kursin kundër fatit të keq. Do të përballojë shumë vështirësi, shumë pengesa, por do t'ia dalë mbanë t'i zgjidhë dhe t'i kalojë ato.

Ari provohet me anë të zjarrit, njerëzit e fuqishëm me anë të fatkeqësive. Shiko se në ç'lartësi duhet të ngjitet virtyti dhe do ta kuptosh sesa e rrezikshme është rruga që ai duhet të përshkojë. 

"E vështirë është rruga në fillim, aq sa, në mëngjes, lodh edhe kuajt që janë ende të freskët. Pastaj tatëpjeta bëhet aq e madhe saqë, nganjëherë, kam frikë të shikoj detin dhe tokën; dhe zemra mbushet me ankth. Ndërsa pjesa e fundit e rrugës është në zbritje dhe kërkon një udhëheqje të sigurt; atëherë edhe thellësia, që më pret gjithnjë krahëhapur në fund të detit, dridhet kur mendon se do të më shikojë duke rënë."

Pasi dëgjoi këto fjalë të Febos, Fetoni i guximshëm thirri: "Më pëlqen kjo rrugë. Unë ngjitem dhe ia vlen ta bësh këtë edhe pse rrezikon të biesh.". Por i ati nuk pushoi së frikësuari atë shpirt të patrembur: Edhe sikur së ecësh pa gabuar rrugën, përsëri dubet të kalosh mes brirëve të Demit, mes harqeve të Emonit ose gojës së Luanit krenar." Dhe i biri përgjigjet gjakftohtë: "Mbreji kuajt në karrocë. Ajo që duhet të më tmerrojë, në të vërtetë më entuziazmon. Unë dua të arrij atje ku dielli shkëlqen." Le t'ua lemë njerëzve të ulët dhe të dobët rrugën e sigurt: virtyti kërkon shtigje të larta dhe të thikta.

Tani, përsa i përket pyetjes "Përse Zoti lejon që njerëzve të ndershëm t'u ndodhë diçka e keqe?", në të vërtetë, ai nuk e lejon këtë, përkundrazi, mban larg tij të gjitha të këqiat, paudhësitë, poshtërsitë, mendimet e këqija, ambiciet e tepruara, pasionin e verbër, zilinë për të mirat e të tjerëve. 

Demokriti i hoqi qafe pasuritë sepse i shikonte ato si peshë për shpirtin e njeriut të ditur. Kështu që përse habitesh nëse Zoti lejon që njeriut të mirë t'i ndodhë ajo që ai vetë dëshiron t'i ndodhë? Njeriu i mirë mund ta humbasë fëmijën e tij, madje mund të ndodhë që ai vetë ta çojë atë drejt vdekjes. Atë mund ta dëbojnë në mërgim ose ta lerë vetë vendlindjen për të mos u kthyer kurrë më. Mund ta vrasin ose të vrasë.

Po përse ata duhet të kalojnë prova kaq të vështira? Që të mësojnë të tjerët t'i durojnë ato: ata kanë lindur për t'u bërë shembull për të tjerët. Zoti do t'u ketë thënë: "Përse ankoheni ju që keni zgjedhur rrugën e duhur? Të tjerët janë rrethuar me të mira të rreme dhe e kanë gënjyer shpirtin e tyre me

premtimin e një ëndrre të gjatë; janë mbuluar me ar, argjend dhe mëndafsh, por brenda ata nuk kanë asgjë të mirë.

Mos i shikoni nga pamja e jashtme, por shikojini nga brenda: janë të mjerë, të rëndomtë, të poshtër. Ata janë si muret e shtëpisë së tyre: të përkryer nga jashtë, por jo nga brenda...! Por nuk është kjo lumturia e vërtetë; është vetëm një shtresë, e për më tepër një shtresë e hollë. Për këtë arsye, ata, për aq kohë sa arrijnë të mbahen në këmbë dhe të duken ashtu siç kanë dëshirë, shkëlqejnë dhe ua punojnë të tjerëve; por, nëse ndodh diçka që i nxjerr në dritë ata dhe i zbulon, atëherë del menjëherë në pah që pas atij shkëlqimi artificial fshihet një papastërti e thellë dhe reale.

Kurse, juve njerëzve të mirë ju dhashë të mira të sigurta, të cilat zgjasin në kohë dhe, sa më shumë t'i rrotullosh nga çdo anë për t'i

parë, aq më shumë ato bëhen të mëdha dhe të rëndësishme. Juve ju mësova të përbuzni gjithçka që ngjall frikë dhe çdo objekt dëshire. Ju nuk shkëlqeni nga jashtë sepse drita juaj vjen nga brenda. Po kështu edhe qielli nuk kujdeset për pamjen e tij të jashtme, por për thelbin e tij. Unë çdo gjë të

mirë e kam vendosur brenda jush; fati juaj qëndron në faktin se nuk keni nevojë për atë që kanë të tjerët."

- E megjithatë, juve ju ndodhin shumë fatkeqësi të dhimbshme dhe të vështira për

t'u duruar -. "Unë, meqë e kam caktuar fatin tuaj, ju kam dhënë dhe armët për ta jetuar dhe ndryshuar atë. Durojini me guxim vështirësitë: për këtë gjë ju ia kaloni edhe ëngjëjve vetë. 

Përbuzni varfërinë: askush nuk jeton aq i varfër sa ç'ishte kur ka lindur. 

Përbuzni dhimbjen: o do të mbarojë ajo o do të mbaroni ju. 

Përbuzni vdekjen: ajo nuk është gjë tjetër veçse përfundimi i diçkaje ose kalimi nga një gjendje në një tjetër. 

Përbuzni fatin: unë nuk i kam dhënë atij asnjë armë për të përbuzur shpirtin tuaj.

Por, mbi të gjitha jam treguar i kujdeshëm që askush të mos ju mbante kundër dëshirës suaj. 

Për ju dera e lirisë është gjithnjë e hapur: nëse nuk doni të luftoni, mund t'ia mbathni. Prandaj, nga gjitha provat që kam menduar se janë të nevojshme që ju t'i kaloni, vdekjen e kam bërë më të thjeshtë nga të gjitha. E kam vendosur jetën tuaj në një pjerrësirë në mënyrë që ajo të rrëshqasë kur të dojë prej saj. Mendohuni fare pak dhe do ta kuptoni se sa e shkurtër dhe e shpejtë është rruga që ju çon drejt lirisë. Në hyrje të jetës nuk kam vendosur ato pengesa që kam vendosur në dalje të saj, sepse pushteti i fatit mbi ju do të kishte qenë shumë i madh nëse për të vdekur do të duhej aq shumë kohë sa edhe për të lindur.

Çdo çast, çdo vend ju mëson se sa e thjeshtë është të hedhësh poshtë natyrën dhe t'i kthesh asaj dhuratën që të ka dhënë. Ju, pikërisht kur ndodheni përpara altarëve,

gjatë riteve solemne të sakrifificave, ndërsa i bëhet thirrje jetës, mësoni të njihni vdekjen. Ju e shikoni se sa e lehtë është të shembësh përtokë një dem, mjafton një plagë e lehtë dhe kafshë të fuqishme bien përtokë nga dora e njeriut. Një thikë e hollë mjafton për të prerë qafën dhe, pasi këputet

nyjëzimi që e lidh atë me kokën, gjithë masa e madhe e trupit rrëzohet.

Jeta nuk fshihet në thellësi dhe nuk nevojiten hekurat për ta nxjerrë atë; nuk është nevoja ta thellosh plagën deri në zemër, vdekja është e lehtë për t'u arritur. Unë nuk kam vendosur as ndonjë pikë të caktuar për goditjen vdekjeprurëse: të gjitha rrugët janë të hapura. Vetë vdekja, pra çasti kur shpirti shkëputet nga trupi, është aq i shpejtë saqë është e pamundur ta kuptosh atë. Mund t'ju mbysë një lak, mund t'ju mbysë uji, mund të bini me kokë në tokë ose mund t'ju bllokohet frymëmarrja nga tymi i një zjarri: vdekja ka shumë mënyra për t’u afruar pranë jush. Eshtë turp të jeni të frikësuar përgjatë gjithë jetës suaj për atë që ndodh sa hap e mbyll sytë".

Kafeja

Një ditë isha me tre shokë në plazh. Njëri prej tyre hapi një temë dhe nuk merrej vesh kush fliste e kush dëgjonte, çfarë thuhej dhe pse thuhej...Nejse, u përpoqa të futesha në temë për të thënë diçka por ishte e kotë sepse asnjë nuk e dëgjonte tjetrin dhe asnjë nuk pushonte së foluri!

Në debat e sipër më erdhi një ide për të tërhequr vëmendjen e tyre dhe për çudi doli me sukses, aq sa u habita me ta që heshtën të gjithnjë në të njëjtën kohë dhe të gjithë dhanë të njëjtën përgjigje!

Thjesht u bëra një pyetje : - A dëshironi të shkojmë për kafe !? 

- Po mo, pse jo !?

- E sheh çfarë bën kafeja !? Shuan zjarre, zbut gurin, qetëson dallgët, ngroh zemrat, shkrin akujt dhe...

... zbulon interesaxhinjtë ! 😆☻

Arsyet e emigrimit

Meditim rreth emigrimit të popullsive gjatë shekujve.

Arsyet pse ndodh emigrimi 

Tani që e lamë mënjanë gjykimin e shumicës, e cila nuk bën asnjë analizë kritike, por mashtrohet nga pamja e jashtme e gjërave, le të shikojmë ç'është mërgimi: është patjetër një ndryshim vendi. E që të mos duket sikur dua t'i pakësoj rëndësinë dhe t'i heq gjithçka të keqe që ka në vetvete, do të them se ky ndryshim vendi është i shoqëruar me disa shqetësime: varfëri, çnderim, përçmim. Por këto do t'i luftoj më vonë; tani për tani, si fillim, dua të shqyrtoj gjërat e pakëndshme të këtij ndryshimi vendi. 

“Është diçka e padurueshme të jetosh larg atdheut". Hajt tani, shikoje pak gjithë këtë turmë, të cilës nuk i mjaftojnë shtëpitë e këtij qyteti të pafund: pjesa më e madhe e këtyre njerëzve ndodhet larg vendlindjes. I ka mbledhur këtu, nga çdo vend i botës, bashkia dhe kolonitë e tyre. Kanë ardhur këtu të shtyrë nga ambicia, nga nevoja për të gjetur një punë, nga përgjegjësia e misionit diplomatik, nga luksi, sepse kërkonin një vend të përshtatshëm dhe të

begatshëm për veset e tyre, nga dëshira për veprimtaritë kulturore të denja për një njeri të lirë, nga dëshira për të marrë pjesë nëpër shfaqje; disa i ka tërhequr miqësia, të tjerë kanë ardhur që të kishin më shumë mundësi për të shprehur talentin e tyre; dikush erdhi për të nxjerrë në shitje bukurinë e vet, dikush tjetër për të shitur elokuencën e tij të korruptuar.

Nuk ka racë njerëzore që të mos vijë në këtë qytet ku virtytet dhe veset paguhen mirë. Thirri në emër të gjithë këta njerëz dhe pyeti se nga vijnë: do ta shikosh se pjesa më e madhe e tyre e ka lënë vendlindjen për të ardhur në këtë qytet kaq të madh e të bukur, por që nuk është qyteti i tyre.

Pastaj largohu nga ky qytet, i cili mund të quhet qyteti i të gjithëve dhe shko të gjithë të

tjerët: nuk ka qytet që të mos ketë një turmë të madhe të huajsh. Lëri mënjanë ato vende që i tërheqin njerëzit nga vendndodhja e tyre e këndshme dhe nga klima e butë; shiko vendet e shkreta dhe ishujt më të paqytetëruar, nuk do të gjesh asnjë vend mërgimi në të cilin dikush të ketë shkuar nga qejfi.

Ka ndonjë gjë më të shkretë, më të thiktë se ky shkëmb? Ç'më duhen komoditetet e jetës? Nuk ka gjë më të kotë se kjo. Po, përsa u përket banorëve, ka njerëz kaq mosmikpritës sa ata? Ka vend që ndodhet në një pozitë më të keqe? Ka vend me një klimë më të ashpër? E prapëseprapë këtu jetojnë më shumë të huaj sesa vendas. Pra, ndryshimi i vendit, në vetvete, nuk është diçka e rëndë, përderisa edhe kjo tokë i ka larguar disa njerëz nga vendlindja e tyre.

E di që disa njerëz thonë se shpirti ka një nevojë të natyrshme për të ndërruar vendbanim dhe për t'u shpërngulur; njeriu, në të vërtetë, ka një natyrë të ndryshueshme dhe trazovaçe, nuk rri asnjëherë pa lëvizur, shkon sa andej - këndej, e ka mendjen te gjërat e njohura e të panjohura, nuk i bëhet vonë për qetësinë dhe është gjithnjë i kënaqur nga risitë.

Nuk do të çuditesh nga kjo gjë nëse merr parasysh origjinën e tij. Ajo nuk është e përbërë nga lëndë tokësore dhe të rënda, por vjen nga vetë flladi qiellor dhe natyra e trupave qiellorë është në lëvizje të vazhdueshme: ata të shpëtojnë nga sytë, rendin gjithmonë. Shiko yjet që ndriçojnë botën: asnjë prej tyre nuk qëndron në një vend. Dieli zhvendoset vazhdimisht dhe kalon nga një vend në tjetrin e, megjithëse rrotullohet bashkë me gjithësinë, përsëri ecën në kah të kundërt me lëvizjen e përgjithshme të qiejve; ai i përshkon të gjitha

yjësitë dhe nuk ndalet asnjëherë, lëvizja e tij është e caktuar, ashtu si edhe shtegtimi i tij nga një vend në tjetrin.

Të gjitha yjet rrotullohen gjithmonë dhe janë

gjithmonë në lëvizje; zhvendosen nga një vend në tjetrin, siç e ka vendosur ligji i domosdoshëm i natyrës: kur të kenë përshkuar orbitat e tyre, pas një numri të caktuar vitesh, do të përshkojnë përsëri rrugën që kanë bërë. Tani, mbështete, po të duash, teorinë se shpirti njerëzor, i përbërë nga e njëjta lëndë e trupave qiellorë, mund t'i durojë ndryshimet dhe zhvendosjet, ndërkohë që natyra qiellore ngazëllehet nga kjo lëvizje e saktë dhe e shpejtë e, falë saj, mbetet e pacenuar! Por tani ti lëmë gjërat qiellore dhe të kthehemi tek ato njerëzore: do ta shikosh se njerëz dhe popullata të tëra kanë ndryshuar vendbanim. Ç'kuptim kanë

gytetet greke të ngritura në vendet barbare Po maqedonishtja te persianët dhe indianët? Shicia dhe gjithë ato vende të banuara nga njerëz të egër dhe të pagdhendur dëshmojnë për qytete greke të ngritura në brigjet e Pontes: as ashpërsia e dimrit të gjatë, as natyra e banorëve, e ashpër ashtu si edhe klima e tyre, nuk i ka shkurajuar ata që u zhvendosën aty.

Azia është plot me athinas; Mileti popullor shtatëdhjetë e pesë qytete të shpërndara kudo në botë; gjithë bregdeti i Italisë i lagur nga Tireni u popullua me grekë. Azia u njihet etruskëve, tirët popullojnë Afrikën, kartagjienasit Spanjën, grekët u futën në Gali e galët në Greqi, Pirenejtë nuk penguan kalimin e gjermanëve.

Paqëndrueshmëria njerëzore është sulur në rrugë të pakalueshme dhe të panjohura. Marrin me vete fëmijët, gratë, prindërit e rënduar nga pleqëria. Disa njerëz, pasi u endën gjatë, nuk zgjodhën me vendosmëri një venbanim, por nga lodhja zunë vendin më të afërt; të tjerë, me anë të armëve, morën të drejta në tokë të huaj. Disa popullsi, duke shkuar drejt tokave të panjohura, i përpiu deti, të tjera u ndalën atje ku ishin të detyruar të ndaleshin sepse u mungonte gjithçka.

Nuk patën të gjithë të njëjtat arsye për të braktisur vendlindjen e tyre e për të kërkuar një tjetër: disa njerëz, u drejtuan në territore të tjera, për t'i shpëtuar shkatërrimit të qytetit të tyre dhe armëve të armiqve, pasi humbën çdo pasuri; disa i dëboi lufta e brendshme; disa u detyruan të emigronin për të lehtësuar peshën e dendësisë së popullsisë; disa u dëbuan nga epidemia e murtajës, nga tërmetet e vazhdueshme ose nga shuplaka të tjera të padurueshme të një toke fatkeqe, e të tjerë, së fundi, u tërhoqën nga lajmi i një toke pjellore dhe të shumëlëvduar.

Secili e ka lënë shtëpinë për një arsye apo për një tjetër. Por një gjë është e sigurt: askush nuk qëndroi atje ku lindi. Eshtë e pandërprerë endja e racës njerëzore. Në një botë kaq të madhe përditë ndryshon diçka: hidhen themelet e qyteteve të reja, lindin popullsi me emra të tjerë, kur zhduken ato që ishin më parë ose njehsohen me popullsi të tjera më të fuqishme se ato. Gjithë këto zhvendosje popujsh nuk janë gjë tjetër veçse mërgime masash.

Përse po i bie kaq gjatë unë? Ç'rëndësi ka të rri të numëroj Antenorin, i cili themeloi Padovën, apo Evandrin, i cili çoi në brigjet e lumit Tevere mbretërinë e arkadëve? Po Diomedi dhe të tjerët, qofshin fitues apo të humbur, të cilët lufta e Trojës i shpërndau në toka të huaja?

Perandoria Romake u themelua nga një i mërguar, një refugjat, i cili pasi vendlindja e tij u pushtua, mori me vete pak gjëra që i kishin mbetur dhe, i shtyrë nga nevoja e nga frika që i ngjallte fitimtari, erdhi në Itali, ndërsa kërkonte toka të largëta. Sa koloni krijoi më pas ky popull në çdo krahinë! Romakët u vendosën në çdo vend që fituan e, për t'i ndihmuar, u shkonin në ndihmë vullnetarë, madje edhe të moshuar, të cilët pasi lanë altarët e fesë së tyre, ndoqën kolonitë përtej deteve.

Kjo temë nuk ka nevojë për shembuj të tjerë, por unë do të shtoj edhe një tjetër që më vjen ndër mend. Vendi në të cilin ndodhem i ka ndryshuar shpesh banorët e tij. Nuk po flas për gjërat e vjetra, të cilat janë mbuluar nga velloja e kohës; grekët tani janë vendosur këtu , pasi lanë vendet e tyre, u ndalën fillimisht në këtë vend, prej të cilit nuk dihet pse, ndoshta klima e dëmshme për shëndetin, ndoshta fakti se ndodheshin shumë afër me Italinë e fuqishme, ndoshta brigjet pa porte; por nuk u larguan për shkak të egërsisë së banorëve dhe këtë e dëshmon fakti se më pas u vendosën pranë popullsive mizore dhe të ashpra të Galisë.

Më pas, në Korsikë erdhën ligurët dhe spanjollët, siç tregon ngjashmëria e disa zakoneve: përdorin të njëjtën kapelë, të njëjtin lloj këpucësh të kantabrijëve, madje kanë të ngjashme edhe disa fjalë, por nën ndikimin e grekëve dhe ligurëve gjuha e tyre ndryshoi shumë. Në vazhdim u themeluan dy koloni romake, njëra nga Mario e tjetra nga Sila. Ka ndryshuar shpesh popullsia e këtij shkëmbi të thatë dhe plot gjemba.

Pra, nuk do të gjesh dot nje tokë që të jetë ende e banuar nga popullsia vendase. Të gjitha popullsitë janë përzjerë dhe kryqëzuar; disa kanë zënë vendin e të tjerëve; disa kanë dëshiruar atë që të tjerët e kanë përçmuar; disa i kanë dëbuar nga ai vend ku ata më parë kishin dëbuar të tjerë. Ishte e shkruar që asgjë të mos mbetej gjithmonë në të njëjtin vend.

Lakmia në emigrim

Përsa i përket ndryshimit të vendbanimit, pavarësisht nga të metat që kanë të bëjnë me të, Varroni, më i dituri i romakëve, mendon se është ilaç i mjaftueshëm fakti se kudo që të shkojmë kemi të bëjnë me të njëjtën natyrë; kurse M.Bruto mendon për atë që shkon në mërgim, se mjafton që ai të marrë me vete virtytet e tij.

Këto dy pohime, edhe pse dikush, po t'i marrë një nga një, mund të mos i gjykojë si shumë të vlefshme, duhet thënë se për një mërgimtar, të marra bashkë, janë mëse të vlefshme. Në të vërtetë, sa pak humbasim! Dy gjëra na ndjekin kudo që të shkojmë dhe janë gjërat më të bukura që ekzistojnë: natyra, e përbashkët për të gjithë, dhe virtytet, të veçanta për secilin.

Besomë, këtë gjë e deshi ai që krijoi botën, një Zot që zotëron dhe sundon gjithçka, një mendje që krijon vepra të mrekullueshme, një fuqi hyjnore që shpërndan me drejtësi dhe urtësi kudo dhe tek kushdo, si te gjërat e mëdha ashtu edhe te të voglat. Fati dhe vazhdimësia e çështjeve që kanë lidhje midis tyre; kjo gjë, e përsëris, u dëshirua në mënyrë që në pushtetin e të tjerëve të
ndodheshin vetëm gjërat që Ai dëshironte.

Çdo gjë që ka njeriu ndodhet jashtë mundësive njerëzore dhe as nuk mund të hiqet e as nuk mund të jepet. Kjo botë, që është krijimi më madhështor dhe më i bukur dhe shpirti ynë, i cili botën e shikon me ëndje dhe e adhuron, se është pjesa më e mrekullueshme e saj, na përkasin neve dhe do të qëndrojnë me ne për aq kohë sa të
ekzistojmë me Lejen e Tij.

Prandaj, të shkathët dhe krenarë, le të nxitojmë për të shkuar kudo që të na çojë fati. Le të përshkojmë gjithë tokën: nuk ka asnjë vend mërgimi në këtë botë; asnjë vend nuk është i huaj për njeriun. Kudo e shikojmë
qiellin nga një largësi e barabartë; largësia që ndan njeriun nga qiejt është gjithmonë e njëjtë në çdo vend.

Prandaj, derisa sytë e mi të mos privohen nga ajo shfaqje, me të cilën nuk ngopen dot, derisa të më lejohet të shikoj diellin dhe hënën, derisa të mund t'ia ngul sytë yjeve dhe të studioj lindjen e perëndimnin e tyre, largësinë dhe shkaqet e lëvizjes së tyre, herë më e shpejtë e herë më e ngadaltë, dhe të sodis të gjithë yjet që vezullojnë natën, disa prej të cilëve qëndrojnë të palëvizshëm, disa zhvendosen, jo në një hapësirë të pafund, por duke ndjekur orbitën e tyre, disa shpërthejnë papritmas, të tjerë duket sikur të verbojnë nga një vezullim flake kur bien ose lënë një vazhdë shumë të shkëlqyeshme kur kalojnë: derisa të kem mundësi t'i kundroj të gjitha këto dhe të marr pjesë në jetën qiellore, për aq sa i lejohet njeriut, derisa shpirti im, i cili është i prirur të shikojë gjërat që janë të ngjashme me të, të drejtohet gjithmonë nga qielli, ç'më duhet se në cilën tokë do të shkel?

"Por kjo tokë nuk është pjellore me pemë frutore apo me degë me lule; nuk është e lagur nga lumenj të mëdhenj dhe të lundrueshëm; nuk prodhon asgjë nga ato që u duhen popullsive të tjera dhe mezi përballon mbijetesën e banorëve të saj; ajo nuk nxjerr mermer të çmuar, nuk ka miniera ari e argjendi".

Është i ngushtë shpirti i atij që kënaqet me të mirat tokësore: duhet ta shpiesh atë drejt
atyre gjërave që shfaqen dhe shkëlqejnë kudo njësoj. Duhet të mendojmë, gjithashtu, edhe se të mirat tokësore pengojnë të mirat e vërteta për shkak të paragjykimeve të gabuara që mbartin. Sa më të gjatë t'i bëjnë hajatet njerëzit, sa më të larta t'i ndërtojnë kullat, sa më të shumë t'i zgjerojnë lagjet, sa më të thella t'i gërmojnë shpellat për në verë, sa më të ngarkuar të jenë tavanët e sallave të tyre të ngrënies, aq më shumë këto gjëra do t'i pengojnë ata që të shikojnë
qiellin.

Fati të ka vërtitur në një krahinë ku strehimi më luksoz është një kasolle: ti ke një shpirt shumë të vogël që ngushëllohet me gjëra të ulëta, por i përballon ato me guxim sepse njeh kasollen e Romolos. Më mirë thuaj: “A nuk i mban, vallë, virtytet e mia kjo kasolle e varfër? Do të jetë gjëja më e bukur e çdo kohe nëse në të do të shquhet drejtësia, vetëpërmbajtja, urtësia, mëshira, aftësia për t'i shpërndarë njësoj të gjitha detyrat, njohja e gjërave njerëzore e hyjnore. Nuk është i ngushtë ai vend që mban kaq shumë virtyte,
asnjë mërgim nuk është i rëndë nëse ti shkon me një rezervë të tillë."

Bruto në librin e tij "Mbi virtytin" thotë se ka parë Marçelon, mërgimtar në Mitilenë, të jetonte i lumtur, aq sa i lejohet natyrës njerëzore, dhe t'i përkushtohej me gjithë shpirt, si asnjëherë më parë, arteve të bukura. Më tej ai shton se, duke u bërë gati të kthehej pa shokun e tij, iu duk sikur po shkonte ai në mërgim e jo sikur po linte Marçelon atje.

Marçelo qe shumë më i lumtur për mërgimin kur mori lëvdatat e Brutos sesa për konsullatën kur mori lëvdatat e shtetit! Sa njeri i madh qe ai që i tha dikujt se ndihej i mërguar sepse nisej përsëri për në vendin e tij duke lënë diku një të mërguar! Sa njeri i madh qe ai që ngjalli admirimin e dikujt që ishte i admiruar nga Katoni!

Më tej Bruto thotë se Çezari nuk u ndal në Mitilenë sepse nuk duronte dot të shikonte një njeri të tillë kaq të poshtëruar. E kur Senati, me anë të lutjeve publike, përgjëroi kthimin e tij, ishin të gjithë kaq në ankth dhe të trishtuar atë ditë, saqë dukej sikur ishin në të njëjtën gjendje shpirtërore me Bruton dhe nuk luteshin për Marçelon po për veten e tyre, që të mos vazhdonin të jetonin si të mërguar nga mungesa e tij. Por Marçelo arritjen e tij më të madhe e pati ditën që Bruto nuk qe në gjendje ta linte atë të mërguar, ndërsa Çezari nuk guxoi ta shikonte. Ai, në të vërtetë, pati një dëshmi të
dyfishtë: Brutos i erdhi keq të kthehej pa Marçelon, Çezarit i erdhi turp.

Nuk mund të dyshohet se një njeri i tillë në
këtë mënyrë ka marrë zemër për ta duruar me qetësi mërgimin: "Të jesh pa vendlindje nuk është diçka për t'u mëshiruar. Studimet që ke bërë, të kanë mësuar se njeriu i ditur e ka kudo një vendlindje. Po atëherë? A nuk ka qenë larg vendlindjes për dhjetë vjet ai që të ka bërë të mërgosh? Ai, pa dyshim, e ka bërë për të zgjeruar kufijtë e perandorisë, po sidoqoftë ka qenë larg vendlindjes.

Edhe tani atë e tërheq Afrika, në të cilën ka plot kërcënime për të rifilluar luftën, e tërheq Spanja, në të cilën forcohet përsëri partia kundërshtare e mundur dhe e poshtëruar, e tërheq Egjipti i pasigurt e, së fundi, atë e tërheq e gjithë bota që pret me ankth të ketë një çast të lumtur nga pushteti ynë i dobët. Me cilin do të përballet më parë ai? Kujt do t'i kundërvihet? Fitorja do ta çojë nga një tokë në tjetrën. Popujt le ta adhurojnë dhe lëvdojnë: ti jeto i kënaqur me caktimin e Zotit".

Pra, Marçelo e përballoi me guxim mërgimin dhe ndryshimi i vendlindjes nuk e ndryshoi fare shpirtin e tij, edhe pse varfëria e ndiqte nga pas. E që këtu nuk ka asgjë të keqe, këtë e kupton kushdo që nuk ka një lakmi të tillë kurnacërie dhe vesesh sa të përmbysë gjithçka. Sa pak gjëra i duhen njeriut për të mbijetuar! E si mund t'i mungojë kaq pak gjë atij që ka ndonjë virtyt?

Përsa më përket mua, ndiej se kam humbur sëkëllditë, jo pasuritë. Nevojat e trupit janë të pakta: ai kërkon vetëm që të mos ketë ftohtë dhe të ushqehet që të shuajë urinë dhe etjen; gjithçka tjetër që kërkon veç këtyre e kërkon nga veset, jo nga nevoja. Nuk është e nevojshme të gërmosh në thellësitë e detit, as të rëndosh stomakun me një mori kafshësh gjahu e as ti marrësh guaskat e oqeanit një plazhi të panjohur: të tjerët le ta shkatërrojnë këtë kënaqësi, në të cilën luksi i ka kaluar kufijtë e një perandorie që e kanë zili të gjithë!

Pretendojnë që të merret përtej Fazit ajo që u duhet për kuzhinën e tyre madhështore dhe nuk kanë turp t'u kërkojnë zogj Partëve", me të cilët ende nuk i kanë larë hesapet. U sjellin nga anës e anës ushqimet më të zgjedhura për të kënaqur qiellzën e tyre sqimatare; u sjellin pije nga oqeani më i largët për të kënaqur stomakun e tyre, i cili
mezi i tret ato ngaqë është shkatërruar prej sqimës. Vjellin për të ngrënë dhe hanë për të vjellur; nuk denjojnë as t'i tresin ushqimet që u vijnë nga e gjithë bota. Si mund ta dëmtojë varfëria atë që i përçmon të gjitha këto? Por varfëria është e dobishme për atë që i dëshiron këto gjëra me gjithë shpirt: ajo e mjekon atë kundër dëshirës së tij sepse, nëse ai nuk i ka pranuar mjekimet as atëherë kur nuk ka patur rrugëzgjidhje tjetër, pastaj kur ato nuk i nevojiten më, ngjan me atë që nuk i pranon ushqimet nga qejfi.

Jul Çezari, i cili për të treguar se ç'janë në gjendje të bëjnë veset e shumta të shoqëruara nga një fat i madh, brenda ditës, vetëm për një darkë, shpenzoi dhjetë milionë sestercë; e megjithëse për këtë i erdhi në ndihmë zgjuarsia e të gjithëve, prapëseprapë mezi e gjeti mënyrën që të shpenzonte për një darkë të vetme haraçin e tri krahinave.

Të shkretët ata që nuk vënë dot gjë në gojë nëse qiellëza e tyre nuk ka përpara ushqimet më të kushtueshme! Të kushtueshme jo për shijen e tyre të mrekullueshme ose për lezetin që i japin ushqimit, por për faktin se janë të rralla dhe të vështira për t'u gjetur. Sikur këta njerëz të vendosnin që të arsyetonin me mend në kokë, a do të ishte më nevoja për të vënë gjithë këtë mjeshtëri në shërbim të barkut? Përse hyjnë në punë tërë ato shkëmbime tregtare? Përse duhen shkatërruar tërë ato
pyje? Përse duhet rrëmuar fundi i detit? Ushqimet që natyra i ka shpërndarë në çdo vend gjenden kudo, kurse këta i kanë afër por nuk i kanë sytë në ballë për t'i parë ato, prandaj përshkojnë krahina e kalojnë dete, e ndërkohë që mund ta shuanin urinë me shumë pak gjëra, e nxisin atë duke paguar
shtrenjtë.

Më vjen të them: "Përse i vini anijet në det? Përse armatoseni si për kafshët e egra ashtu edhe për njerëzit? Përse endeni të shqetësuar sa andej - këndej? Përse mblidhni kaq shumë pasuri? Nuk doni të mendoni se sa i vogël është trupi juaj? A nuk është çmenduri, a nuk është dalldi të dëshirosh kaq shumë, kur ti ke mundësi të mbash kaq pak? Ju mund të shtoni të ardhurat që keni, mund të zgjeroni kufijtë, por nuk mund të zmadhoni trupat tuaj. Edhe kur tregtia t'ju ketë shkuar mbarë, edhe kur të keni fituar shumë gjëra nga lufta, edhe kur të keni mbledhur ushqime që t'ju vijnë nga ana e anës, nuk do të keni ku t'i vini gjithë këto zahire.

Prandaj, pse i mblidhni gjithë këto gjëra? Atëherë, me siguri që ishin fatkeqë të parët tanë (virtytet e të cilëve mbajnë ende në këmbë veset tona) të cilët e përgatitnin ushqimin me duart e tyre, kishin tokën si shtrat, kishin banesa që nuk shkëlqenin nga ari dhe tempuj që nuk vetëtinin nga xhevahirët. Atëherë disa nga njerëzit luteshin mbi hyjni prej argjili dhe ata që betoheshin në emër të tyre ktheheshin tek armiku dhe ishin gati të jepnin edhe jetën vetëm që të mos i tradhtonin ato.

Patjetër që diktatori ynë (i cili priti lajmëtarët samnitë ndërsa përgatiste në zjarr një drekë të varfër, me duart e tij, me ato duar që shpesh kishte goditur armikun dhe kishte vënë një kurorë dafine në qiellin e ndritshëm të kodrave të Kapitolit) duhej të kishte jetuar
më pak i lumtur se ç'jetoi Apiçi. Në atë qytet,
nga i cili filozofët kohë më parë kishin qenë të detyruar të largoheshin sepse shthurnin rininë, ai mësonte artin e gatimit dhe me mësimin e tij shthuri nje epokë të tërë!"

la vlen të dish se si përfundoi ai: pasi shpenzoi pa hesap në kuzhinë një milion sestercë e pasi përlau i zdërhallur dhuratat
bujare të princërve dhe haraçin e madh të Kampidolios, i mbytur në borxhe, u detyrua, për herë të parë, të bënte hesapet dhe llogariti se i mbeteshin vetëm dhjetë milionë
sestercë, e kështu u helmua, a thua se të jetoje me dhjetë milionë sestercë do të thoshte të vuaje për bukë.

Në ç'luks jetonte ky njeri që e quante varfëri të jetoje me dhjetë.milion sestercë? Tani ec e më thuaj, po të duash, se pasuria është e rëndësishme për gjërat, jo për shpirtin. Dikush pati frikë nga dhjetë milion sestercë dhe e largoi frikën me helm, ndërkohë që të tjerë i dëshironin me gjithë shpirt ato. Për atë njeri të sëmurë nga trutë, pija e fundit qe ajo me e shëndetshmja: por ai helmet i hante dhe i pinte, jo vetëm kur kënaqej me gostitë e tepruara, por edhe kur krenohej me to, kur nxirrte në pah veset që kishte, kur tërhiqte vëmendjen e qytetit te luksi i tij, kur i nxiste të rinjtë të bënin si ai, megjithëse ata ishin vetë të prirur për këtë edhe pse nuk kishin shembuj të këqij.

Kjo gjë i ndodh atij që nuk i vë një cak pasurive të tij, por ka zakone të gabuara, vullneti i të cilave është i pangopur dhe i pakufizuar. Lakmia nuk ngopet asnjëherë ndërsa natyra mjaftohet me pak. Pra, varfëria nuk e shqetëson mërgimtarin sepse, në të vërtetë, asnjë vend mërgimi nuk është aq i varfër sa të mos jetë aq pjellor për të ushqyer një njeri.

I mërguari ndien mungesën e një veshjeje
dhe të një shtëpie! Nëse ai do t'i dëshirojë këto gjëra vetëm ngaqë i duhen, nuk do t'i mungojë as një mbulesë e as një çati, sepse një trupi i duhet fare pak për t'u mbuluar dhe ushqyer. Zoti nuk e ka vështirësuar gjetjen e asaj që është e nevojshme për njeriun.

Por, nëse dikush do dëshirojë një veshje të ngarkuar me purpur, të thurur në ar ose të qendisur me shumë ngjyra dhe mjeshtëri, atëherë nuk është faji i fatit nëse ai është i varfër, është faji i tij. Edhe sikur t'i kthesh atij
gjithçka që ka humbur, përsëri nuk do të përfitosh gjë: në të vërtetë, ai do të dëshirojë gjëra të tjera që do ta bëjnë atë më të varfër nga ç'ishte në mërgim.

E nësë dikush dëshiron të ketë orendi që të shkëlqejnë në ar, argjend të punuar nga mjeshtrit më në zë të lashtësisë, bronze të bërë të çmuar nga çmenduria e pak njerëzve, mori skllevërish, që do ta ngushtonin edhe shtëpinë më të madhe, mushka me barkun plot, që do të shëndosheshin patjetër dhe mermer nga çdo vend i botës, atëherë edhe sikur t'i mbledhë të gjitha këto, shpirti i tij nuk do të ngopet dot kurrën e kurrës; ashtu siç nuk do të ketë ujë mjaftueshëm për të kënaqur atë, etja e të cilit nuk vjen nga nevoja për të pirë, por nga një zjarr flakërues që i djeg trupin. Ajo nuk është etje, por sëmundje.

Kjo gjë nuk ndodh vetëm për pasuritë dhe ushqimet. Është karakteristikë e çdo dëshirë të lindë jo nga nevoja por nga veset: nëse ti do ta pëmbushësh atë dëshirë, nuk do t’i japësh fund lakmisë, por do ta zhvillosh atë. Atë që do dijë të përmbahet brenda kufijve të natyrshëm, nuk do ta ndiejë varfërinë; atë që do t'i kaiojë këta kufij do ta ndjekë varfëria edhe kur të jetë mes pasurive më të mëdha. Gjërat e nevojshme është në gjendje t'i përballojë edhe mërgimi, të tepërtat nuk i përballon dot as një mbretëri.

Është shpirti ai që na pasuron. Ai na ndjek në mërgim dhe në shkretëtirat më të ashpra e kur e gjen atë që mjafton për të mbajtur trupin, ndihet i pasur dhe kënaqet me të. Pasuria nuk ka të bëjë me shpirtin ashtu siç nuk ka të bëjë as me veprat e pavdekshme.

Të gjitha këto gjëra, të cilat njerëzit e trashë dhe shumë të lidhur me trupin e tyre i adhurojnë, domethënë përmendoret, arin, argjendin, tavolinat e mëdha të rrumbullakëta dhe të lëmuara, janë pesha tokësore që, një shpirt i pastër dhe mirënjohës ndaj natyrës së tij, nuk mund t'i dëshirojë, duke qenë kaq i kulluar dhe i gatshëm për t'u sulur drejt hapësirave sapo të jetë i lirë. Ndërkohë, ai i vëzhgon gjërat hyjnore me mendimet e tij të mprehta dhe të larta, kuptohet, aq sa ia lejon pesha e gjymtyrëve dhe barra e rëndë që e rrethon.

Prandaj, shpirti që është i lirë dhe ndodhet pranë besimit, që bën pjesë në hapësirën e pafund dhe të përjetshme, nuk mund ta ndiejë veten asnjëherë të mërguar. Në të vërtetë, mendimi i tij depërton qiellin, të tanishmen dhe të ardhmen. Ndërsa ky trup i mjerë, që është burg dhe zinxhir i shpirtit, përplaset andej - këndej: mbi të bien torturat, dhuna, sëmundjet; kurse shpirti është i shenjtë dhe i përjetshëm, ai është i mbrojtur nga çfarëdolloj dhune.

Që ti të mos kujtosh se unë përdor vetëm mësimet e njerëzve të ditur për të lehtësuar vështirësitë e varfërisë (të cilat nuk i ndien askush, përveç atij që e quan atë të tillë), shiko, para së gjithash, pjesën më të madhe të të varfërve. Ata, nëse vëren me kujdes, nuk janë aspak më të pafat dhe më të shqetësuar se të pasurit, përkundrazi, janë më të lumtur, sepse shpirti i tyre është më pak mbase i torturuar nga shqetësimet.

Le t'i lemë të varfërit e të hidhemi te të pasurit: në sa shumë janë të ngjashëm ata me të varfërit! Kur udhëtojnë, janë të detyruar të përgjiysmojnë valixhet, e sa herë që u duhet të nxitojnë se kështu e kërkon udhëtimi, ndahen nga turma e hamejve. Sa pak gjëra marrin me vete kur shkojnë ushtarë ngaqë tradita ushtarake nuk lejon të kesh me vete gjëra të panevojshme?

Ata nuk ngjajnë me të varfërit vetëm në rrethana të caktuara dhe në toka të shkreta: nganjëherë, kur i kap mërzia për shkak të pasurive të tepërta, vendosin që të hanë përtokë, përbuzin arin dhe argjendin dhe përdorin enë argjili. Sa të çmendur! Kanë gjithmonë frikë nga ajo që dëshirojnë. Sa shumë mjegull që kanë në mendje, sa të verbuar janë nga padituria për të parë realitetin, të cilin ata e imitojnë nga qejfi!

Unë, sa herë që sjell ndër mend shembujt antikë, kam turp të ngushëlloj të varfërit, sepse luksi i kohëve tona ka arritur në atë pikë që ushqimi dhe pajisjet që i duhen për udhëtim një të mërguari janë më të mëdha nga ç'ishte më parë pasuria e një princi. E dimë mjaft mirë që Omeri kishte vetëm një skllav, Platoni tre dhe Zenoni, themeluesi i filozofisë stoike të fortë dhe burrërore, nuk kishte asnjë. Po kush vallë mund të thotë se ata jetuan në varfëri, pa u dukur, për këtë arsye, njerëzit më të varfër?

Menenio Agripa, i cili qe ndërmjetësi i paqes midis Senatit dhe popullit, u varros me paratë që u mblodhën për ndihma. Atilio Regolo, kur ishte në Afrikë dhe mundte kartagjenasit, i shkroi Senatit se i ishte larguar argati dhe i kishte braktisur çifligun; atëherë Senati vendosi që toka e tij të punohej me shpenzimet e shtetit, për aq kohë sa të mungonte Regolo. Se mos ishte ndonjë gjë e rëndë të mos kishe një skllav, kur bujkun e tij e zëvendësonte populli roman!

Vajzat e Shipionit e paguan pajën me paratë e arkës së shtetit sepse i ati nuk u kishte lënë asgjë: për hir të Zotit, ishte e drejtë që, të paktën një herë, populli roman t'i paguante një haraç Shipionit, ndërkohë që ato para nxirreshin vazhdimisht nga kartagjenasit. Sa me fat ata dhëndurë që patën për vjehërr popullin romak! Apo mendon se ata njerëz, valltaret e të cilëve martohen me një milion sestercë, ishin më të lumtur se Shipioni, vajzat e të cilit morën për pajë, nga Senati, kujdestari i tyre, një monedhe të bronztë?

Ka akoma ndonjë që përbuz varfërinë edhe duke patur shembuj kaq të qartë? Si mund të pezmatohet një mërgimtar nëse i mungon diçka kur Shipionit i mungonte paja e vajzave, Regolos argati që do t'i punonte çifligun, Menenios paratë për varrimin, kur të gjithë këtyre iu dha me nderim të madh ajo që u mungonte, pikërisht për faktin se kishin mbetur pa të? Me këto shembuj varfëria jo vetëm që jetohet me qetësi, por është edhe e këndshme dhe e pranueshme.

Mund të përgjigjemi: “Përse i ndan me mjeshtëri disa gjëra, të cilat, veç e veç, mund të durohen, por nëse bashkohen, nuk janë më të durueshme? Ndryshimi i vendbanimit mund të durohet nëse bëhet fjalë vetëm për ndryshim vendi: varfëria është e durueshme nëse nuk ka lidhje me pandershmërinë, e cila, vetë, mjafton për të poshtëruar shpirtin."

Kujtdo, që të më trembë me gjithë këto të këqija, duhet t'i them këto fjalë: “Nëse ke aq forcë sa t'i bësh ballë një fatkeqësie të çfarëdoshme, do të kesh forcë edhe për të
përballuar të gjitha të tjerat. Pasi virtyti ta forcojë shpirtin tënd, ai do të jetë gjithmonë i paprekshëm."

Nëse je liruar nga lakmia, plaga më e tmerrshme e racës njerëzore, nuk do të të pengojë ambicia. Nëse e shikon ditën e fundit të jetës tënde jo si një ndëshkim, por si një ligj hyjnor, në zemrën tënde, e cila nuk ka më frikë nga vdekja, nuk do të hyjë më asnjë frikë tjetër. Nëse mendon se seksualiteti nuk i është dhënë njeriut thjesht për të ndjerë kënaqësi, por për të shtuar racën, e nëse ky kamzhik tinëzar që fshihet thellë në shpirt nuk do të ketë njollosur, atëherë çdo dëshirë tjetër do të kalojë pranë pa të prekur. Arsyeja nuk i zbut veset një nga një, por njëherësh: kur fitohet, zakonisht, fitohet një herë e mirë.

Ti kujton se turpi mund ta shqetësojë njeriun e ditur, atë që nuk ka më pyetje brenda vetes, që është veçuar nga opinionet e vegjëlisë? Një vdekje e turpshme është shumë më e keqe se turpi. Megjithatë, Sokrati, me të njëjtën fytyrë, me të cilën më parë, kishte vënë në vijë tridhjetë tiranët, u fut në burg dhe e zhveshi atë vend nga çdo lloj turpi: nuk mund të dukej më burg ai vend në të cilin ndodhej Sokrati.

Kush është kaq i qorruar përpara të vërtetës sa ta quajë të turpshme humbjen e dyfishtë të Marko Katonit në kandidaturën për Gjykatën e Shkallës së Parë dhe konsullatës? Turp ishte për gjykatën dhe konsullatën, të cilat Katoni i kishte nderuar me kandidaturën e tij.

Askush nuk përçmohet nga të tjerët nëse nuk përçmon veten. Vetëm një shpirt i rëndomtë dhe i lig mund të jetë i prirur për një fyerje të tillë; ndërsa ai që arrin të ngrihet kundër rrethanave më mizore, në të cilat njerëzit e tjerë janë mposhtur, dhe i rrëzon ato të këqija, atëherë shpirti i tij nuk do të jetë më i prirur ndaj tyre. Në të vërtetë, ai është i mbrojtur prej kohësh ndaj çdo lloj dobësie tjetër.

Po çonin për të ekzekutuar në Athinë Aristidin, përpara të cilit të gjithë ulnin sytë dhe fillonin të vajtonin, sikur të ishin marrë masa jo kundër një njeriu të drejtë, po kundër vetë drejtësisë: e megjithatë doli dikush që e pështyu në fytyrë. Aristidi mund edhe të mërzitej, sepse e dinte se asnjëri nga ata që e kishin gojën e pastër nuk do të
kishte paturpësinë të bënin këtë gjë: por ai pastroi fytyrën dhe, duke buzëqeshur, i tha gjykatësit që e shoqëronte: "Kujtoji atij që të mos e hapë më gojën aq shumë". Kjo do të thoshte të fyeje pikërisht fyerjen.

E di që disa njerëz thonë se nuk ka asgjë më të rëndë sesa të të shpërfillin, dëshirojnë më mirë të vdesin. Këtyre unë u përgjigjem se edhe në mërgim të përbuzin ndonjëherë: nëse një njeri i madh ka rënë, prehet në tokë, nuk është më i përçmuar se rrënojat e shkelura të tempujve, të cilat besimtarët shkojnë bëjnë adhurime sikur të ishin ende në këmbë.

Për ngushëllimin

Shpesh, nëna ime e mrekullueshme, kam ndier dëshirën për të të ngushëlluar dhe shpesh jam tërhequr. Kishte shumë arsye që më shtynin ta bëja: para së gjithash, më dukej sikur do të lirohesha nga çdo shqetësim, nëse do të kisha mundur, në mos t'i mbysja lotët, të paktën t'i thaja ato; pastaj, e kuptoja se do të kisha më shumë forcë për të dhënë zemër ty, nëse do ta merrja veten unë i pari. Prandaj, duke mbajrur njërën dorë mbi plagën time, mundohesha me çdo mënyrë që të arrija deri te ju për t'iu shëruar plagët.

Por kishte arsye të tjera që e vononin qëllimin tim. E dija se nuk mund ta mposhtja dhimbjen tënde kur ishte ende në hapat e parë, pa rrezikuar që fjalët e mia për të të ngushëlluar ta acaronin më tej atë; në të vërtetë, edhe gjatë sëmundjeve, nuk ka asgjë më të rrezikshme se ilaçi i dhënë para kohe. Kështu prisja që dhimbja të kalonte vetë e, pasi, me kalimin e kohës, të ishte fashitur aq sa të duronte mjekimet, të më lejonte që ta prekja dhe të merresha me të. Nga ana tjetër, edhe pse kisha shfletuar të gjitha veprat e shkrimtarëve më të njohur për të përmbajtur e fashitur dhimbjet, nuk gjeja dot shembullin e askujt që t’i kishte ngushëlluar prindërit për një dhimbje që e kishte pikëlluar edhe atë vetë. Pra, stepesha
përpara diçkaje që askush nuk e kishte bërë më parë, dhe kisha frikë se, në vend që të të ngushëlloja, ngacmoja plagën.

Pastaj, a nuk duheshin gjetur fjalë të reja, e jo një stil i rëndomtë dhe i zakonshëm, për atë që, duhej të ngrinte kokën pikërisht në mes të flakadanit? Po kur dhimbja e kalon
kufirin, patjetër që na e heq kënaqësinë e fjalës, sepse shpesh na heq edhe zërin.

Unë, sidoqoftë, do të provoj, jo për të patur besim në zotësitë e mia intelektuale, por sepse ngushëllimi më i mirë është vetë ngushëlluesi. E ti, që nuk më kundërshton asnjëherë, shpresoj të mos më kundërshtosh as kësaj here dhe të më lejosh t’i vë një kufi keqardhjes tënde.

Nuk e vë në dyshim se, për ty, unë jam më i fortë se dhimbja jote, megjithëse për atë që vuan nuk ka asgjë më të fortë se dhimbja. Prandaj, nuk do të ndeshem menjëherë me të. Fillimisht, do t'i shkoj pas dhe do t'i jap shkas për t'u gjallëruar: dua të nxjerr në shesh plagët dhe të hap përsëri ato që janë mbyllur tashmë.

Dikush do të thotë: "Ç'ngushëllim është ky, të sjellësh ndër mend dhimbjet e harruara dhe ta vësh shpirtin përballë gjithë shqetësimeve të tij, kur ai mezi e duron edhe vetëm një të tillë?". Por, le ta marrë vesh ky njeri se, sëmundjet kur janë aq të rrezikshme sa keqësohen edhe pse merren ilaçe, shpesh mjekohen me ilaçe të ngjashme me ato që shkaktojnë sëmundjen. Prandaj, unë do të mbledh të gjitha hidhërimet e saj, të gjitha vajtimet: kjo do të thotë ta mjekosh dhimbjen me një kurë jo të lehtë, por të përdorësh zjarrin dlhe hekurin. Ç'do të përfitoj nga kjo? Që shpirtit, i cili ia ka dalë mbanë të përballojë shumë fatkeqësi, do t'i vijë zor të mos përballojë një plagë të vetme në një trup të mbuluar nga shenjat e plagëve.

Pra, le të qajnë sa të duan e le të ankohen shpirtrat e dobët të atyre që janë plogështuar nga lumturia e tepërt dhe lëshohen sapo përballen me pengesën më të vogël; ndërsa ata që i kanë kaluar vitet mes fatkeqësive do të dijnë të durojnë me vendosmëri burrërore dhe me qetësi edhe goditjet më të rënda. Vuajtja e vazıdueshme ka vetëm një të mirë: i bën më të fortë ata që i godet gjithnjë.

Fati nuk të ka lenë asnjëherë rehat nga zitë e rënda; as ditën që erdhe në jetë: humbe nënën sapo linde, madje ndërsa po lindje, e mbete, si të thuash, në dorë të fatit. Të rriti një njerkë të cilën ti, me respektin dhe dashurinë e madhe që vetëm një bijë nëne mund të ketë, e detyrove të ishte nëna jote: fundja, edhe një njerkë e mirë kushton shumë. Kishe një xhaxha të cilin e doje shumë, një njeri i shkëlqyer dhe shumë i guximshëm, të cilin e humbe ndërsa po e prisje që të vinte te ty e, meqë fati i zi kishte frikë se mos nuk tregohej shumë mizor me ty duke i larguar shumë goditjet nga njëra tjetra, brenda tridhjetë ditësh varrose burrin tënd të dashur me të cilin kishe tre fëmijë.

Ndërsa vajtoje, të lajmëruan për zinë e re, pikërisht atëherë kur fëmijët e tu ishin larg, fatkeqësitë në atë kohë sikur të ishin mbledhur me dashje, që të mos kishe mundësi ta mbështesje asgjëkund dhimbjen
tënde. Nuk po flas për rreziqet e shumta, për frikën e madhe, sepse ti ia dole mbanë sulmeve të tyre të vazhdueshme. Tani, në po atë gji familjar prej të cilit kishe përcjellë tre nipër, ti mblodhe kockat e tyre. Njëzet ditë pasi varrose tim bir, i cili vdiq mes krahëve dhe puthjeve të tua, të erdhi lajmi se të kishin larguar edhe prej meje. Vetëm kjo të mungonte tani: të qaje të gjallët.

E pranoj: kjo e fundit është plaga më e rëndë që ka goditur trupin tënd. Nuk të ka gërvishtur lëkurën, por të ka çarë zemrën dhe shpirtin. Rekrutët ulërijnë pse janë plagosur fare pak dhe i kanë frikë duart e mjekëve më shumë se shpatat e armiqve, kurse veteranët, edhe pse janë shpuar tejpërtej, lejojnë që t'i mjekojnë me qetësi dhe pa bërë zë: kështu duhet të lejosh edhe ti që të të mjekoj unë.

Lëri mënjanë ankimet, ulërimat dhe të gjitha
sjelljet e tjera me të cilat e nxjerrin në pah dhimbjen gratë. Kanë qenë të kota të gjitha fatkeqësitë nëse ende nuk ke mësuar të jesh fatkeq.

Mos ndoshta duket se nuk kam qenë shumë
i kujdesshëm ndaj teje? Nuk të fsheha asnjë nga fatkeqësitë që të kanë ndodhur, por t’i vura të gjitha përpara. E bëra këtë me shumë guxim sepse vendosa që ta shpartalloj dhimjen tënde, jo ta kufizoj atë. Dhe besoj se do ta shpartalloj, nëse do të tregoj, para së gjithash, se asgjë nga ato që më ka ndodhur nuk mund të më mërzisë as mua e as të afërmit e mi; pastaj, kur të flas për ty do të them se edhe fati yt, i cili varet plotësisht nga i imi, nuk është i padurueshëm.

Do të filloj, para së gjithash, me atë që dëshiron të dëgjojë dhembshuria jote, pra që unë jam mirë. Nëse do të kem mundësi, do të tregoj se unë mund t'i duroj ato gjëra që ti mendon se më kanë rrënuar. E, nëse nuk do të bind dot, të paktën do jem më i qetë me veten se do jem i lumtur edhe pse ndodhem në rrethana që, zakonisht, të mërzisin.

Mos u beso të tjerëve për gjëra që kanë të bëjnë me mua: e po të siguroj unë vetë që nuk jam i mërzitur, që të mos shqetësohesh nga zëra të pabazuara. Po të shtoj, që të jesh më e qetë, se nuk ka asnjë mundësi që unë të mërzitem.

Ne kemi lindur për të qenë të prirur të jemi të lumtur, nëse nuk e braktisim lumturinë. Natyra ka vepruar në mënyrë të tillë që të mos kishim nevojë për shumë gjëra për të qenë të lumtur: secili është në gjendje të jetë i lumtur vetë. Rrethanat e jashtme nuk janë shumë të rëndësishme dhe nuk ndikojnë shumë as për të qenë i lumtur e as për të qenë i mërzitur: fati i mirë nuk e lartëson njeriun e ditur dhe fati i keq nuk e ligështon atë. Ai, në të vërtetë, është munduar që t'i besojë gjithmonë vetëm vetvetes dhe ta kërkojë te vetja çdo gëzim.

Po atëherë? Mos do të them se jam njeri i ditur? As që më shkon ndër mend. Sepse sikur ta quaja veten të tillë, jo vetëm do mohoja se jam i mërzitur, por do pohoja se jam njeriu më me fat dhe se kam arritur të jem shumë pranë Zotit. Sidoqoftë, e lashë veten në dorë të njerëzve të ditur dhe kjo gjë mjafton për të lehtësuar çdo hidhërim e, duke mos qenë ende në gjendje ta ndihmoja vetveten, u strehova në fushat e atyre që dinë të mbrojnë veten dhe të dashurit e tyre.

Ata më urdhëruan të hap sytë gjithmonë, njësoj si të isha në një vendrojë, e të parashikoja të gjitha lëvizjet dhe sulmet e fatit para se të më binin përsipër. Fati është i vështirë vetëm për ata që i prek papritur, kurse ai që ka qenë gjithmonë në pritje të tij e ka të lehtë ta durojë. Kështu, sulmi i armiqve përfshin ata që kapen në befasi, kurse ata që janë përgatitur para kohe për luftë, që janë pajisur mirë dhe janë vënë në pozicion, e përballojnë më lehtë sulmin e parë, që është edhe më i vrullshmi.

Unë nuk i kam zënë besë asnjëherë fatit, as atëherë kur dukej sikur ishte i qetë. Të gjitha ato të mira që m'i kishte dhënë me mirëdashje: paratë, pozitën, ndikimin, unë i mbajta në mënyrë të tillë që ai mund t'i merrte përsëri, pa më turbulluar. I kam ndenjur gjithmmonë larg atyre të mirave: prandaj ajo i mori përsëri, nuk m'i rrëmbeu. Fati i keq shkatërron vetëm atë që gënjehet nga fati i mirë.

Ata që i kanë dëshiruar dhuntitë e natyrës si të mira vetjake dhe të përjetshme, ata që duan të jenë të adhuruar pikërisht për ato dhunti, ligështohen dhe dëshpërohen kur shpirti i tyre i zbrazët dhe i papjekur, i cili nuk e njeh kënaqësinë e vërtetë, ndihet i privuar nga ato kënaqësi të rrema dhe kalimtare. Ndërsa ai që nuk fryn gjoksin në rrethana të gëzueshme, nuk ligështohet në rrethana të këqija, por qëndron i fortë si në njërin rast ashtu edhe në tjetrin, me vendosmërinë e tij të sprovuar, sepse pikërisht te lumturia ka gjetur atë që duhet bërë për t'iu kundërvënë fatit të keq.

Prandaj, nuk kam gjetur asnjë të mirë të vërtetë, tek ato të gjëra që të gjithë i dëshirojnë; e më janë dukur gjithnjë të zbrazëta dhe të ngjyrosura me bojëra që bien në sy dhe të mashtrojnë, por në brendësi nuk kanë asgjë që të përputhet me pamjen e jashtme. Tani në ato gjëra që quhen të këqija, nuk gjej asgjë kaq të tmerrshme dhe të padurueshme siç na frikëson besimi popullor. Vetë fjala, për shkak të njëfarë bindjeje dhe miratimi të përgjithshëm, tingëllon shumë e padëshirueshme dhe godet ata që e dëgjojnë atë si diçka të urryer dhe ogurzezë: kështu e ka vendosur populli, por njerëzit e ditur, në përgjithësi, nuk ua venë veshin fjalëve të popullit.

Letër e djalit për nënën 

Nëna ime, po të rishkruaj përsëri në këtë kohë që po më dhurohet.

Meqënse nuk ke asnjë arsye që të shkrihesh në vaj, o nënë e dashur, atëherë je e nxitur nga arsye vetjake për ta bërë këtë. E këto arsye janë dy: o të shqetëson fakti se të duket sikur ke humbur një mbështetje, ose të djeg malli.

Arsyen e parë duhet vetëm ta përmend kalimthi, sepse e njoh mirë shpirtin tënd, që prej njerëzve të zemrës nuk do gjë tjetër veç vetë njerëzit. Çështja është tek ato nëna që e shpërdorojnë punën e fëmijëve të tyre me një mospërmbajtje femërore; këto nëna, meqenëse grave nuk u lejohet nga natyra të merren me punë mashkullore, synojnë t'i arrijnë ato nëpërmjet fëmijëve. U harxhojnë pasuritë atyre dhe përpiqen t'i zotërojnë ato; i lodhin fëmijët duke u bërë të tjerëve dhurata bujare me elokuencën e tyre.

Ti, me të mirat e fëmijëve të tu je kënaqur shumë, por i ke përdorur shumë pak ato; ti, bujarisë sonë i ke vënë gjithmonë një kufi, ndërsa tëndes jo; ti, bijë nëne, fëmijëve u ke dhënë, nuk u ke marrë; ti, pasuritë tona i ke

administruar në mënyrë të tillë që je munduar për to sikur të ishin të tuat e i ke ndenjur larg sikur të ishin të të tjerëve; autoritetin tonë e ke përdorur me kursim, sikur po përdorje gjëra që nuk ishin të tuat, dhe asgjë nga punët që bënim nuk të përkiste ty, përveç kënaqësisë dhe mundit. Dashuria jote nuk pati asnjëherë si qëllim përdorimin e të mirave tona. Prandaj, nga djali, prej të cilit të kanë larguar, nuk është e

mundur që ti të ndiesh mungesën e diçkaje që, kur ai ishte shëndoshë e mirë, nuk e gjykove asnjëherë si diçka që të përkiste.

Ngushëllimin tim duhet ta drejtoj atje ku lind vrulli i vërtetë i dhimbjes amënore: "Ja pra, mua më mungon ai përqafimi i djalit tim të dashur, nuk kam mundësi të kënaqem as duke e parë e as duke e dëgjuar atë! Ku është ai, që sapo e shikoj fytyra ime e ngrysur çelet, ku është ai, për të cilin shqetësohem aq shumë? Ku janë bisedat e tija me të cilat nuk ngopesha kurrë? Ku janë librat e tij, te të cilët ndërhyja me më shumë kënaqësi se ç'do të bënte një grua dhe me më shumë dashuri se ç'do të bëntë një nënë?

Ku është ai takim? Ku është buzëqeshja, gjithnjë fëmijërore që bënte sapo shikonte nënën?".

Këtyre keqardhjeve shtoju edhe vendet e gëzuara dhe të dashura ku kemi qenë e, siç ndodh zakonisht, shenjat e dukshme të çasteve që sapo kishim kaluar bashkë, janë shumë të forta për të ngashëruar shpirtrat. Në të vërtetë, fati u tregua i ashpër me ty edhe për faktin se vetëm dy ditë para se të më goditnin, ti u nise pa merak dhe nuk mendoje se mund të ndodhte një gjë e tillë.

Largësia na kishte ndarë në kohën e duhur dhe për këtë vuajtje të kishte përgatitur mungesa e disa viteve, por ti u ktheve, jo për t'u gëzuar me tët bir, por se nuk doje që të mësoheshe me mallin, Nëse nuk do të ishe kthyer pranë meje, do ta kishe patur më të lehtë për të duruar këtë gjë pikërisht sepse largësia do ta kishte zbutur mallin; nëse nuk

do të ishe nisur, të paktën do të ishe kënaqur duke e parë tët bir dy ditë më shumë: por tani fati mizor ka vendosur që ti të mos e përjetosh nga afër atë që më ndodhi dhe të mos mësohesh dot me mungesën time.

Sa më të ashpra të jenë këto mërzitje, aq më i madh duhet të jetë virtyti që duhet të të ndihmojë për të qenë e fortë dhe ashtu siç ndodh me një armik që e njeh dhe e ke mundur shpesh, duhet ta mundësh edhe këtë dhimbje. Ky gjak nuk rrjedh nga trupi

yt i pacenuar: ty të lënduan në plagë.

Mos përdor shfajësimin se je grua; gruaja

ka të drejta të tepruara mbi lotët, por jo të pakufizuara. Prandaj, të parët tanë u lanë një hapësirë kohe prej dhjetë muajsh atyre që qanin burrat e vdekur, që të arrinin në një

marrëveshje me ngulmin e ngashërimit femëror duke vënë një ligj shteti. Ata nuk i ndaluan zitë, por u vunë një kufi atyre. Në të vërtetë, të biesh në një dhimbje të pakulishme, kur ke humbur një nga njerëzit më të dashur, do të thotë të gabosh duke e lëshuar veten, të mos lejosh askënd që të të ndihmojë, është një ashpërsi çnjerëzore: masa e duhur e dashurisë dhe arsyes është ta jetosh kujtimin e hidhur dhe ta mbytësh atë.

Mos shiko disa gra, të cilat pamjen e pikëlluar e marrin një herë e përgjithmonë dhe vetëm vdekja ua heq atë (unë njoh disa që vishen me zi nga vdekja e djemve dhe nuk e heqin kurrë atë): ty të shkon më shumë për shtat mënyra jote e jetesës, e cila ka qenë që në fillim shumë e guximshme. Nuk është e mundur që shfajësimi i të qënit grua t'i përkasë asaj që nuk pati asnjë të metë femërore.

Paturpësia, kjo e metë parësore e kohës sonë, nuk të përket ty, siç ndodh me shumicën e njerëzve; ty nuk të kanë ndryshuar as xhevahirët e as perlat; pasuria në sytë e tu nuk shkëlqen si e mira më e madhe e racës njerëzore. Te ti, rreptësia e një familjeje të vjetër dhe të ashpër, nuk ndikoi për keq, nuk të nxori nga rruga e drejtë, siç do të kishte ndodhur edhe me vajzat më të mira. Nuk të erdhi asnjëherë turp nga shtatzania, ti sikur e ndieje veten në faj nga koha që kalonte; nuk u solle si të tjerat, që kërkojnë të jenë të bukura me çdo kusht, ti nuk e fshehe barkun e fryrë sikur të ishte një peshë e pahijshme, nuk i mbyte në bark shpresat për të patur një fëmijë.

Nuk e ndote fytyrën me ngjyra e lajlelule të tjera; nuk të pëlqeu asnjëherë ai fustan që nuk kishte asgjë për të zhveshur e hiqje nga trupi: për ty e vetmja stoli ishte bukuria natyrale dhe e paqortueshme në asnjë kohë, zbukurimi më i madh ishte thjeshtësia.

Prandaj, që të vazhdosh ta mbash fort pas teje dhimbjen, nuk mund të shfajësohesh duke thënë se je grua, fakt ky nga i cili të kanë ndarë cilësitë e tua: duhet t'u qëndrosh larg lotëve femërorë po aq sa duhet t'u qëndrosh larg të metave, Tek e fundit, as gratë nuk do të lejojnë që të kalbesh në plagën tënde, por menjëherë pasi të kesh qarë aq sa duhet, do të ndihmojnë që ta kesh më të lehtë për ta marrë veten, nëse do të shikosh ato gra, vlera e të cilave ndodhet te njerëzit e mëdhenj, gjë kjo që e kanë vënë re të gjithë.

Po të tregoj disa shembuj nga historia: 

Kornelia, pati dymbëdhjetë fëmijë, por fati ia pakësoi në dy: nëse do të llogaritësh zitë e Kornelias, ajo humbi dhjetë fëmijë, nëse do të nxjerrësh në pah rëndësinë e tyre, ajo kishte humbur shumë njerëz nga fisi i saj. Atyre që ndodheshin pranë saj dhe qanin e mallkonin fatin e saj, ua ndaloi t'ia vënë fajin

po atij fati që i dha fëmijët e saj, Grakët. Nga kjo grua lindi një djalë që tha në kuvend: "Ti guxon të flasësh keq për time më, për atë që më solli në jetë?". Më duket shumë më e guximshme ajo që tha e ëma: i biri vlerësoi ditën e lindjes së Grakëve, e ëma vlerësoi edhe vdekjen.

Rutilia ndoqi djalin e saj, Kotën, në mërgim: ishte kaq i lidhur me të sa më mirë të duronte mërgimin sesa mallin. Në vendlindje u kthye bashkë me djalin e saj. Këtë djalë, që tashmë ishte kthyer dhe ishte në kulmin e karrierës politike, e humbi me po atë shpirt të guximshëm që e kishte ndjekur në mërgim, dhe pas varrimit të të birit, askush nuk i vuri re lotët e saj. Kur i biri

iku në mërgim, ajo nxori në pah virtytet e saj, kur ai vdiq, tregoi përvojën e jetës. Në të vërtetë, asaj nuk ia hoqi askush dashurinë që kishte për të birin dhe nuk pati asgjë që ta

detyronte të mbante zi më kot dhe pa kuptim. Në radhën e këtyre grave dua të të rendis; ti ke ndjekur gjithmonë mënyrën e tyre të jetesës, prandaj do bësh mirë të ndjekësh shembullin e tyre edhe për të ndalur dhe mbytur dhimbjen.

E di fare mirë se kjo gjë nuk varet nga ne dhe asnjë vuajtje shpirtërore nuk mund të nënshtrohet, aq më tepër pastaj ajo që lind nga dhimbja: ajo është kryelartë dhe nuk i duron dot ilaçet. Ne ndonjëherë duam ta mposhtim dhimbjen dhe t'i gllabërojmë rënkimet, po prapëseprapë, lotët rrëshqasin mbi fytyrën që përpiqet të fshehë atë që ndien; nganjëherë, mundohemi ta humbasim mendjen me shfaqjet ose me gladiatorët, por poshtë asaj dhimbjeje, pikërisht gjatë atyre shfaqjeve me të cilat duam të humbasim mendjen, fshhihet një ngjyrim i lehtë malli.

Prandaj është më mirë ta mposhtim atë sesa ta gënjejmë: dhimbja që gënjehet dhe largohet nga mendja me kënaqësira e gjëra të tilla, mëkëmbet dhe pikërisht te pushimi merr hov për t’u bërë më e fortë; ndërsa, çdo dhimbje që i është dorëzuar arsyes, është varrosur një herë e mirë. Prandaj nuk kam ndër mend të të tregoj ato rrugëdalje që kanë përdorur shumë njerëz: ti, ose ndërmerr

një udhëtim të gjatë, ose gëzohu me një udhëtim të këndshëm. Ti i kushton shumë kohë punës së kujdesshme të llogarive të arkës, administrimit të pasurisë, në mënyrë që të kesh gjithmonë me se të merresh. E gjithë kjo është e dobishme për një kohë të shkurtër, pastaj jo vetëm që nuk e kalon dhimbjen, por përzihesh me të. Kurse unë dëshiroj që dhimbja jote të marrë fund, jo të gënjehet.

Prandaj të drejtoj për nga ajo rrugë ku mund të strehohen të gjithë ata që përpiqen t'i shpëtojnë fatit: te leximi i librave, i denjë për një njeri të lirë, ai do të shërojë çdo plagë që ke, do të ta heq çfarëdolloj mërzie. Me këtë duhet të merresh tani, edhe nëse nuk je mësuar të merresh me të; ti nuk i përqafove të gjitha pikëpamjet e kulturës letrare, sepse nuk ta lejoi rreptësia e vjetër e tim eti, megjithatë i preke ato.

Ah sikur im atë, bashkëshorti më i mirë në botë, të mos ishte kaq shumë i lidhur me zakonet e të parëve të tij dhe të kishte dashur që ti të kishe një kulturë të gjerë me rregullat filozofike, e jo t'i njihte përciptazi ato! Ti tani nuk duhet të nxehesh me fatin, por ta pranosh atë. Ai të ndaloi që të jepeshe pas studimeve, për shkak të atyre grave, që marrin kulturë letrare për luks e jo për të patur njohuri në këtë fushë. Mendja jote e etur të lejoi të thithje mjaft njohuri, edhe pse nuk i përkushtove shumë kohë studimit. Ti hodhe themelet e të gjitha njohurive. Tani kthehu përsëri tek ato njohuri: do të të mbrojnë fare mirë.

Ato do të të nguslhëllojnë, do të të gëzojnë; nëse këto njohuri kanë hyrë ndershmërisht në shpirtin tënd, aty nuk do të hyjë kurrë më dhimbja, nuk do të hyjë kurrë më shqetësimi, nuk do të hyjë kurrë më turbullimi për një hidhërim të kotë. Shpirti yt nuk do të jetë i hapur për asnjë nga këto ankthe: përsa i përket të metave të tjera, ai është e mbyllur me kohë për to.

Jam i bindur se këto janë mënyrat më të mira për t'u mbrojtur dhe janë të vetmet që mund të të largojnë nga fati i keq. Por, meqënëse ke nevojë për t'u mbështetur gjetkë, derisa të arrish tek ai port ku të çojnë

studimet, dua të të tregoj me çfarë mund të ngushëllohesh tani për tani.

Shiko vëllezërit e mi: nuk është e drejtë që ti

të zemërohesh me fatin përderisa ata janë mirë. Të dy ata, çdokush për cilësitë e veta, mund të të japin arsye për t'u gëzuar: njëri, me vendosmërinë e tij, arriti të kishte një punë të rëndësishme në shtet, tjetri, me urtësi, e përçmoi atë punë. Ji e kënaqur me pushtetin e të parit, me jetën e qetë të të dytit dhe me dashurinë që të japin që të dy. Unë i njoh ndjenjat e vëllezërve të mi: njëri i kushton rëndësi pozitës shoqërore për të të dhënë shkëlqim, tjetri bën një jetë të qetë që të ketë më shumë kohë për ta kushtuar ty.

Fati i ka pajisur shumë mirë fëmijët e tu për të të ndihmuar: ke mundësi të mbrohesh me pushtetin e njërit dhe të gëzohesh me jetën e qetë të tjetrit. Ata bëjnë garë kush e kush të kujdeset për ty dhe keqardhja që ke për njërin do të shpërblehet me dashurinë e dy të

tjerëve. Të siguroj që nuk do të të mungojë asgjë, përveç numrit.

Shiko pastaj nipërit e tu: Marko është një fëmijë kaq i këndshëm saqë në prani të tij nuk mund të vazhdosh të jesh e mërzitur. Nuk ka një dhimbje, kaq të madhe dhe te freskët që na turbullon shpitin, që ai të mos e lehtësojë me ledhatimet e tij.

A ka lotë që të mos i thajë e qeshura e tij? A ka shpirt të ngrysur nga ankthi që të mos e qetësojë gjallëria e tij? Kush mund të rrijë pa qeshur me gazin e tij? Kush është ai që, sado i dhënë pas mendimeve të tij, nuk do të joshet dhe ta heqë mendjen nga llafazanëria e tij e palodhur?

Unë lutem që ky fëmijë të mbijetojë. Lutem që gjithë egërsia e fatit të shfryhet tek unë, që gjithë dhimbja e nënës dhe e gjyshes sime të kalojë tek unë dhe që pjesa tjetër e familjes të gëzojë shëndet të plotë. Nuk ankohem për humbjen e tim biri, as për gjendjen në të cilën ndodhem, nëse duke u sakrifikuar mund të ndal dhimbjet e tjera për familjen time.

Përqafoje fort Novatilën, e cila së shpejti do të të dhurojë stërnipër: unë isha lidhur kaq shumë me të, e ndieja kaq pranë, saqë tani që më humbi mund të duket si jetime edhe pse e ka gjallë të atin. Pra, duaje atë edhe për mua. Nuk ka shumë kohë që fati e ndau nga e ëma. Dashuria jote mund ta ndihmojë që të mos vuajë, edhe pse do ta ndiejë patjetër dhimjen për humbjen e nënës.

Edukoje, ndihmoje të rritet: mësimet e marra në moshë të hershme rrënjosen më thellë.

Ajo le të mësohet me këshillat e tua, le të mësojë të të bindet, ti do t'i japësh shumë asaj, edhe pse nuk do t'i japësh gjë tjetër veç shembullit tënd. Ndërkaq, kjo detyrë me kaq shumë përgjegjësi do të vlejë si rrugëdalje: sepse një shpirt i prekur kaq thellë nuk mund ta heqë mendjen nga dhimbja veçse duke arsyetuar, ose duke u marrë me diçka të hijshme.

Përveç ngushëllimeve të tjera dua të të kujtoj edhe babanë tënd, nëse ai nuk ndodhet larg. Tani, mos mendo për dashurinë që ke ti për të, por për atë që ka ai për ty: do ta kuptosh se është më e drejtë që ti të jesh e fortë për të sesa ta mundosh veten për mua. Sa herë që dhimbja të jetë e papërmbajtur dhe të përpiqet që të tërheqë pas vetes, ti mendo për babanë tënd. I ke dhënë atij shumë nipër e stërnipër, kështu që vëmendja e tij nuk është më e përqendruar vetëm te ti. Megjithatë, që ai ta mbyllë jetën i lumtur, kjo gjë varet nga ti. Derisa ai të jetojë nuk është e drejtë që ti të ankohesh se je gjallë.

Nënë, tani më duhet ta mbyll këtë letër duke shpresuar të më jepet mundësia të të shkruaj përsëri sepse ka ngelur dhe pak kohë që do më jepet mundësia të të shkruaj. 

Unë deri tani nuk të kam folur për ngushëllimin tënd më të madh, motrën tënde, ajo zemër që të ka qëndruar aq besnike, që i përjeton njësoj si ti shqetësimet e tua, ai shpirt i madh sa shpirti i nënës. Ti i përzjeve lotët e tu me lotët e saj e, në krahët e saj, u ktheve përsëri të jetoje.

Ajo është kujdesur gjithmonë për ndjenjat e tua, por, kur bëhet fjalë për mua, ajo nuk hidhërohet vetëm për ty. Ajo më mbante në krahë kur erdha në Romë; u shërova pas një sëmundjeje të gjatë, për shkak të kujdesit të saj të dashur dhe të dhimbsur; ajo përdori gjithë pushtetin që kishte për të më gjetur vendin e punës duke e lënë mënjanë druajtjen pikërisht sepse më donte shumë, ajo që nuk ka guxim as të apo të përshëndesë dikë me zë të lartë. Asgjë nuk e ndali që për mua arrinte deri aty sa të bëhej ngatërrestare: as jeta e veçuar që bënte, as vetëpërmbajtja, që mes gjithë asaj
paturpësie femërore duket si harbutëri, as dëshira për qetësi e as natyra e saj e mbyllur.

Kỵ, pra, nënë e dashur, është ngushëllimi që do të bëjë të ndihesh më mirë; qëndroji pranë asaj sa më shumë që të mundesh, mbaje fort në krahët e tu. Kush vuan e ka zakon të largohet nga njerëzit që do më shumë, për të lënë të lirë dhimbjen, por ti shko tek ajo, cilatdo qofshin qëllimet e tua; edhe nëse dëshiron të ngulmosh në këtë sjellje tënden, edhe nëse dëshiron të heqësh dorë prej saj, ajo do dijë të të lirojë nga dhimbja që ke, ose do ta ndajë atë me ty.

Por, nëse e njoh mirë përvojën e kësaj gruaje të mrekullueshme, ajo nuk do të të lërë të humbasësh në një dhimbje të padobishme dhe do të të tregojë shembullin e saj, të cilin unë e kam parë vetë. Ajo humbi bashkëshortin e saj të dashur gjatë një udhëtimi në det, një nga xhaxlhallarët e mi, me të cilin ishte martuar kur ishte ende shumë e re. Megjithatë, e duroi në të njëjtën kohë edhe dhimbjen edhe frikën e, pasi kaloi
shtrëngata, arriti ta nxirrte në tokë trupin e tij të pajetë.

Disa gra kanë bërë shumë veprime të shkëlqyera, por që kanë mbetur në errësirë! Sikur ajo të kishte jetuar në një kohë të shkuar, atëherë kur virtyti adhurohej pa paragjykime, me cilen mendje të shquar do ta kishim krahasuar këtë bashkëshorte harroi dobësinë e saj, harroi frikën që deti u sjell edhe më sypatremburve dhe vuri në rrezik jetën e saj për të nxjerrë në tokë kufomën e të shoqit e, ndërsa mendonte për varrimin e tij, nuk i trembej të sajit! E përmendin të gjithë poetët atë që donte të sakrifikohej në vend të të shoqit, por është akoma më e mahnitshine të rrezikosh jetën për të patur një varr për bashkëshortin. Është më e madhe ajo dashuri që, duke rrezikuar njësoj si bashkëshorti, nxjerr një përfitim më të vogël.

Pas kësaj, askush nuk do të habitet për faktin se gjatë gjashtëmbëdhjetë viteve që i shoqi qëndroi në Egjipt, ajo nuk u duk asnjëherë në publik, nuk priti në shtëpi asnjë banor të krahinës, nuk i kërkoi kurrë asgjë të shoqit dhe nuk lejoi që t'i kërkohej asgjë. Kështu, ajo krahinë llafazane, që nuk bënte gjë tjetër veçse u nxirrte nam të keq guvernatorëve të saj, në të cilën, edhe ata që nuk u njollosën me asnjë faj, nuk i shpëpëtuan dot shpifjeve, e quajti atë një shembull të rrallë virtyti, dhe (gjë kjo shumë e vështirë për atë që pëlqen edhe shakatë me spec) ndali çdo liri të tepruar në të folur. Ajo krahinë, megjithëse nuk ka më shpresa të ketë një grua të tillë, e dëshiron atë edhe sot e kësaj dite. Ishte shumë edhe vetëm ta të lavdonte ajo krahinë për gjashtëmbëdhjetë vjet, jo më pastaj të të linte rehat.

Unë nuk po i tregoj të gjitha këto gjëra për ta lëvduar atë, gjë që do të ishte e kufizuar duke i përmendur kaq shkurt cilësitë e saj, por që ti të kuptosh se ç'shpirt fisnik ka kjo grua, e cila nuk e la veten të mposhtej as nga ambicia, as nga lakmia, të cilat shoqëruan çdo pushtet dhe mjerim, as nga frika e vdekjes, ndërsa anija fundosej, edhe pse e dinte se mund të mbytej, nuk u largua nga kufoma e të shoqit, duke u munduar të kishte një varr për të e jo të shpëtonte veten. Duhet të tregosh se edhe ti je po aq e guximshe sa ajo, mblidhe veten nga dhimbja dhe sillu në mënyrë të tillë që askush të mos kujtojë se je penduar që je nënë.

Por, meqenëse mendimet e tua do të drejtohen gjithnjë tek unë, sado të mundohesh ti, dhe meqë nuk do të mendosh dot shpesh për fëmijët e tjerë, jo se i do ata më pak se mua, por sepse gjuha shkon atje ku dhemb dhëmbi, atëherë më përfytyro kështu: të lumtur dhe të qetë sikur të shkonte gjithçka për së mbari. Dhe në të vërtetë, çdo gjë shkon ashtu siç duhet, meqënëse shpirti, i lirë nga çdo gjë, i përkushtohet veprimtarive që i shkojnë më shumë për shtat dhe kënaqet me lexime jo shumë të lodhshme e, tani, i etur për të vërteta, lartësohet duke soditur natyrën e tij dhe të gjithësisë.

Ai studion fillimisht tokat dhe pozicionin e tyre, pastaj gjendjen e deteve që i rrethojnë ato dhe baticat e zbaticat; më pas vëzhgon hapësirën që ndan tokën nga qielli, plot dukuri të frikshme, hapësirën e turbulluar nga bubullimat, vetëtimat, erërat e forta, rrebeshet e shiut, dëborës dhe breshërit. Pastaj, pasi të ketë zbuluar hapësirat e ulëta, sulet drejt atyre më të larta dhe shijon shfaqjen e mrekullueshme që i dhurojnë gjërat hyjnore; shpirti im, mirënjohës për përjetësinë e tij, përshkon të shkuarën dhe të ardhmen e të gjitha brezave.