Meditim rreth vetes

Meditim rreth vetes 

Vëzhgoja me kujdes brenda vetes, e ja tek m'u shfaqën disa vese, të cilat kishin dalë tashmë aq shumë në pah, saqë mund t'i kapja me dorë: disa prej tyre më të fshehur e të veçuar, të tjerë jo të vazhdueshëm, por rishfaqeshin herë pas here, saqë do t'i quaja madje akoma më tinëzarë, si armiq të shpërndarë dhe të gatshëm për të sulmuar në çastin e duhur, me të cilët nuk lejohet as të jesh i gatshëm, siç ndodh në luftë, as të mos jesh i shqetësuar, siç ndodh në kohë paqjeje.

Megjithatë, e qortoj veten, mbi të gjitha, për atë sjelljen time (në të vërtetë, përse nuk duhet të them të vërtetën, ashtu siç ndodh kur flet me mjekun?) pra, që nuk kam hequr dorë me besim të plotë nga ato të meta të cilave u tutesha e i urreja dhe anasjelltas që nuk jam ende rob i tyre: ndodhem në një gjendje e cila, vërtet nuk është e keqe, por, prapëseprapë është më shumë se kurrë vajtuese dhe e mërzitshme: nuk jam as i sëmurë e as shëndoshë mirë.

Nuk duhet të më thuash se të gjitha sjelljet e virtytshme kanë fillime të paqëndrueshme dhe se me kalimin e kohës ato fitojnë forcë dhe fuqi; e di mirë që edhe ato veprimtari të cilat mundohen për të fituar një imazh, e kam fjalën për punët shtetërore ose famën që ka të bëjë me zhdërvjelltësinë oratore dhe gjithçka tjetër që lidhet me aprovimin e të tjerëve, me kalimin e kohës përforcohen - qoftë ato veprimtari, të cilat të japin me të vërtetë fuqi, qoftë ato të cilat për të fituar respekt vishen, me njëfarë lustre të sajuar dhe presin vite, derisa, pak nga pak, me kalimin e kohës lustra merr ngjyrë - por unë kam frikë se zakoni, i cili i përforcon gjërat, ma ngulit akoma më thellë këtë ves në shpirt: lidhja e gjatë që kemi me to na ngjall dashuri si për veset ashtu edhe për virtyet.

Nuk di të ta them njëherësh se cila është dobësia e shpirtit tim, i cili ndodhet në një ekuilibër të paqëndrueshëm midis këtyre dy

sjelljeve, i pazot për t'u drejtuar me forcë për nga rruga e duhur ose ajo e gabuar, por do të ta them pak nga pak; unë do të të them se çfarë po më ndodh, ti do t'i gjesh një emër sëmundjes sime.

E pohoj se jam rob i një dashurie shumë të madhe për thjeshtësinë: më pëlqen një shtrat i mirë, por jo për t'u mburrur, nuk më pëlqen një veshje e nxjerrë nga peshtafi, e ngjeshur nga peshat apo nga një mijë mjete torture që e detyrojnë të jetë e shkëlqyer, por një veshje e rregullt dhe e thjeshtë, jo si ato që ruhen për një kohë të gjatë dhe mezi vishen përsëri.

Më pëlqen ushqimi të cilin nuk duhet ta përgatisin dhe ta mbikëqyrin një mori shërbëtorësh, i cili nuk përgatitet shumë ditë më parë e as nuk shërbehet nga dhjetëra duar, por është i lehtë për t'u gjetur dhe i thjeshtë, një ushqim që nuk ka asgjë të spitulluar apo të çmuar, që ke mundësinë ta gjesh kudo që të shkosh, që nuk është i rëndë as për xhepin e as për trupin, një ushqim i tillë që të mos dalë pastaj nga e njëjta rrugë që hyri.

Më pëlqen shërbimi i thjeshtë dhe shtëpiak, nuk më pëlqen pasuria e rëndë, e trashëguar nga babai, që mban emra zejtarësh, më pëlqen një tavolinë, e cila nuk bie në sy nga shumëllojshmëria e dellëzimeve në dru dhe nuk është e njohur në qytet ngaqë i ka përkitur disa njerëzve me shije te hollë, por një tavolinë që të hyjë në punë dhe të mos tërheqë vëmendjen e asnjë të ftuari e të mos e ketë zili askush.

Pasi më kanë kënaqur plotësisht këto gjëra, ma mundojnë shpirtin madhështia e një kolegji çirakësh, shërbëtorët e veshur e të zbukuruar me simbole ari, me më shumë kujdes sesa për një kortezh hijerëndë, një turmë shërbëtorësh të shkëlqyer; e ja tek shfaqet shtëpia e çmueshme edhe për ato vende ku mund të shkohet me këmbë, madje edhe tavanët që shkëlqejnë nga sendet me vlerë, të përhapura në çdo qoshe dhe turma që shoqëron dhe ndjek pasuritë, të cilat ikin dëm kot. E ç'të thuash për ujërat e kulluara e të rrjedhshrne që janë edhe rreth e rrotull mensave, po për gostitë të cilat e meritojnë shtirjen e tyre?

Luksi derdhet me një shkëlqim që përhapet rreth meje, unë vij nga një gjumë i gjatë letargjik

i thjeshtësisë sime dhe më kumbon kudo kjo gjë: shikimi luhatet pak, por, kundër luksit, e kam më të lehtë të ngre shpirtin sesa sytë; sprapsem jo me ligësi, por i pakënaqur dhe nuk eci më kokëlartë mes atyre sendeve të mia që vlejnë pako gjë, por më kap një zekth i fshehtë dhe një dyshim që gjërat e tjera mund të jenë me të vërtetë më të mira. Asnjë nga këto gjëra nuk më ndryshon e, megjithatë, të gjitha më shqetësojnë.

Më pëlqen të ndjek udhëzimet e mësuesve të mi dhe t'i përkushtohem jetës shoqërore; kam

vendosur të merrem me përmirësimin e shoqërisë, jo ngaqë më tërheq lavdërimi dhe dekoratat, po për të qenë më i gatshëm dhe i dobishëm për miqtë, të afërmit, bashkëqytetarët, pra për të gjithë njerëzit. 

Unë lexoj me vendosmëri hapat e shkencëtarëve të lashtë të Zenonit, Kleantit, Krisipit; askush prej tyre nuk u mor me politikë, por, sidoqoftë, na shtynë ne të tjerët që të merremi me të.

Kur shpirtin tim, i cili nuk është mësuar të preket, e godet diçka, kur më del përpara ndonjë

ngjarje jo e këndshme, siç ndodh shpesh në jetën e çdokujt, ndonjë nga ato ngjarje që nuk shkojnë mbarë, ose kur harxhoj shumë kohë me punë të parëndësishme, atëherë i kushtoj kohë vetes time e, ashtu siç u ndodh edhe kopeve të lodhura, e shpejtoj hapin për t'u kthyer në shtëpi. Më pëlqen ta mbyll jetën brenda mureve të saj.

"Askush të mos na heqë asnjë ditë të vetme nga jeta, meqë nuk mund të na rikthejë asgjë që t'ia vlejë për një humbje kaq të madhe; shpirti le të rrijë me veten e tij, ta nxisë atë, e të mos i përkushtohet asgjëje që të ketë lidhje me të tjerët, asgjëje që të ketë nevojë për gjykimin e të tjerëve; le të kërkojmë një qetësi që nuk ka të bëjë fare me punët shtetërore e ato private".

Por kur një lexim më i vëmendshëm dhe i guximshëm më lartëson shpirtin dhe shembuj të njohur nxjerrin në pah shtytjet e tyre, më pëlqen të vrapoj për te gjykimet, t'i jap dikujt zërin tim, një tjetri ndihmën time, edhe pse ndoshta nuk do t'i hyjë fare në punë, po, prapëseprapë, do përpiqem të jem i dobishëm, të godas paturpësinë e atij që i është rritur mendja pa të drejtë ngaqë ka rrethana të favorshme.

Mendoj që përsa i përket veprimtarisë intelektuale, për besë, është më mirë të shikosh me vëmendje faktet dhe të flasësh kur t'i kesh ato, ndërsa në lidhje me gjërat e tjera lëri fjalët para fakteve, derisa një bisedë e papërpunuar të ndjekë rrjedhën e këtyre fakteve: "Përse duhet të krijojmë vepra që të kenë fatin të zgjasin në shekuj? A nuk është më mirë që t'i lësh në heshtje posterat?! 

Ke lindur për të vdekur dhe një varrim i heshtur sjell më pak bezdi. Prandaj, shkruaj diçka me një stil të thjeshtë në mënyrë që të kalosh kohën duke u marrë me veten tënde e jo të veprosh për t'u dukur: lodhen më pak ata që i shtrohen punës për të tashmen." 

Pastaj, kur shpirti lartësohet përsëri nga madhështia e mendimeve, bëhet ambicioz edhe në kërkimin e fjalëve dhe përpiqet të marrë frymë e të flasë me më shumë vetëpërmajtje, kështu biseda që vijon përputhet me dinjitetin e mendimeve; atëherë e harroj rregullin dhe gjykimin që më mban me këmbët në tokë dhe e

ndiej se po ngjitem lart në qiell "e nuk po flas më me gojën time".

Për të mos u përhapur në çështje të veçanta, në

të gjitha rastet më shoqëron kjo paqendrueshmëri e gjykimit. Madje, kam frikë se mos rrëshqas poshtë pak nga pak ose, akoma më keq, kam frikë se mos qëndroj gjithmonë në një ekuilibër të paqendrueshëm, si dikush që është gati në të rënë dhe gjendja e tij është ndoshta më e rëndë nga ajo që shikoj unë; në të vërtetë, ne shohim çështjet e shtëpisë sonë dhe gjykimin tonë e pengon gjithnjë simpatia që kemi për të.

Mendoj se shumë njerëz mund ta arrinin urtësinë, nëse nuk do të ishin të bindur se e kanë arritur tashmë atë, nëse nuk do të ishin shtirur sikur nuk kanë asnjë të metë dhe nëse nuk do të kishin mbyllur sytë përballë ndonjë të

mete që kanë. Në të vërtetë, nuk ka arsye të mendosh se ne shkojmë drejt shkatërrimit më shumë nga lajkatimet që na bëjnë të tjerët sesa nga ato që i bëjmë vetes. 

Kush ka guxuar ndonjëherë që t'i thotë të vërtetën vetes? Kush është ai që nuk e ka lajkatuar veten pasi ka qenë mes tufash njerëzish lavdërues e lajkatorë?

Prandaj, të lutem, nëse ke ndonjë zgjidhje për të ndalur këtë luhatje që kam, më lejo të them që jam i qetë falë teje. Që këto valë të shpirtit nuk

janë të rrezikshme dhe që nuk mbartin asgjë tronditëse, këtë gjë e di mirë. Për të të shpjeguar me një krahasim konkret atë për të cilën unë ankohem, të them që nuk jam i hutuar

nga një shtrëngatë në det, por ngaqë më merren mendtë; prandaj largoje tutje këtë të keqe, cilado qoftë ajo, dhe më ndihmo sepse unë vuaj kur shikoj tokën."

Meditim për qetësinë e shpirtit

Punë dreqi, kam kohë që pyes veten, o qiell, me çfarë gjendjeje shpirtërore mund ta krahasoj gjendjen tënde dhe nuk di çfarë shembulli të marr përveç shembullit që më japin ata të cilët pasi ia kanë hedhur mbanë një sëmundjeje të rëndë e të gjatë, herë pas here goditen nga kriza të vogla ethesh dhe nga ndonjë sëmundje tjetër e lehtë e, pasi tashmë i janë shmangur asaj që ka mbetur nga e keqja, prapëseprapë vazhdojnë të shqetësohen për shkak të dyshimeve që kanë e, kur janë shëruar tashmë, u shtrijnë dorën mjekëve dhe e keqinterpretojnë çdo ngritje temperature. Trupi i tyre, o Qiell, është mjaft i shëndetshëm, por nuk është mësuar të jetë i tillë: edhe në det të qetë, mund të shfaqet ndonjë dridhje e vogël, veçanërisht pas një shtrëngate.

Prandaj, nuk është nevoja të marrësh masa të rrepta, të cilat tashmë i kemi lënë pas krahëve, domethënë që ndonjëherë të luftosh me vetveten, ndonjëherë të nxehesh me veten, ndonjëherë tjetër të mos e durosh dot atë, por

është e nevojshme ajo masë e cila vjen e fundit: që ti të kesh besim te vetja dhe të besosh se po ecën në rrugën e duhur, pa e humbur mendjen nga gjurmët e tërthorta të shumë njerëzve që enden andej- këndej, që përçahen pikërisht kur arrijnë në buzë të rrugës.

Ti ke nevojë për diçka të madhe, të jashtëzakonshme, të afërt me besimin, të mos

turbullohesh. Këtë qëndrueshmëri të shpirtit, për të cilën flet ai vëllimi i Demokritit, grekët e quajnë "euthymia", unë e quaj “qetësi"; në të vërtetë, nuk është e nevojshme të përkthesh e të riprodhosh një fjalë sipas formës greke: duhet t'i japësh një emër objektit në vetvete dhe nga përkufizimi i greqishtes duhet të marrësh vlerën, jo formën e saj.

Pra, ne pyesim veten se si mund të kenë këto gjendje shpirtërore një ecuri të vazhdueshme dhe të volitshme, si mund të jetë shpirti i mbarë për vetveten dhe t'i shikojë me kënaqësi ato

gjëra që kanë të bëjnë me të e të mos e ndërpresë këtë lumturi, por të qëndrojë në një gjendje mirëqenieje, pa u entuziazmuar e pa u ligështuar asnjëherë: kjo do të jete qetësia. Le ta kërkojmë në vija të përgjithshme se në ç'mënyrë mund ta arrijmë këtë: ti do të marrësh nga mjekësia, e cila është në shërbim të të gjithëve, aq sa do te duash.

Ndërkaq, e keqja u duhet shfaqur qartë njerëzve

në gjithë tërësinë e saj dhe secili mund të njohë atë pjesë të saj që i përket; njëkohësisht, ti do ta kuptosh menjëherë se sa pak e vështirë do të jetë për ty përbuzja për vetveten në krahasim me ata, të cilët, të lidhur me profesionin e tyre,

që u lejon të duken, dhe të lodhur nga pesha e madhe e dinjitetit të tyre zyrtar, janë të detyruar të shtiren më shumë nga turpi sesa nga vullneti.

Të gjithë ndodhen në të njëjtën gjendje, si ata që i torturon paqëndrueshmëria, mërzia dhe

ndryshimi i vazhdueshëm i mendimeve, të cilëve u pëlqen më shumë ajo që kanë lënë pas, ashtu edhe ata që kalben duke fjetur gjumë. Shto këtu edhe ata të cilët turbullohen njësoj si ata që mezi i zë gjumi dhe flenë duke u kthyer sa andej - këndej, derisa gjejnë prehje, për shkak të lodhjes: duke ndryshuar krejtësisht mënyrën e jetesës, më në fund ndalen atje ku nuk i befason urrejtja për ndryshimin, por pleqëria, e cila ngurron kur ndodhet përballë ngjarjeve të reja. Shto edhe ata që nuk janë shumë të shkathët, jo për faj të vendosmërisë së tyre, por për faj të plogështisë dhe nuk jetojnë ashtu siç duan por ashtu siç kanë filluar të jetojnë tashmë.

Janë të panumërta, njëra pas tjetrës, karakteristikat e veçanta, por e keqja ka vetëm një pasojë: nuk je i qetë me veten. Kjo zë fill nga paqëndrueshmëria e shpirtit dhe nga dëshira të ndrojtura ose të pafat, atje ku njerëzit ose nuk guxojnë aq sa duan, ose nuk munden ta bëjnë këtë dhe shkojnë drejt shpresës; ndryshojnë vazhdimisht, gjë kjo që është e pashmangshme për ata të cilët janë në një ekuilibër të paqëndrueshëm. Janë të prirur të bëjnë gjithçka për të kënaqur dëshirat e tyre, stërviten

dhe e detyrojnë veten që të kenë synime të turpshme dhe të vështira e, kur mundi i tyre nuk paguhet, i torturon fakti që turpi nuk dha frytet e duhura dhe nuk mërziten që kanë dëshiruar gjëra të gabuara, por që u shkoi mundi dëm.

Atëherë, rrëmbehen si nga pendimi për atë që kanë marrë përsipër të bëjnë, ashtu edhe nga ndrojtja për të marrë përsipër diçka tjetër dhe depërton tek ata ajo trazirë e shpirtit, e cila nuk gjen rrugëdalje, pasi nuk munden as të zotërojnë dëshirat e tyre e as t'i çojnë në vend ato, rrëmbehen nga pavendosmëria e një jete, e cila nuk arrin dot të realizohet dhe nga plogështia e një shpirti që ngathtësohet mes

dëshirash të fshikulluara.

E gjithë kjo është akoma më e rëndë, atëherë kur nga mërzia e një dështimi, për të cilin është dashur mund, njerëzit tërhiqen në një jetë të veçuar, në aktivitetet e vetmuara intelektuale, një gjendje kjo e cila nuk mund ta durojë dot një shpirt i nderë nga jeta politike, plot dëshirë për të vepruar dhe i paduruar për të bërë një jetë të qetë, por që gjen shumë pak ngushëllim te vetvetja. Prandaj, pasi lirohen nga gëzimi, i cili atyre u vjen pikërisht nga punët që bëjnë lart e poshtë, shpirti i këtyre njerëzve nuk e duron dot shtëpinë, vetminë, muret, ai, me gjysmë zemre, e sheh veten të braktisur.

Prej këndej lindin ato mërzi e ato përbuzje për veten, ajo trazirë e shpirtit që nuk gjen prehje asgjëkund, ai durim i pakënaqur e i vështirë për

plogështinë e vet, mbi të gjitha, kur u vjen turp të tregojnë shkakun e tij dhe kur turpi i ka shtyrë më në brendësi arsyet e kësaj vuajtjeje, ndërsa dëshirat, të bllokuara në një hapësirë të ngushtë, mbysin njëra-tjetrën pa rrugëdalje. Prej këndej lindin trishtimi dhe ngathtësia, prej këndej vjen ajo luhatje e një vullneti të pasigurt, të cilin e mbajnë në një ekuilibër të paqëndrueshëm shpresat që shfaqen herë pas here, ato që dështuan nga fatkeqësia. Prej këndej vjen ajo gjendje shpirtërore e atyre që e mallkojnë veten për plogështinë e tyre, që ankohen se nuk kanë me çfarë të merren dhe i kane shumë zili arritjet e të tjerëve: në të vërtetë, një plogështi që nuk jep fryte ushqen mllefin dhe këta njerëz dëshirojnë që të gjithë të tjerët të shkatërrohen, ngaqë ata vetë nuk

qenë në gjendje të bënin përpara.

Për shkak të mospranimit të suksesit të të tjerëve dhe të dëshpërmit për mossuksesin e tij, shpirti zemërohet me fatin, ankohet për kohën që ka, tërhiqet nëpër skuta dhe dergjet nga sfilitja e tij, ndërkohë që mërzitet me veten dhe ndien keqardhje për të. Shpirti i njeriut është i prirur nga natyra që të veprojë dhe të jetë në lëvizje. Atij i pëlqen çdo rast që ka për të

lëvizur dhe për të humbur mendjen, por kjo i pëlqen akoma më shumë njerëzve të këqij, të cilët rraskapiten- me gjithë qejf duke u marrë me punë; ashtu si disa lloje plagësh dëshirojnë që t'i prekësh me duar edhe pse kjo gjë mund

t'iu sjellë dhimbje, ashtu si zgjebja e neveritshme e trupit ndien kënaqësi ndaj gjithçkaje që e acaron atë, të njëjtën gjë do të thoja edhe për ato mendje te të cilat pasionet kanë shpërthyer si plagët e dhimbshme dhe mundi e vuajtja japin shkas për kënaqësi.

Në të vërtetë, ka disa gjëra që i pëlqejnë trupit tonë edhe pse mund të na shkaktojnë njëfarë

dhimbjeje, si të rrotullohesh pa pushim, të ndryshosh pozicion kur akoma nuk je lodhur në atë pozicion që je e të vazhdosh të lëvizësh: cili është ai Akili i përshkruar nga Homeri, një herë i rënë përmbys e një herë i shtrirë në shpinë, që merr pozicione të ndryshme? Kjo gjë është tipike për një të sëmurë, pra që nuk duron dot asgjë për një kohë të gjatë dhe vazhdon t'i përdorë ndryshimet njësoj si ilaçet.

Prandaj, njerëzit bëjnë udhëtime të gjata dhe enden nëpër plazhe të pabanuara, sot janë në det e nesër në tokë, gjë kjo që tregon kundërshtimin ndaj të tashmes. "Tani do të shkojmë në Kampania": tashmë vendet e rafinuara janë të mërzitshme; “Le të shkojmë të shohim vendet e shkreta, të vizitojmë vargmalet e Kalabrisë e të Lukanisë". Në zonat e veçuara njerëzit kërkojnë diçka që t'u pëlqejë, sepse sytë e mësuar me luks mund të ngushëllohen me mjerimin e madh të këtyre vendeve të tmerrshme. "Le të shkojnë në Taranto në portin e njohur të këtij qyteti dhe të kalojmë dimrin në

një klimë më të butë, në një vend i cili ishte aq i pasur sa mjaftonte për morinë e njerëzve në kohët e kaluara", "Tani le të drejtohemi për në Romë": mjaft kanë bërë pushim veshët nga duartrokitjet e shungullimat; tani na pëlqen të shikojmë pak gjak njeriu.

Bëjnë vazhdimisht udhëtime e shkojnë sa në një shfaqje në një tjetër. Siç thotë Lukrezio: "Kështu çdokush ndjek gjithnjë vetveten". Po përse gëzohet atëherë kur nuk arrin t'i shpëtojë dot vetes? Ndjek vetveten hap pas hapi dhe bëhet shok rruge i padurueshëm.

Pra, duhet ta dimë se nuk është faji i vendeve që vizitojmë nëse trishtohemi, por i yni: nuk durojmë asgjë, nuk durojmë dot Iodhjen, kënaqësinë, veten, nuk durojmë dot asgjë për një kohë të gjatë. Kjo gjë i ka çuar disa njerëz drejt vdekjes, fakti që ndryshonin shpesh mendim, por ktheheshin përsëri te të njëjtat gjëra dhe nuk i linin hapësirë të rejave: filloi t'u mërzitej jeta, madje edhe bota dhe depërtonte tek ata ai dyshimi i njohur që ka të bëjë me një finesë të kalbur: "Sa do të vazhdoj me të njëjtat gjëra?"

Një zgjidhje e lodhjes shpirtërore 

Si mendon, çfarë ndihme duhet përdorur kundër kësaj mërzie (lodhjes shpirtërore)? Gjëja më e mirë do kishte qenë, siç thoshte Atenodori; të kesh një vend ku të lutesh, të lexosh, të bësh një jetë aktive, t'i përkushtohesh përgjegjësive familjare dhe detyrimeve të jetës shoqërore. Në të vërtetë, ashtu siç e kalojnë jetën disa njerëz në ajër të pastër, duke u kujdesur për trupin e tyre, ashtu siç është gjëja më e dobishme për atletët, që pjesën më të madhe të kohës të ushqejnë fuqinë e muskujve të tyre, gjë së cilës i janë përkushtuar me mish e me shpirt, po ashtu edhe për ju, që përgatiteni shpirtërisht për betejat shpirtërore, gjëja më e mirë që mund të bëni është të merreni me veprimtari të ndryshme; në të vërtetë, duke patur si synim që të jeni të dobishëm për qytetarët dhe për njerëzit në përgjithësi, ata

që i përkushtohen plotësisht punëve publike, shtetërore apo private, sipas mundësive që kanë, stërviten dhe në të njëjtën kohë përfitojnë prej tyre. 

“Por, meqënëse në mes të kësaj ambicieje kaq të çmendur njerëzore - thotë ai - me kaq shumë shpifës të cilët i shtrembërojnë veprimet e ndershme, sinqeriteti nuk është aspak i sigurt dhe është gjithmonë e më shumë e mundur të dalin pengesa sesa të shkojnë mbarë gjërat, duhet të largohesh nga forumi dhe nga jeta publike; një shpirt i madh di se ku ta tregojë veten edhe në jetën private; e për njerëzit nuk është njësoj si për luanët dhe kafshët e tjera, fuqia e të cilave mposhtet nga kafazët e hekurt: njerëzit veprat më të mëdha i bëjnë në jetën private.

Megjithatë, ai do të fshihet në një mënyrë të tillë që, kudo qoftë, t'i ndihmojë të gjithë me zgjuarsinë, fjalën dhe urtësinë e tij; në të vërtetë, nuk është i dobishëm për shtetin vetëm ai që nxjerr në pah zotësinë e kandidatëve, që mbron të akuzuarit dhe që vendos për paqen dhe luftën, por, edhe ai që u jep zemër të rinjve, ai që ngjall në shpirt virtytin edhe atje ku ka një mungesë të madhe rregullash të dobishme, ai që i merr dhe i kthen mbrapa ata që rrëmbehen

menjëherë pas parave dhe luksit dhe që, nëse nuk arrin të bëjë dot shumë me ta, të paktën i bën pak më të përmbajtshëm, pra, ai që merret me punë publike edhe në jetën e tij private.

Mos vallë jep më shumë ai që, kur ndodhet mes të huajve, bashkëqytetarëve ose si pretor i qytetit, shqipton me zë të lartë fjalët e pëshpëritura nga asistenti sesa jep ai që thotë se çfarë është drejtësia, përkushtimi, durimi, forca shpirtërore, përbuzja për vdekjen, nocioni i Zotit, se ç'e mirë e sigurt dhe e pakufizuar është ndërgjegja e pastër?

Pra, nëse do t'ia kushtosh studimeve kohën që ia heq punëve publike, nuk do të jesh dezertor e as nuk do të kundërshtosh që të japësh ndihmën tënde: ushtar nuk është vetëm ai që qëndron i patundur në vendin e betejës dhe mbron anën e majtë e atë të djathtë, por edhe ai që mbikëqyr dyert dhe kryen një shërbim rojë më pak të rrezikshëm, por jo më pak të dobishëm, që bën turnin e rojës dhe mban përgjegjësi për armët: këto detyra, edhe pse nuk mbartin rreziqe për gjakosje, quhen shërbime militare.

Nëse do të dish t'u kthehesh studimeve, do të

largosh nga vetja çdo lloj pakënaqësie që ka jeta dhe nuk do dëshirosh që të bëhet natë ngaqë të bezdis drita, nuk do të të rëndohet vetja e nuk do të jesh i tepërt për të tjerët; do të kesh shumë miq dhe pranë vetes do të kesh njerëzit më të mirë. Në të vërtetë, virtyti, sado i fshehur të jetë, nuk mbetet asnjëherë i panjohur, por jep shenja për t'u dalluar dhe ai që do të jetë i denjë për të, do arrijë ta gjejë me anë të gjurmëve.

Në fakt, nëse nuk do të kishim më asnjë marrëdhënie me të tjerët, nëse do të shfaqnim hapur shkëputjen nga raca njerëzore dhe do të jetonim duke u përqendruar vetëm te vetja jonë, pas kësaj gjendjeje vetmie në të cilën nuk të tërheq asgjë, do të vijë mungesa e veprimtarisë shoqërore: disa pallate do t'i ndërtojmë e disa

të tjera do t'i shkatërrojmë, do të përmbytim detin dhe do të çojmë rrjedha uji kundër vështirësive të vendeve e do ta përdorim keq kohën që na ka dhënë natyra.

Këtë kohë disa njerëz e përdorin me kursim, disa të tjerë janë dorëlëshuar; disa prej nesh e shpenzojnë duke qenë të ndërgjegjshëm, disa të tjerë në mënyrë të tillë që të mos lenë asnjë shenjë: e nuk ka asgjë më të turpshme se kjo.

" Shpesh, një i moshuar nuk ka asnjë provë për të treguar se ka jetuar gjatë, përveç moshës së tij".

Meditim 

O mik i dashur, mua më duket se njeriu i është përkulur shumë kohërave, më duket se

është tërhequr shumë shpejt. Unë nuk them që kur arrin në njëfarë pike nuk duhet të tërhiqesh, por duhet ta bësh atë pak nga pak, e pa i prekur flamujt, pa prekur dinjitetin ushtarak të luftëtarit të jetës: ata që i dorëzohen armikut duke i mbajtur armët në dorë janë më të respektuar e më të mbrojtur.

Besoj se kjo është detyra e virtytit dhe e atij që dëshiron të jetë i virtytshëm: nëse fati do të të mposhtë dhe do të ta heqë mundësinë për të vepruar, nuk do t'ia mbathësh menjëherë duke kthyer kurrizin e duke hedhur armët, duke kërkuar një vend për t'u fshehur (a thua se ka ndonjë vend ku fati nuk mund të të gjejë), por duhet t'i përkushtohesh më pak punëve publike dhe duhet të zgjedhësh një punë që të lejojë të jesh më i dobishëm për njerëzit.

Nuk mund të bësh shërbimin ushtarak?  - kandidohu për punët punët publike. 

Duhet të jetosh si qytetar privat: bëhu gojëtar. 

Të detyrojnë që të heshtësh: ndihmoji bashkëqytetarët e tu duke i qëndruar atyre pranë. 

Është e rrezikshme të hysh në forum: sillu mirë nëpër shtëpi, nëpër shfaqje, kudo që të kanë ftuar, ji mik besnik, ji gostiar i matur. 

Ke humbur detyrat e qytetarit: bëj ato të njeriut. 

Për këtë arsye, ne, njerëzit me shpirt të madh, nuk u mbyllëm brenda mureve të një qyteti, por dolëm jashtë tyre për të patur marrëdhënie me

gjithë tokën dhe e shpallëm botën atdheun tonë, për të patur mundësinë që t'i linim virtytit një fushë më të gjerë. T'i kanë mbyllur dyert e gjykatës dhe nuk të lejohet të ndjekësh rrugët e jetës dhe gëzimet: shiko se ç'hapësirë e madhe tokash dhe popujsh ndodhet pas krahëve të tu; nuk ka për t'u mbyllur kurrë një hapësirë kaq e madhe, pa u hapur një tjetër akoma më e madhe.

Shiko më mirë nëse e gjithë kjo është një meta jote apo jo: ti nuk do që të drejtosh shtetin veçse si konsull, si pritan, si lajmëtar ose si gjykatës. E ç'do të thoje nëse ti nuk do të pranoje të luftoje veçse si gjeneral ose si tribun? Edhe nëse të tjerët do të zenë vendin e parë dhe fati ty të ka vënë në rreshtin e tretë, lufto me zërin, me thirrjen, me shembullin, me guximin: në betejë, e gjen mënyrën për të ndihmuar veten, edhe po të jetë me duar të

prera, ai që, prapëseprapë, qëndron i fortë dhe jep mbështetjen e tij duke bërtitur.

Bëj kështu: nëse fati do të largojë nga një pozitë e mirë politike, ti ji i duruar dhe jep mbështetjen tënde duke bërtitur e, nëse dikush do të të mbyllë gojën, ti përsëri duro dhe jepe mbështetjen tënde në heshtje. Nuk është asnjëherë e kotë vepra e një qytetari të mirë: ai ndihmon duke bërë që të tjerët ta dëgjojnë dhe ta shohin, ndihmon me fytyrën dhe lëvizjen e kokës, ndihmon me kundërshtimin e tij të heshtur dhe hapin hijerëndë.

Ashtu si disa barna të cilat, pavarësisht nga shija që kanë apo nga ndjesia që të japin kur i prek, janë të dobishme për shkak të erës që lëshojnë, ashtu edhe virtyti shpërndan dobishmëri edhe nga larg apo fshehurazi. Virtyti është në çfarëdolloj gjendjeje të ndodhet ai: si të endet lirisht dhe të përdorë të drejtën e tij si të dojë, si të vërshojë i pasigurt dhe të jetë i detyruar të mbledhë velat, si të jetë i plogësht,

i heshtur dhe i mbyllur në hapësira shumë të ngushta, si të ketë hapësira shumë të mëdha.

Mos ndoshta nuk të duket shumë i dobishëm shembulli i atij që jeton i veçuar nga te tjerët? Pra, gjëja më e mirë është të përziesh papunësinë me punën, sa herë që jeta aktive të bllokohet nga pengesa të rastësishme apo nga gjendja e shtetit; në të vërtete asnjëherë nuk bllokohen të gjitha mundësitë aq sa të mos ketë vend për asnjë punë të ndershme.

Meditim 

Ti je përballur me një jetë të vështirë dhe fati i të tjerëve, ose i yti të ka vënë një lak, të cilin ti nuk je në gjendje ta zgjidhësh apo ta shpërbësh: mendo që skllevërit, të cilët fillimisht kanë mbajtur zinxhirë, nuk i durojnë dot peshat dhe pajisjet e tjera të këmbëve; pra, pasi vendosin të mos zemërohen për zinxhirët por t'i durojnë ato, nevoja i mëson që të durojnë me vendosmëri, ndërsa zakoni i mëson të durojnë me urtësi. 

Në çfarëdolloj jete që të bësh do të gjesh argëtime, çlodhje dhe kënaqësi, nëse do t'i gjykosh si të lehta vështirësitë në vend që t’i bësh ato të urryeshme.

Zoti na trajtoi mirë pikërisht për këtë provë: duke e ditur se ç'vuajtje duhet të përballojmë, na gjeti si lehtësim për fatkeqësitë përshtatjen me to, duke na bërë të mësohemi edhe me gjëmat më të mëdha. Por askush nuk mund të duronte dot nëse vështirësitë do të ruanin të njëjtën egërsi si në fillim.

Të gjithë jemi të lidhur me fatin: disa me anë të një zinxhiri të artë e të zgjatur, të tjerë me një zinxhir të vogël e të neveritshëm; po ç'rëndësi ka: të gjithë janë të mbyllur në të njëjtin burgim dhe ndodhen të lidhur edhe ata që më parë kanë lidhur të tjerë, veçse nëse ti e quan më të lehtë një zinxhir nga e majta e dikush tjetër nga e djathta. Njëri joshet nga nderimet, një tjetër nga pasuria; disa janë të shtypur nga fisnikëria, disa nga varfëria; disa janë të nënshtruar nga fuqia e të tjerëve, disa nga e tyrja; disa i kufizon mërgimi që të rrinë në një vend të vetëm, disa të tjerë besimi fetar: çdo jetë është një robëri.

Pra, duhet të përshtatesh me gjendjen tënde dhe të ankohesh sa më pak që të jetë e mundur për të, duhet të përfitosh nga gjithçka e mirë që ke rreth vetes: nuk ka asgjë kaq të vështirë saqë një shpirt i paanshëm të mos dijë të gjejë nxitje në të. Shpesh sipërfaqe të vogla përdoren për shumë gjëra për shkak të zhdërvjelltësisë së atij që i zotëron ato dhe një zotërim i mirë

e bën të banueshme edhe hapësirën më të ngushtë. Përballë vështirësive përdor arsyen, kështu vështirësitë mund të zbuten, shtrëngesat të lirohen, situatat e rënda mund ta

mundojnë më pak atë që i duron ato me zgjuarsi.

Dëshirat nuk duhen shpënë drejt synimeve të largëta, por duhet t'u lejojmë atyre një rrugë të afërt, meqë nuk durojnë dot që dikush t'i pengojë. Pasi t’i kemi lënë pas krahëve ato synime të cilat, ose nuk mund të realizohen, ose mund të realizohen me vështirësi, ndjekim qëllime të cilat ndodhen afër dhe i prin shpresa, por jemi të ndërgjegjshëm se ato janë pa vlerë dhe se nga jashtë kanë një pamje tjetër e nga brenda janë, gjithashtu, të kota. E nuk i kemi zili ata që ndodhen më lart se ne: ato që më parë dukeshin si maja, tani doli që janë rrëmore.

Përkundrazi, ata që fati i ka lënë në një gjendje ta pasigurt, do të jenë akoma më të sigurt duke u hequr fodullëkun gjërave të cilat në vetvete janë kryelarta dhe duke u munduar ta qartësojnë sa më shumë që të jetë e mundur

gjendjen e tyre. Ka shumë nga ata njerëz që nga nevoja duhet të qëndrojnë pas sërës së tyre, nga e cila nuk mund të zbresin veçse duke rënë, por dëshmojnë se është pikërisht ky nderi i tyre më i madh, fakti se janë të detyruar t’u bien më qafë të tjerëve, e se nuk janë vendosur mbi një piedestal por janë gozhduar mbi të; këta njerëz duhet të përgatitin shumë mbrojtje për çastet e volitshme, me drejtësi, urtësi e

mirëdashje, duke qenë të pakursyer e zemërgjerë, me shpresën se mund të kapen me më shumë vendosmëri pas këtyre çasteve.

Megjithatë asgjë nuk mund të na mbrojë nga këto luhatje të shpirtit aq sa fakti që mund t'i caktojmë gjithmone një kufi sukseseve tona; e të mos i lejojmë fatit vullnetin për të na lënë pas dore, por le të ndalemi vetë shumë më përpara; në këtë mënyrë disa dëshira do ta nxisin shpirtin tënd e, duke qenë të kufizuara, nuk do të shtyhen drejt pafundësisë dhe pasigurisë.

Meditim për pasurinë, fuqinë dhe jetën

" E jotja nuk është ajo që ke grumbulluar, por ajo që ke vepruar." 

Biseda ime ka të bëjë me njerëzit e papërsosur, të dobët e të paarsyeshëm, jo me njeriun e ditur. Ky i fundit nuk duhet të ecë me hapa të pasigurt e të vegjël; në të vërtetë ai ka aq shumë besim te vetja saqë nuk  përballet me sprovën dhe nuk do t'i duhet kurrë t'i hapë

rrugë atij. Nuk ka as arsye t'i trembet sepse jo vetëm skllevërit, pronat dhe pozitën shoqërore, por edhe trupin, sytë, duart e tij dhe gjithçka që e bën më të shtrenjtë jetën dhe veten, ai e rendit te gjërat kalimtare dhe jeton sikur t'i ishte shitur vetvetes e, sillet sikur të ishte gati t'i kthehej, pa keqardhje, atij që e kërkon atë.

Kjo nuk do të thotë se ai e quan veten të parëndësishëm - sepse e di që nuk i përket vetvetes - por do të bëjë gjithçka me aq shumë zell, me aq shumë kujdes, ashtu siç e ka zakon një njeri i ndërgjegjshëm dhe i përgjegjshëm, t'i dalë zot gjërave që janë lënë në dorë të ndërgjegjes së tij.

E kur ta urdhërojnë pastaj që t’i kthejë ato gjëra, nuk do të ankohet për sprovën, por do të thotë: "Të falënderoj për ato që më ke dhënë e më ke lejuar të përdor. Kam përfituar shumë nga kujdesi për gjërat e tua, por, meqënëse ti më urdhëron të bëj kështu, atëherë unë do t'i jap, do t'i rikthej ato, duke të qenë shumë i kënaqur.

Nëse do që unë të vazhdoj të kem diçka tënden, do ta ruaj atë; nëse, përkundrazi, vendos ndryshe, atëherë unë do t'i kthej, do t'i jap përsëri argjendurinat, paratë, shtëpinë dhe shërbëtorët që kam". 

E zemë se natyra do të na kërkojë t'i kthejmë ato që na ka dhënë në fillim, ne do t'i themi: "Po të rikthej një shpirt më të mirë nga ai që më ke dhënë; nuk po bej justifikime e as nuk po tërhiqem; ja tek e ke gati, mirë e bukur, atë që më jepje kur isha i ndërgjegjshëm: merre."

Ç'të keqe ka po të kthehesh andej nga ke ardhur? Ka për të jetuar keq ai që nuk do dijë të vdesë mirë. Pra, para së gjithash, duhet të zhvlerësosh këtë gjë dhe të renditësh jetën ndër gjërat e parëndësishme. 

Gladiatorët, siç thotë Ciceroni, na duken të urryer nëse duan të përgjërojnë me çdo kusht

jetën, por i duartrokasim ata, nëse u duket qartë në fytyrë mospërfillja për të. Dije se edhe neve na ndodh e njëjta gjë: në të vërtetë, shpesh, shkaku i vdekjes është frika prej saj.

Pikërisht jetës, të cilit i pëlqen të luajë me ne, thotë: "Përse duhet të të kursej, o kafshë e shkretë dhe trembëlake? Do të plagosesh akoma më shumë e më thellë, ngaqë nuk ke guxim të zgjatësh fytin; ndërsa ti që rri e pret shpatën pa larguar qafën e pa vënë duart përpara, por me guxim, ti, do të jetosh më gjatë e do të vdesësh pa vuajtje". Kush do të ketë frikë nga vdekja nuk do të jetojë kurrë në një mënyrë të denjë për një njëri të gjallë; ndësa, ai që e di se kjo gjë i është caktuar që kur u lind, do të do të jetojë duke iu përmbajtur marrëveshjes dhe me të njëjtën forcë shpirtërore do të bëjë çmos që asgjë prej atyre që ndodhin të mos jetë e befasishme. Në fakt, duke parashikuar gjithçka që mund të ndodhë, sikur të ishte duke ndodhur në të vërtetë, njeriu do të zbusë hovin e vrullshëm të të gjithë fatkeqësive, të cilat nuk i sjellin asgjë të papritur atij që është përgatitur dhe i pret ato; ndërsa, atij që ndihet i sigurt dhe shikon vetëm

kënaqësitë, do t'i rëndojë pesha e tyre.

Ka sëmundje, robëri, rrënime, zjarre: asgjë nga këto nuk është e papritur; e dija në ç'strehë të zhurmshme më kishte ngujuar natyra. Shpesh janë dëgjuar klithma të dhimbshme rreth e rrotull meje, shpesh, përpara pragut të shtëpisë, pishtarët dhe qirinjtë kanë paraprirë varrime të parakohshme; shpesh me ka oshëtirë pranë buçima e një ndërtese që rrëzohej; shumë prej atyre që ishin lidhur me mua nëpërmjet forumit,

gjykatës dhe bisedave, i mori me vete nata, e cila nuk i dëgjoi lutjet e të afërmëve: e unë duhet të habitem që, në mos sot, nesër, do më takojnë mua ato rreziqe të cilat kanë qenë

gjithnjë vërdallë meje?

Një pjesë e madhe njerëzish nuk mendojnë për shtrëngatën kur duhet të fillojnë lundrimin.

Nuk do të kem asnjëherë turp të citoj një autor të keq për një rast të lumtur. Publili, më i rrëmbyer se talentët tragjikë dhe komikë, sa herë që i lë mënjanë palaçollëqet si klloun dhe fjalët që u drejtohen rreshtave të fundit të publikut, ndër fjalët e tjera të thëna me një ton më të ngritur se ai tragjik e komik, thotë edhe këtë: “Kujtdo mund t'i ndodhë ajo që i ndodh dikujt". Ai që do ta ngulitë thellë në shpirt këtë parim dhe do t'i shikojë të gjitha fatkeqësitë e të tjerëve (të cilat i gjejmë me shumicë përditë) sikur ta kenë të lirë edhe rrugën drejt tij, do të armatoset shumë kohë para se ta sulmojnë, ndërsa shpirti përgatitet tepër vonë për të përballuar rrezik pas rreziku.

“Nuk e mendoja se mund të ndodhte kështu". "Po ti, a e kishe menduar ndonjëherë se kjo gjë mund të ndodhte?". 

E pse jo? Cila është ajo pasuri që nuk ndiqet këmba këmbës nga skamja, uria dhe varféria?

Cila është ajo pozitë shoqërore, toga e rremë e së cilës, ashtu si edhe shenja e valltarëve dhe rripi i aristokratëve, nuk është e shoqëruar nga veshje të zeza, nga qortimi i kritikës së

rreptë, nga njolla të pafund, deri në përbuzje të skajshme?

Cila është ajo mbretëri së cilës nuk ia kanë përgatitur ende shkatërrimin, asgjësimin, shtypësin dhe xhelatin? 

Këto gjëra nuk janë të ndara nga hapësira të mëdha kohe, por vetëm një çast e ndan fronin nga nderimi i përgjunjur për të tjerët.

Pra, dije se çdo gjendje mund të ndryshojë dhe gjithçka që u ndodh të tjerëve mund të të ndodhë edhe ty. 

Je i pasur: mos ndoshta je më i pasur se Pompeu? Këtij të fundit, kur Çezari, një i afërm i tij prej kohësh, mik i ri, i hapi shtëpinë perandorake, me kusht që të mbyllte të tijën, i mungoi buka e gojës dhe uji. Megjithëse zotëronte shumë lumenj, të cilët lindnin në territorin e tij, kishin grykëderdhjen atje, ai lypi disa gllënjka ujë; vdiq nga uria dhe etja në pallatin e të afërmit të tij, ndërkohë që, për atë që vdiste nga uria, trashëgimtari i tij merrte përsipër një varrim shpenzimet e të cilit i hiqte

shteti.

Ke punuar në postet më të larta: mos ndoshta në poste aq të rëndësishme, aq të rastësishme sa Sejani? Ditën që Senati e shoqëroi në shtëpi me roje, populli e bëri copa; atij të cilit njerëzit i kishin dhënë gjithcka që ishte e mundur të jepej, nuk i mbeti asgjë që të mund t'ja zhvaste xhelati.

Je mbret: nuk do të të çoj te Kresko, të cilit iu desh ta shihte për së gjalli turrën e tij të druve tek ndizej e shuhej, e mbijetoi jo vetëm ndaj mbretërisë së tij, por edhe ndaj vdekjes; nuk do të çoj te Xhugurta, të cilën populli roman mundi ta sodiste në një shfaqje dhënë gjatë vitit që kishin patur frikë; Tolomeon, mbretin e Afrikës dhe Mitidratin, mbretin e Armenisë, do t'i shohim ndër rojet e Çezarit; njërin e çuan në mërgim, tjetri i uronte vetes që ta çonin atje me më shumë ndershmëri. Në këtë kapërdimje gjendjesh, të cilat shkojnë poshtë e lart, nëse ato që ndodhin nuk i shikon si gjëra që ishte e shkruar të ndodhnin, i jep fuqi fatkeqësive që të veprojnë kundër teje, fatkeqësi të cilat arrin t'i mposhtë gjithnjë vetëm ai që i shikon ato më parë.

Meditimi i mëngjesit për ata që vrapojnë pas gjërave të kota e pa qëllim.

Paskëtaj nuk do të shqetësohemi për gjëra të kota, domethënë nuk do të dëshirojmë gjëra që nuk mund t'i kemi dhe, pasi të kemi arritur atë që duam, nuk do ta kuptojmë me shumë vonesë e pas shumë mundimesh kotësinë e dëshirave tona, pra që nuk lodhemi kot, pa arritur asnjë përfundim ose që përfundimi nuk ia vlen për mundin që është dashur për të; në të vërtetë këto janë gjëra që ngjallin trishtim, nëse nuk kemi patur sukses në jetë ose na ka ardhur zor për suksesin që kemi arritur.

Duhet t'i kufizojmë daljet e tepërta, të cilat janë tipike për pjesën më të madhe të njerëzve që enden nëpër shtëpi, teatro e sheshe: tregohen të gatshëm për t'u marrë me punët e të tjerëve, me sa duket janë gjithnjë të zënë me punë. Nëse do të pyesësh ndonjë prej tyre kur është duke dalë nga shtëpia: "Ku po shkon? Për çfarë mendon?", ai do të përgjigjet: “Nuk e di, ta hajë dreqi, po do të takohem me ndonjë, do të bëj

diçka.".

Disa njerëz enden pa patur një qëllim të caktuar,

duke kërkuar të bëjnë punë dhe nuk bëjnë gjërat që kishin vendosur të bënin, por ato që i dalin përpara rastësisht; rendja e tyre është e pakuptueshme dhe e kotë, njësoj si milingonat që hipin nëpër pemë, shkojnë deri lart në majë

të saj e kthehen përsëri poshtë pa frut: këtë jetë bëjnë edhe shumë njerëz, për të cilët me të drejtë thuhet se kanë një plogështi zevzeke.

Do të ndiesh mëshirë për disa njerëz, njësoj sikur të ishin duke vrapuar drejt një zjarri: i shtyjnë kaq fort ata që ndodhen para tyre dhe marrin përpara veten dhe të tjerët, duke vrapuar për të përshëndetur dikë që nuk do t'ua kthejë kurrë përshëndetjen, ose ata ndjekin varrimin

e një të panjohuri a gjyqin e dikujt që është në grindje apo ata që shkojnë në dasmën e njërës që martohet shpesh e, pasi kanë ndjekur vigun, ndonjëherë e kanë shoqëruar edhe deri në vend; këta njerëz, pra, pasi kthehen në shtëpi duke qenë të lodhur pa punë, betohen se nuk e dinë as vetë përse kanë dalë nga shtëpia, se ku kanë qenë, e janë gati, tashmë, që ditën tjetër të enden më kot duke bërë përsëri të njëjtat gjëra. 

Pra lodhja duhet të ketë një qëllim, duhet të ketë

të bëjë me diçka. Nuk është plogështia ajo që i vë ata në lëvizje, por përfytyrimi i rremë i gjërave që i bën të lëvizin si të çmendur; në të vërtetë as të çmendurit nuk lëvizin pa një shpresë: ata i tërheq pamja e diçkaje, kotësia e së cilës i mashtron mendjen, e cila, e rrëmbyer nga përçartja, nuk arriti të kuptonte dot gjë.

Po ashtu, çdonjëri nga ata që dalin nga shtëpia për të shtuar morinë e njerëzve, endet andej - këndej i shtyrë nga arsye të kota; edhe pse nuk ka asgjë për të bërë, del nga shtëpia me lindjen e diellit e, pasi shkon e përplaset pa punë në shumë dyer, pasi përshëndet ashtu siç duhet hartuesit e nomenklaturave, edhe pse shumë

prej tyre nuk e kanë vënë në listë, njeriu me të cilin e ka më të vështirë të bisedojë, brenda mureve të shtëpisë, është vetevtja.

Nga kjo e keqe vjen ai vesi i fëlliqur, i përgjimit dhe hetimit të punëve publike dhe private, i ndërhyrjes në shumë gjëra, të cilat nuk tregohen duke qenë plotësisht i sigurt e as nuk dëgjohen duke qenë plotësisht i qetë.

Meditim për sprovat e papritura të jetës. 

Në kohë shtrëngate, urtësia është vela që drejton shpirtin në bregun e qetësisë.

Unë mendoj se, duke iu përmbajtur kësaj ideje, Demokriti ka filluar duke thënë: “Ai që ka ndër mend të jetojë i qetë, le të mos merret me shumë gjëra as për hesap të tij e as për hesap të të tjerëve", dhe e kishte fjalën për gjërat e kota. Në të vërtetë, nëse janë gjëra të nevojshme, duhen bërë si për hesapin tënd ashtu edhe për atë të të tjerëve, madje punë të tilla ka pafundësisht shumë; po, kur nuk jemi të shtyrë nga asnjë detyrë e rëndësishme, duhet të përmbahemi.

Në fakt, shpesh, ai që bën shumë gjëra, i jep jetës fuqi mbi veten, gjë kjo që është më mirë ta provosh sa më rrallë, ndërsa, përsa i përket të tjerave, duhet të mendosh gjithnjë për të e të mos i premtosh vetes asgjë mbi besueshmërinë e tij: "Do të lundroj, nëse nuk më ndodh ndonjë gjë e keqe", “Do të bëhem pretor, nëse nuk do të me dalë ndonjë pengesë" dhe "Puna do të shkojë ashtu siç e mendoj unë, nëse nuk do të ndërhyjë asgjë".

Kjo është arsyeja për të cilën themi se njeriut të ditur nuk i ndodh asgjë e papritur: nuk e kemi përjashtuar atë nga ngjarjet e jetës, por nga gabimet, as atij nuk i shkon gjithçka siç do kishte dashur që të shkonte, por ashtu siç e kishte menduar e, para së gjithash, ai mendoi se diçka mund të binte ndesh me planet e tij. Prandaj dhimbja për një dëshirë që dështoi është më e përballueshme kur ti nuk ia ke premtuar atë shpirtit tënd me çdo kusht.

Duhet ta përgatisim veten që të mos jepemi me mish e me shpirt pas gjërave që kemi planifikuar, që të dimë të kalojmë pastaj tek ato gjëra në të cilat na çon rastësia dhe të mos trembemi as nga një ndryshim i planit apo i gjendjes sonë, me kusht që të mos përfundojmë të bëhemi pre e paqëndrueshmërisë, e cila është një armike e

madhe e qetësisë shpirtërore. Në të vërtetë, nga njëra anë, pa dyshim që përkushtimi i tepruar pas diçkaje sjell ankth dhe dëshpërim (ngaqë shpesh jeta të zhvat diçka nga duart), po nga ana tjetër, është shumë më e rëndë paqëndrueshmëria e karakterit, e cila nuk di të përmbahet asgjëkund. Të mos kesh mundësinë të ndryshosh dot asgjë si edhe të mos durosh dot asgjë, janë që të dyja të dëmshme për qetësinë.

Sidoqoftë, shpirti duhet sjellë në vete nga të gjitha nxitjet e jashtme: duhet t'i besojë vetvetes, të kënaqet me të, të shikojë me ëndje gjithçka që ka të bëjë me të, të largohet kur të mundet nga gjërat që nuk i përkasin dhe t'i jepet

vetvetes, të mos i vuajë dëmet dhe t'i shohë me sy të mirë edhe prapësitë e jetës.

Pasi dëgjoi për mbytjen e anijes, Xenoni, mori vesh se gjithçka që kishte ishte fundosur, dhe tha: "Fati (caktimi) më shtyn që ta kem akoma më të lehtë të merrem me filozofi". 

Një tiran e kërcënonte me vdekje filozofin Teodor, e për më tepër e kërcënonte se nuk kishte as për ta varrosur atë; ai i tha: "Ke arsye për të përgëzuar veten: ke në dorë gjysmë litri gjak, por je i marrë nëse kujton se më bëhet vonë nëse do të kalbem sipër apo poshtë dheut."

Xhulio Kano, një ndër njerëzit më të mëdhenj, pasi u grind gjatë me Çezarin, pasi ai Falaridi i famshëm, ndërsa po largohej nga jeta, i tha: "Urdhërova që të të çonin për të ekzekutuar, që të mos gënjesh veten me shpresa të kota", u përgjigj: “Të falënderoj, o princ i shkëlqyer."

Unë nuk e di me saktësi se çfarë mendonte ai, por më vijnë ndër mend shumë gjëra: mos vallë donte të fyente dhe të tregonte se sa i mizorshëm ishte mendimi se vdekja është një vepër e mirë? Mos donte të qortonte për çmendurinë e përditshme - në të vërtetë ata falënderonin edhe njerëzit të cilëve u ishin vrarë fëmijët ose ata që kishin humbur çdo pasuri. Apo e pranoi urdhërin me kënaqësi sikur të ishte fjala për të qenë i lirë? Sidoqoftë, ai ktheu një përgjigje të guximshme.

Dikush do të thotë: "Pas kësaj ishte e mundur që Jul Çezari të urdhëronte ta linin gjallë". Kanon nuk e frikësonte kjo gjë: ndershmëria e Çezarit për këto urdhra ishte e njohur. Mos vallë kujton se ai nuk u mor me asgjë gjatë atyre dhjetë ditëve që e ndanin nga ekzekutimi?

Janë të pabesueshme fjalët që tha ai njeri, gjërat që bëri, e është gjithashtu e pabesueshme se sa i qetë qëndroi duke e ditur se do të vdiste.

Kano luante shah, kur centurioni që tërhiqte turmën e të dënuarve me vdekje i urdhëroi ta ndiqte nga pas. Atëherë, ai numëroi gurët e shahut dhe i tha shokut: "Se mos gënjen pas vdekjes sime dhe thua se fitove ti"; pastaj, duke i bërë shenjë me kokë centurionit i tha: "Ti do të jesh dëshmitar që, për një lëvizje, fitoj unë". Mos kujton ti se Kano luajti me të vërtetë shah? Ai u tall. Miqtë e tij ishin të mërzitur ngaqë e dinin se po humbnin një mik. Ai u tha: "Përse jeni të mërzitur? Ju pyesni veten nëse shpirti është i pavdekshëm: unë këtë gjë do ta marr vesh pas pak". E nuk pushoi së rrëmuari të vërtetën as në fund të jetës dhe vdekja e tij u bë temë bisedimesh.

E shoqëronte filozofi i tij, i cili kur, tashmë, ishte afër varrit, mbi të cilin idhujt e tij çdo ditë bënin një kurban për nder të Çezarit, e pyeti: “Për çfarë mendon tani, Kano? Çfarë ke ndër mend të bësh?". Kano iu përgjigj: “Kam vendosur të jem i kujdesshëm në atë çast aq të shpejtë për të parë nëse shpirti ka ndjesinë sikur del jashtë trupit". Dhe premtoi që, nëse do të kishte zbuluar ndonjë gjë, do t'i kishte ardhur vërdallë miqve të tij për t'u treguar se në ç'gjendje ishte shpirti.

Ja tek është qetësia në mes të shtrëngatës, ja shpirti i cili meriton vëmendje, kërkon vdekjen për të dëshmuar të vërtetën e, i ndodhur në atë shkallë të fundit pranë vdekjes, pyet shpirtin ndërsa ai është duke dalë nga trupi dhe, jo vetëm mëson diçka deri në vdekje, por edhe mëson prej saj: pra për të mësuar dije deri në fund të jetë nuk trembej as nga vdekja. Shpesh vizitonte varret e miqve dhe armiqve të tij për të medituar.

Në kohë shtrëngate, urtësia është vela që drejton shpirtin në bregun e qetësisë.

Meditim : përshtatja dhe shtirja.

Të largosh arsyet e dhimbjes vetjake nuk sjell asnjë dobi: në fakt na rrëmben ndonjëherë urrejtja për gjininë njerëzore. Kur të kesh sjellë ndër mend se sa e rrallë është çiltërsia, sa e panjohur pafajësia dhe se si ndershmëria gjendet vetëm atëherë kur është e volitshme (kur të jepet rasti për një mori krimesh fatlume), kur të kesh sjellë ndër mend se sa të urryer janë fitimi dhe humbja e kënaqësisë dhe dëshira se, tashmë, shpirti nuk përmbahet, por shkëlqen nëpërmjet turpit: ai shtyhet në natë dhe, sikur të ishin tronditur themelet e virtyteve (të cilët nuk është e drejtë t'i shpresosh e nuk të nevojitet t'i kesh), përballë tij del terri.

Pra, të gjitha veset e njerëzve le të na duken jo vetëm të urryera, por dhe qesharake. Merr shembull Demokritin dhe Eraklitin; ky, në të vërtetë, sa herë që dilte në publik, qante, kurse tjetri qeshte; këtij, gjithçka që bëjmë, i duket fatkeqësi, tjetrit, vogëlimë. Pra, nuk duhet t'i japim shumë rëndësi gjërave dhe t'i durojmë me qetësi ato: është më mirë për një njeri të qeshë me jetën sesa të qajë me të.

Shtoji kësaj faktin se ka më shumë merita në gjininë njerëzore ai që qesh sesa ai që qan: e qeshura i lë njeriut njëfarë shprese, ndërsa kush qan, qan më kot vetëm për gjërat që dëshpërohet se mund të jenë të drejta; gjithashtu, për atë që i shikon gjërat në gjithë tërësinë e tyre, është më i guximshëm ai që nuk di të përmbajë të qeshurën, sesa ai që nuk di të përmbajë lotët, ngaqë ngjall një ndjenjë më të këndshme dhe asnjë nga gjithë këto madhështi nuk i duket e rëndësishme, hijerëndë apo e mjerueshme.

Secili prej nesh le të ketë parasysh një nga një arsyet për të cilat jemi të gëzuar e të trishtuar dhe do ta kuptojë se kishte të drejte Bioni kur tha: gjithçka që ka të bëjë me njerëzit është e ngjashme me fillimin e diçkaje dhe se jeta e tyre nuk është më e shenjtë apo e hijshme për arsyen për të cilën ata erdhën në jetë; lindën nga balta dhe në baltë do të kthehen.

Po është më mirë t'i pranosh me qetësi zakonet e përgjithshme dhe të metat njerëzore, pa qeshur e pa lot. Në të vërtetë, të shqetësohesh për fatkeqësitë e të tjerëve do të thotë të jesh i mërzitur për gjithë jetën, ndërsa të gëzohesh për fatkeqësitë e të tjerëve, kjo është një kënaqësi çnjerëzore; ashtu si ajo shprehje e pakuptimtë dhembshurie, pra të qash kur dikush shoqëron të birin në varr dhe t'i përshtatësh kësaj gjendjeje shprehjen e fytyrës

tënde.

Edhe në fatkeqësitë që na ndodhin ne duhet të sillemi në mënyrë të tillë që t'i japim dhimbjes aq sa na kërkon, jo aq sa e kërkon zakoni; në të vërtetë, shumë njerëz derdhin lot për t'u dukur, e i kanë sytë të thatë sa herë që mungon publiku, pasi për ta është e turpshme të mos qash atëherë kur qajnë të gjithë: aq shumë ështe nglitur ky ves, pra të varesh nga mendimi i të tjerëve, saqë kthehet në shtirje edhe një ndjenjë kaq e natyrshme, dhimbja.

Meditim rreth forcës nga vuajtja

Vijon pjesa që jo pa të drejtë e ka zakon të na bëjë të jemi të trishtuar dhe në merak. Kur të mirët përfundojnë keq, kur Sokratin e detyrojnë të vdesë në burg, Rutilin të jetojë në mërgim, Pompeun dhe Ciceronin t'u zgjatin qafën klientëve të tyre, e pikërisht Katonin, portretin

e gjallë të virtytit, e detyrojnë të hidhet mbi shpatë, për të dëshmuar gjendjen e tij dhe atë të shtetit, atëherë, është e pashmangshme të shqetësohesh ngaqë jeta jep shpërblime kaq të mistershme; ç'mund të shpresojë secili prej nesh për veten, kur shikon se më të mirët pësojnë një fat të tillë?

Pra ç'do të thotë kjo? Shiko se si e ka duruar vdekjen secili prej tyre e, nëse u treguan të fortë, ti psherëti me të njëjtën fuqi shpirtërore që psherëtinë ata, nëse, përkundrazi, u treguan të dobët si gratë, nuk u humb asgjë: ata ose meritojnë admirimin tënd për shkak të virtyteve që patën, ose nuk meritojnë keqardhjen tënde për shkak të plogështisë së tyre. A ka turp më të madh sesa kur njerëzie më të mëdhenj i poshtërojnë të tjerët me vdekjen e tyre të guximshme?

Le të lëvdojmë atë që meriton shumë lavdërime dhe të themi: "Do të jesh sa i fortë aq edhe i lumtur! I ke shpëtuar fatkeqësive, zilisë, sëmundjes; dole nga burgu: sipas teje ti nuk ishe i denjë për një fat të tillë, por i padenjë që tashmë fati të kishte ndonjë fuqi kundër teje". Duhet të bindim ata që përpiqen t'i shmangen vdekjes dhe në atë çast kthehen për të parë nga jeta.

Nuk do të qaj asnjë nga ata që qenë të lumtur, asnjë nga ata që qanë: njëri m'i thau vetë lotët, tjetri qau aq shumë saqë nuk meriton më asnjë pikë loti. E unë duhet të qaj të diturit se u dogjën për së gjalli, apo tjetrin sepse u shpua nga shumë gozhdë, apo dikë tjetër se i lëndon vetë plagët e tij për të kuptuar vuajtjet e të tjerëve? Të gjithë këta e gjetën shumë shpejt mënyrën për të qenë dikush dhe e arritën me anë të veprave që zgjodhën të bënin.

Meditim për maturinë në gëzime dhe lodhje 

Edhe ky është një shkak jo i rëndomtë shqetësimesh: nëse sillesh në mënyrë jo të natyrshme dhe nuk i shfaqesh askujt ashtu siç je në të vërtetë, siç bëjnë shumë njerëz, jeta e të cilëve është fiktive dhe e përgatitur për t'u dukur: në të vërtetë, është burim shqetësimi kujdesja e vazhdueshme për veten dhe ushqen frikën për t'u zbuluar ndryshe nga ç'e kemi zakon të sillemi. Jemi gjithnjë të shqetësuar, nëse mendojmë se do të na gjykojnë sa herë

të na shohin; në të vërtetë, nga njëra anë, ndodhin shumë gjëra që na nxjerrin të zbuluar, kundër dëshirës sonë, nga ana tjetër, sado e dobishme të jetë një përkujdesje e tillë për veten, prapëseprapë nuk është e këndshme apo e sigurt një jetë e fshehur gjithnjë nën maskë. 

Përkundrazi, sa e këndshme është çiltërsia e sinqertë dhe e zhveshur nga zbukurimet, e cila nuk përdor asgjë për të mbuluar karakterin e vet! Megjithatë, edhe kjo mënyrë jetese përballet me rrezikun e përbuzjes, nëse i shfaqim gjithkujt çdo gjë që ka të bëjë me ne: në të vërtetë ka njerëz që bezdisen nga gjithçka që kanë mundur ta shikojnë nga shumë afër. Por virtyti nuk ka rrezik të poshtërohet nëse e mbajmë para syve dhe është më mirë të na përbuzin për çiltërsinë sesa të sfilitemi nga një shtirje e vazhdueshme. Sidoqoftë, çdo gjë e ka një masë: ka shumë ndryshim midis jetesës së

thjeshtë dhe asaj të shkujdesur.

Duhet të tërhiqemi shumë edhe në vetvete: të kesh të bësh me njerëz të ndryshëm, prish atë ekuilibër që ke arritur, ripërtërin ndjenjat dhe lëndon atë që në shpirt është ende e dobët dhe jo plotësisht e shëruar. Megjithatë, vetmia dhe shoqëria duhen përzjere dhe ndërruar: e para na ngjall nostalgji për njerëzit, e dyta për veten; njëra është ilaç për tjetrën: vetmia do të shëroje

bezdinë nga të tjerët, shoqëria mërzinë e vetmisë.

Nga ana tjetër, mendja nuk duhet mbajtur gjithmonë në të njëjtën tendosje me po atë ritëm, por duhet ta tërheqësh edhe në argëtime. Sokratit nuk i vinte zor të luante me fëmijët, Katoni e shplodhte me humor shpirtin e lodhur nga punët shtetërore, Shipioni e lëvizte trupin e tij sipas melodisë, atë trup që njihte triumfet dhe shërbimin ushtarak, e nuk këputej në mefshtësi, siç e kanë zakon tani ata që vallëzojnë edhe në të ecur aq sa e tejkalojnë edhe debolesën femërore, por bënte siç e kishin zakon njerëzit e moçëm që, gjatë argëtimeve dhe ditëve të festave, vallëzonin në mënyrë burrëore, pa humbur dinjitetin e tyre, edhe në sy të armiqve.

Duhet t'i lejojmë pak pushim shpirtrave: do të ndihen më të mirë dhe më të gatshëm për të luftuar. Siç nuk duhen dhënë urdhra të rrepta në fusha pjellore (shpejt ato do t'i dërrmojë një prodhimtari që s'do të ndalet kurrë), ashtu nuk nevojitet as një lodhje e vazhdueshme e cila do ta dobësonte hovin e shpirtrave; ata do të rifitojnë fuqitë nëse do të lihen të lirë të pushojnë për pak kohë: nga lodhjet e zgjatura shpirtit i lind njëfarë topitjeje dhe plogështie.

Kjo shplodhje nuk do t'u sillte një dëshirë shumë të madhe njerëzve, nëse argëtimi dhe loja nuk do të zotëronin njëfarë kënaqësie të natyrshme. Sepse një përsëritje e herëpashershme e tyre do t'ia hiqte shpirtit rëndësinë dhe fuqinë; në të vërtetë, edhe gjumi është i domosdodhëm për të rifituar fuqitë, por nëse ti vazhdon të flesh ditë e natë, ai do të kthehet në vdekje. Ka shumë ndryshim midis zbutjes së frerëve dhe lëshimit të plotë të tyre. 

Ligjvënësit caktuan ditët e festave që njerëzit të ishin të detyruar nga shteti për t'u argëtuar, duke u ndërmjetësuar lodhjeve një lehtësim të nevojshëm. Gjithashtu, siç e thashë, disa njerëz të mëdhenj caktonin pushime në ditë të veçanta të muajit, disa të tjerë nuk kishte ditë që të mos e kalonin mes plogështisë dhe

punëve. Ndër këta kujtojmë oratorin e madh Azinio Polioni, të cilin nuk e mbante asgjë në punë pas orës gjashtëmbëdhjetë; nuk lexonte as letrat pas asaj ore, që të mos i dilte ndonjë punë e re, por lirohej nga lodhja e një dite të tërë në ato dy orë pushim që bënte. Disa njerëz e kanë zakon të pushojnë në mesditë dhe e lënë për në orët e pasdites ndonjë punë më të lehtë. Edhe paraardhësit tanë nuk e lejonin që të kishte ndonjë çështje të re në rend të

ditës, pas orës gjashtëmbëdhhjetë. Ushtarët e bëjnë me radhë turnin e rojës dhe janë të lirë nga shërbimi i natës ata që kthehen nga një sulm i befasishëm.

Duhet të jemi zemërbutë me shpirtin dhe herë pas here t'i lejojmë atij pak pushim, i cili do të bëjë punën e ushqimit dhe të forcës.

Duhet të bëjmë, gjithashtu, edhe shëtitje në ajër të pastër, me qëllim që shpirti të pasurohet dhe të marrë zemër falë horizonteve të lira dhe thithjes së ajrit të pastër me bollëk.

Ndonjëherë, shëtitjet me kal ose në këmbë, ndryshimi i ambientit, darkat dhe gostitë në shoqëri, i japin atij më shumë gjallëri se çdo gjë tjetër. 

Ndonjëherë është e rastit edhe të zihemi, jo për t'u përleshur në masakra, por për t'u qetësuar zemërimin: në të vërtetë sporti na largon nga shqetësimet, ajo e tund thellë shpirtin dhe na shëron nga mërzitja ashtu siç shëron edhe disa sëmundje. Quhej Sokrat ai që shpiku dialogun pa limit , jo për shkak të lirisë së shprehjes që të jep gjuha, por sepse liron shpirtin nga robëria e shqetësimeve, i jep atij pavarësi dhe forcë dhe e bën më të guximshëmn ndaj çdo përpjekjeje.

Por masa e duhur nevojitet si për lirinë e fjalës ashtu edhe për çdo gjë tjetër. Thonë se Soloni dhe Arçezili jane dhënë pas verës; Katonin e qortuan për dehje: kushdo qoftë ai që e qortoi për këtë, do ta ketë më të lehtë ta kthejë në nderim akuzën e bërë, sesa të turpërojë Katonin në publik. Por nuk duhet të dehemi shpesh me argëtime, në mënyrë që shpirti të mos marrë zakonin e keq e, megjithatë, nganjëherë nevojitet ta shtysh atë drejt ngazëllimit dhe lirisë, kështu, për pak kohë, kufizimi i trishtuar lihet pas krahëve.

Në të vërtetë, si t'i japim të drejtë poetit grek që thotë: "Nganjëherë është e këndshme të bësh edhe çmendurira", apo Platonit që thotë: "Kush është i zoti i vetes, troket më kot në derën e poezisë", apo Aristotelit: “Nuk ka patur asnjë mendje të shquar pa një grimë çmendurie": arrijmë në përfundimin se një mendje nëse nuk është e emocionuar nuk mund të shprehë asgjë

madhështore.

Ajo, pasi i ka përbuzur gjërat e rëndomta dhe të zakonshme dhe ka ecur më lart për shkak të frymëzimit hyjnor, atëherë, më në fund, ka thënë diçka që është më e madhe se mundësitë njerëzore. Nuk mund të arrijë diçka të lartë dhe të madhërishme për aq kohë sa do të mbetet brenda vetes: duhet të shkëputet nga e zakonshmja, të ndërrojë rrugë për lart, të tërheqë kalin e tij dhe ta çojë atë pikërisht atje ku ai nuk do të kishte patur guxim të ngjitej vetë.

Ti, o botë e dashur, i ke rregullat të cilat janë në gjendje të mbrojnë qetësinë, ta rikthejnë atë, t'u bëjnë ballë veseve, por dije se asnjë nga këto rregulla nuk është e vlefshme për ata që duan të mbrojnë diçka të dobët, përveç një kure të përqendruar dhe të vazhdueshme e cila të rrethojë shpirtin endacak.

Meditim për rolin përgjegjës 

A mund të gjesh një qytet më fatkeq se ai i athinasve kur u bë copa - copa nga tridhjetë tiranët? Kishin vrarë një mijë e treqind qytetarë, gjithë më të mirët, e, megjithatë, nuk ndaleshin me kaq, por mizoria e tyre nxitej vetë. Në atë qytet ku ishte Aeropagu, gjykata me e madhe,

në të cilën ndodhej një senat dhe një popull i ngjashëm me senatin, që mblidhej çdo ditë në një juri xhelatësh dhe kuvendi fatzi ngushtohej nga numri i madh i tiranëve: a do të kishte mundur vallë të jetonte në qetësi ai qytet në të cilin kishte aq shumë tiranë sa nuk do të mjaftonin xhandarët? Shpirtrave nuk u shfaqej asnjë rreze shprese për të rifituar lirinë e nuk dukej se kishte vend për ndonjë rrugëdalje ndaj një dhune kaq të madhe: nga mund t'i vinin qytetit të pafat kaq shumë Armodë?

E, megjithatë, ishte Sokrati që ngushëllonte senatorët e rraskapitur, u jepte zemër atyre që nuk shpresonin më te shteti, qortonte të pasurit, të cilët frikësoheshin për pasuritë e tyre, për faktin se ishin penduar shumë vonë për lakminë e tyre të rrezikshme dhe ishte një shembull shumë i mirë për ata që kishin dëshirë të bënin si ai, duke ecur hijerëndë mes tridhjetë sunduesve.

E qe pikërisht Athina ajo që e vrau atë në burg dhe liria politike nuk e duroi dot lirinë e fjalës së atij që kishte sfiduar turmën e tiranëve: dije pra, se edhe në një shtet të shtypur nuk mungon mundësia për një njeri të ditur që të tregojë se sa vlen, ndërsa në një shtet të lulëzuar dhe të lumtur mbretërojnë paturpësia, zilia dhe një mijë vese të tjera që na bëjnë të jemi të plogët. 

Sido që të jetë gjendja politike, prapëseprapë fati do të jetë i guximshëm, kështu që ne ose do t'i zhvillojmë mundësitë tona, ose do t'i tkurrim

ato, por, sidoqoftë, do të lëvizim e nuk do të mpihemi të kufizuar nga frika. Përkundrazi, do të jetë burrë ai që, ndërsa i kërcënohen rreziqe nga të gjitha anët, ndërsa rreth e rrotull fërgëllojnë armë dhe zinxhira, nuk do ta shkelë virtytin e as nuk do ta fshehë atë: të fshihesh, në të vërtetë, nuk do të thotë të shpëtosh.

Sipas mendimit tim, Kurio Dentato me të drejtë thoshte se i pëlgente më shumë të vdiste sesa

të jetonte si i vdekur: e keqja më e madhe është të fshihesh nga defteri i të gjallëve para se të vdesësh. Por, nëse do te përballesh me një rrezik jo aq të madh sesa jeta politike, duhet të gjesh një mënyrë për të patur më shumë hapësirë për kohën e lirë dhe veprimtaritë kulturore e për t'u drejtuar menjëherë nga porti njësoj si gjatë një lundrimi të rrezikshëm, ku nuk do të prisje të të nxirrnin nga ajo gjendje, por do të dilje vetë prej saj.

Më parë duhet të shikojmë brenda vetes, pastaj të hedhim sytë te punët që duhet të bëjmë e më pas tek ata për të cilët, ose me të cilët kemi ndër mend t'i bëjmë.

Para së gjithash, duhet të vlerësojmë vetveten, se zakonisht na duket sikur kemi në shumë mundësi nga ç'kemi në të vërtetë: njëri shkatërrohet nga besimi i tepruar në shkathtësinë e të folurit, një tjetër kërkoi më shumë prona nga ç'i takonin, një tjetër e ka shtypur trupin e tij të dobët me punë të vështira. 

Vetëpërmbajtja e disa njerëzve nuk i përshtatet shumë politikës, e cila kërkon një sjellje të sigurt; krenaria e disa të tjerëve nuk përshtatet me jetën e pallatit mbretëror; disa nuk dinë të mbajnë nën kontroll zemërimin dhe në çdo grindje nxjerrin fjalë të papeshuara; disa nuk dinë të përmbajnë ironinë dhe nuk rrinë dot larg shakave të kripura e të rrezikshme: për të gjithë këta njerëz është më e dobishme të jetojnë në plogështi sesa të merren me punë shtetërore; një natyrë e pamposhtur dhe e panënshtruar le

t'i lerë mënjanë ngacmimet e një çiltërsie që do ta dëmtonte atë.

Duhet, gjithashtu, t'i shqyrtojmë mirë punët që kemi ndër mend të marrim përsipër dhe të krahasojmë sa fuqi kemi dhe ç'punë duam të fillojmë: në të vërtetë, duhet të ketë gjithnjë më shumë forcë tek ai që bën punën sesa te puna vetë; patjetër që shtypin peshat kur janë më të rënda se ai që i mban ato.

Disa punë nuk janë të mëdha në vetvete, por janë pjellore dhe mbartin shumë punë të tjera:

duhen shmangur ato punë të cilat na sjellin detyra të papritura dhe të shumëllojshme, e nuk duhet të afrohemi atje ku nuk e kemi të lehtë të kthehemi pas; duhet të merremi me ato punë të cilat e dimë që mund t'i çojmë në fund ose të paktën kemi shpresë për këtë, e të lemë pas dore ato që përhapen gjithnjë e më shumë dhe nuk përfundojnë atje ku ti kishe vendosur që të përfundonin.

Meditim për miqësinë 

Një gjë është e sigurt, duhet t'i zgjedhim njerëzit: të shikojmë nëse e meritojnë që ne të shpenzojmë për ta një pjesë të jetës sonë apo nëse e vlerësojnë atë kohë që humbasim me ta; disa, në të vërtetë, na i caktojnë vetë detyrat që duhet të bëjmë.

Atenodori pohon se nuk do tënshkonte as për darkë te dikush që nuk do ta ndiente veten në borxh me të për këtë gjë. Ma merr mendja se e kupton që atij as nuk i shkon ndër mend të shkojë tek ata që e shlyejnë nderin e një miku me një drekë, që i numërojnë pjatat si të ishin bakshishe, sillen sikur janë të papërmbajtur për t'u bërë ndere të tjerëve: hiqu këtyre njerëzve dëshmitarët dhe sehirxhinjtë e nuk do të ngazëllehen nga kuzhina e vetmuar. Duhet të mendohesh gjatë që të kuptosh nëse natyrës tënde i përshtatet më shumë një jetë aktive apo është më mirë të merresh me studime, e duhet të shkosh atje ku do të çojnë aftësitë e mendjes tënde - Izokrati e largoi me duart e tij Eforin nga forumi, sepse mendonte se ai ishte më i aftë të shkruante shënime historike - në të vërtetë, kur një mendje është e detyruar të bëjë diçka, ajo përgjigjet keq; u shkon mundi dëm, nëse natyra iu kundërvihet.

Sidoqoftë, asgjë nuk do ta gëzojë shpirtin më shumë se një miqësi besnike dhe e këndshme. Sa gjë e mirë është kur shpirtrat janë përgatitur për të mbajtur një të fshehtë, kur ti i trembesh më shumë ndërgjegjes tënde sesa ndëgjegjes së tyre, kur fjalët e tyre e zbutin shqetësimin tënd, kur mendimi i tyre të ndihmon për të marrë një vendim, kur gjallëria e tyre të largon trishtimin, kur gëzohesh edhe vetëm ngaqë i shikon ata! Pa dyshim që shpirtrat që ne do të zgjedhim do të jenë të lirë nga pasionet: në të vërtetë veset zvarriten dhe përhapen te kushdo që ndodhet pranë tyre e, duke qenë kaq afër, dëmtojnë.

Pra, siç duhet të kemi kujdes në një epidemi murtaje që të mos ulemi pranë atij që është i sëmurë dhe dergjet prej saj, sepse do të vëmë

veten në rrezik dhe do të sëmuremi edhe vetëm nga frymëmarrja e tyre, ashtu do të bëjmë edhe kur të zgjedhim miqtë, në mënyrë që të marrim ata që janë më pak të infektuar nga veset: sëmundja fillon duke përzjerë të shëndetshmit me të sëmurët. Nuk dua të të këshilloj as që të ndjekësh ose të tërheqësh pas vetes vetëm njeriun e ditur: ku do ta gjesh këtë njeri që ne po e kërkojmë prej shumë brezash? Shembulli më i mirë është ai që është më pak i keq nga të tjerët.

Nuk do të kishe shumë mundësi për të zgjedhur nëse të mirët do t'i kërkoje mes njerëzish si Platoni dhe Ksenofonti, mes brezave të dishepujve të Sokratit, ose nëse do të kishe mundësinë të zgjidhje në epokën katoniane, gjatë së cilës lindën shumë njerëz të denjë për brezin e Katonit, por lindën edhe shumë të tjerë më të këqij se çdo brez tjetër dhe nismëtarë të krimeve më të rënda - duhet të

kishte edhe njerëz të mirë edhe të këqij që të ishte e mundur të kuptohej Katoni: ai duhej të përballej si me të mirët, nga të cilët të merrte pëlqimin për ato që bënte, ashtu edhe me të këqijtë, në mes të të cilëve të vinte në provë forcën e tij - ndërsa tani që ka kaq pak njerëz të mirë nuk do të kesh shumë mundësi zgjedhjeje. 

Mbi të gjitha, duhet t'u qëndrosh larg njerëzve të pakënaqur dhe atyre që ankohen për gjithçka, për ata çdo rast është i mirë për t'u ankuar.

Një mik shumë i tronditur dhe që ankohet për çdo gjë, edhe nëse është shumë besnik dhe dashamirës, prapëseprapë, është armik i qetësisë.

Meditim për kursimin dhe për librat 

Do të na pëlqejë kjo masë, nëse më parë na ka pëlqyer kursimi, pa të cilin asnjë pasuri nuk është e mjaftueshme, ndërsa me të është e mjaftueshme gjithçka, aq sa rrugëdalja ndodhet fare pranë dhe vetë varfëria, me ndihmën e thjeshtësisë, mund të kthehet në pasuri, Duhet

të mësohemi që të jetojmë pa salltanete dhe të shikojmë dobishmërinë e gjërave, jo zbukurimet e tyre.

Ushqimi të mposhtë urinë, pijet etjen, kënaqësia të jetë e lirë të përhapet brenda kufijve të duhur; le të mësojmë që të mbështetemi te forcat tona, të përshtasim mënyrën tonë të jetesës dhe zakonet tona jo te modat e reja, por te këshillat e të parëve tanë; le të mësojmë që të jemi më të përmbajtur, të ndalim luksin, të kufizojmë etjen për lavdi, të zbutim inatin, të jemi të paanshëm me varfërinë, të ushtrojmë thjeshtësinë, edhe pse shumë njerëzve do t'u vijë turp t'u gjejnë zgjidhje të pamjaftueshme dëshirave të natyrshme, që të mbajmë, si të thuash, me zinxhirë shpresat e papërmbajtura dhe shpirtin që shtrihet drejt së ardhmes, të veprojmë në mënyrë të tillë që t'i kërkojmë pasuritë te vetja, jo te fati.

Nuk është asnjëherë e mundur të largohen të papriturat dhe padrejtësitë, nëse nuk vërshojnë shumë shtrëngata mbi atë që shpalos vela të mëdha. Duhet t'i mbledhim në një vend gjërat tona, në mënyrë që gurët e fatit të bien në zbrazëti, e kështu nganjëherë dobësitë dhe fatkeqësitë kanë shërbyer si rrugëzgjidhje dhe dëmet më të rënda janë ndrequr nga ato më të lehtat. Po kur shpirti nuk ua vë veshin këshillave dhe nuk është në gjendje të shërohet

me mjekime më të lehta, a nuk është vallë për të mirën e tij që i drejtohemi varfërisë, turpit dhe fatkeqësive, duke patur parasysh se plumbi do plumb? Pra, le të mësohemi që të jemi në gjendje të hamë darkë pa patur një mori njerëzish rreth e qark, të na shërbejnë më pak njerëz, të mos i veshim rrobat për t'u stolisur me luks të tepruar dhe të banojmë në hapësira më të vogla të mbushura me zëra, jo me hapësira të mëdha të mbushura me heshtje vrastare. Duhet të endemi edhe në këto hapësira të jetës e jo vetëm nëpër vrapime dhe në garat e cirkut. 

Edhe shpenzimi që bëjmë për të studiuar, që është shpenzimi më i denjë për një njeri të lirë, është i justifikuar po të ketë një kufi. Për çfarë shërbejnë tërë ato libra e bibloteka kur i zoti

i tyre ka lexuar a s'ka lexuar as pasqyrat e lëndës? Grumbulli i librave rëndon mbi shpatullat e atij që duhet të mësojë, nuk i zgjeron horizontet e tij, prandaj është shumë më mirë të përqendrohesh te pak shkrimtarë sesa të shpërndahesh në shumë prej tyre.

Në Aleksandri u dogjën dyzet mijë libra: të tjerë do të lëvdonin monumentin e mrekullueshëm të begatisë mbretërore, si Tito Livio, i cili flet për të si për një vepër të shquar finese dhe përkujdesjeje të mbretit: nuk kishte të bënte finesa dhe përkujdesja, por luksi i dhënë pas studimeve, madje as pas studimeve, sepse nuk e kishin përgatitur për studimet por për t’u dukur, ashtu si për shumë njerëz që nuk njohin as alfabetin dhe i përdorin librat, jo për të studiuar, po për të zbukuruar sallat e ngrënies. Pra, le të marrim aq libra sa na duhen, të mos i përdorim si orendi shtëpiake.

Ti thua: "la vlen më shumë t'i shpenzosh paratë

për librat sesa në ishujt Korintit dhe për ushqimet e Stambollit". Gjërat e tepruara janë gjithnjë të gabuara. Përse duhet falur një njeri

që gjen librari të ndërtuara me dru kedri dhe fildish, që shkon në kërkim të autorëve të panjohur ose të atyre që u ka dalë boja dhe që i hapet goja për gjumë kur ndodhet mes mijëra

librave, nga të cilët i pëlqejnë, mbi të gjitha, kopertinat dhe titujt?

Pra, në shtëpitë e njerëzve më përtacë do të shikosh të gjitha lutjet fetare dhe veprat historiografike të botës, rafte që arrijnë deri në tavan; tashmë, ashtu si vaskat e banjës dhe llixhat, edhe biblioteka mbahet e shndritshme si një zbukurim i nevojshëm i shtëpisë. Mund edhe ta jusifikoja, nëse i hapej goja nga dëshira e madhe për të studiuar: por këto vepra të mendjeve të rralla, të kërkuara dhe të ndara

sipas autorëve, merren për të zbukuruar dhe stolisur muret.

#Librikomenti