Identifikimi i së mirës me të vërtetën

Në një pasazh,  si  në  të  gjithë  pjesën  më  të  madhe  të mësimeve  të  Platonit,  ekziston  një  identifikim  i  së  mirës  me  të vërtetën  e vërtetë,  e  cila  u  mishërua  në  traditën  filozofike, dhe  është  akoma  kryesisht operative  në  ditët  tona.  Duke  lejuar kështu  një  funksion  legjislativ  për  të  mirën,  Platoni  prodhoi një  divorc  midis  filozofisë  dhe shkencës,  nga  e  cila,  për mendimin  tim,  të  dy  kanë  vuajtur  që  nga  ajo  kohë  dhe  janë  ende duke  vuajtur.  

Njeriu  i  shkencës, pavarësisht  nga  shpresat  e tij,  duhet  t'i  heqë  ato  ndërsa  studion natyrën;  dhe  filozofi, nëse  do  të  arrijë  të  vërtetën,  duhet  të  bëjë  të  njëjtën  gjë. Konsideratat  etike  mund  të  shfaqen  vetëm  në  mënyrë  legjitime kur  e  vërteta  është  konstatuar:  ato  mund  dhe  duhet  të  paraqiten si  përcaktimi  i  ndjenjës  sonë  ndaj  së vërtetës,  dhe  mënyra  jonë e  renditjes  së  jetës  sonë  për  shkak  të  së  vërtetës,  por  jo  si vetë  ata  që  diktojnë  se  cila  është e vërteta. 

Kjo  këshillë  tregon  temperamentin  e mirëfilltë shkencor. Është  me  këtë  gjendje  të  paanshme  që  njohja  e dukshme  e  mistikut  për  një  realitet  më  të  lartë  dhe  një  e  mirë e  fshehur  duhet  të  kombinohet  nëse  filozofia  do  të  realizojë mundësitë  e  saj  më  të  mëdha.  Dhe  është  dështimi i tyre në  këtë  drejtim që  e  ka  bërë  aq  shumë  filozofinë  idealiste  të  hollë,  të pajetë  dhe  të  pabazuar.  Është  vetëm  në  martesë  me  botën  që idealet  tona  mund  të  japin  fryte:  të divorcuar  nga  ajo,  ato mbesin  shterpë.  Por  martesa  me  botën  nuk  duhet  të  arrihet  nga një  ideal  i  cili  zvogëlohet  nga  fakti,  ose  kërkon paraprakisht që  bota  të  përputhet  me dëshirat  e  saj.

"Është e vështirë të luftosh me dëshirën e zemrës së një personi. Çfarëdo që dëshiron të marrë, e blen me çmimin e shpirtit".

"Është  e  vështirë  të  luftosh  me  dëshirën  e  zemrës  së  një personi. Çfarëdo  që  dëshiron  të  marrë, e blen  me  çmimin  e shpirtit".

Kufiri i kërkesave tona

Në  botën  e  dijes,  forma thelbësore  e  së  mirës  është  kufiri  i  kërkesave  tona,  dhe kjo gjë mezi  mund  të  perceptohet;  por,  kur perceptohet,  ne  nuk  mund të ndihmojmë me siguri të plotë në  përfundimin  se  është  në  çdo  rast  burimi  i gjithçkaje  që  është  e  ndritshme  dhe  e  bukur,  -  në  botën  e dukshme duke shpërndarë dritën e saj të arsyeshme.

Inteligjenca rebeluese

Nuk më interesojnë mendimet apo gjykimet e dikujt kur të frenojnë të drejtën për të analizuar, kritikuar, hulumtuar për mangësi, apo për të thënë diçka më shumë apo të imponohet si e drejtë absolute me qëllim që goja jote të mbyllet, mendja të mpihet dhe ti të veprosh si një ushtar i betuar vetëm se të vjen urdhëri nga lart !
Unë kam inteligjencë rebeluese para se të jem praktikant i betuar ! 

Një pikë ujë, një fije shkrepëse dhe një ide motivuese ishin armët më të sukseshme në luftën e dytë botërore.

Një pikë ujë, një fije shkrepëse dhe një ide motivuese ishin armët më të sukseshme në luftën e dytë botërore.

Propaganda

Një nga gjërat që kam mësuar nga jeta në lidhje me idetë e reja që dëshiron të përhapen shpejt në masë dhe sa më shumë është që të gjeni një kundërshtar të fortë.
" Sa më i fortë është kundërshtari aq më shumë rëndësi u jepet idesë dhe sa më shumë të kundërshtohet ideja aq më shumë zë vend në mendjet e njerëzve ".

Kjo është kështu sepse mendja nuk është më e njëjtë nëse përpunon një ide, qoftë duke e kundërshtuar apo duke e pranuar!

Ky është dhe thelbi i një propagande që bëhet në media apo diku tjetër...

" Art i mrekullueshëm "

Edhe një zhgaravinë qesharake e quajnë art, ndërsa realiteti i dhimbshëm u vret sytë!

Më pas artin e shesin miliona, ndërsa realiteti vdes pak nga pak për një kothere bukë !

E kur u japin atë kotheren, ata vrapojnë ta nxjerrin në media me qëllim që të fitojnë miliona, dhe këtë e quajnë bamirësi ! 

Gjithçka është biznes. 

Disa artistë e nxjerrin lekun nga arti, disa të tjerë nga dhimbja! 

Art i mrekullueshëm!

Niçe 125

Ah, çfarë jeni ju, mendimet e mia të shkruara dhe të shprehura!

Nuk ka kaluar shunë kohë kur ishit ende aq të larmishëm, të rinj dhe të këqij, të mbushur plot me thumba dhe gjëra të fshehta sa të më bënit të tështija dhe të qeshja; po tani? 

Tani jeni zhveshur nga risia juaj dhe kam frikë se disa nga ju janë të gatshëm për t'u bërë e vërteta: aq shumë të pavdekshëm duken tashmë, aq shumë të ndershëm sa të këpusin shpirtin, aq shumë të mërzitshëm! 

Por a ka qenë vallë ndryshe ndonjëherë? 

Çfarë shkruajmë dhe pikturojmë ne me penel kinez, ne të "përjetshmit" e gjërave që lihen të shkruara, çfarë jemi të zotë ne të pikturojmë vetë? 

Ah, gjithmonë vetëm atë që dëshiron të fishket dhe që fillon të humbasë erën! 

Ah, gjithmonë vetëm stuhi që davariten, ndjenja të vonuara të mbaruara dhe të zverdhura! 

Ah, gjithmonë vetëm zogj që kanë fluturuar dhe fluturuar deri sa janë lodhur dhe që tani e lënë veten të kapen edhe me dorë, me dorën tonë! Ne pavdekësojmë atë që nuk mund të jetojë dhe të fluturojë për një kohë të gjatë: vetëm gjërat e lodhura dhe të fishkura! 

Dhe është vetëm mesdita juaj, mendimet e mia të shkruara dhe të pikturuara, për të cilat vetëm kam ngjyra, ndoshta shumë ngjyra, shumë delikatesa të larmishme dhe pesëdhjetë ngjyra të verdha, kafe, jeshile dhe të kuqe: por askush nga ata nuk e merr me mend se ç'pamje kishit ju në mëngjesin tuaj, ju shkëndija të papritura dhe mrekulli të vetmisë sime, ju mendimet e mia të lashta, të dashura... të këqia!

Niçe 124

Gjeniu me zemër, i cili e ka atë të fshehtë të madhe, "zot" tundues dhe fyelltar magjik gjahtar ndërgjegjesh, zëri i të cilit di të zbresë në botën skëterrë të çdo shpirti, që nuk thotë asnjë fjalë, nuk hedh asnjë vështrim në të cilin të mos ketë një përkujdesje dhe një thellësi të joshjes, në mjeshtërinë e të cilit bën pjesë fakti që është i zoti të shfaqet, dhe jo për atë që është, por për atë që, për ata që e ndjekin, është një detyrim më shumë për t'u shtyrë gjithnjë e më afër atij dhe për ta ndjekur më nga afër dhe më në thellësi; gjeniu me zemër i cili bën të heshtë çdo zhurmë dhe çdo kënaqësi dhe që mëson të tjerët për të dëgjuar, që lëmon shpirtrat e vrazhdë dhe u jep atyre për të shijuar një dëshirë të re, atë të të qëndruarit në heshtje si një pasqyrë në të cilën pasqyrohet qielli i thellë; gjeniu me zemër që i mëson dorës së ngathët dhe të nxituar të presë dhe të kapë me kujdes; gjeniu me zemër që e merr me mend thesarin e fshehur dhe të harruar, pikën e shpirtmirësisë dhe të karakterit të ëmbël shpirtëror nën akullin e errët dhe të trashë, dhe që është një shkop magjistari për çdo pikë floriri, e cila ka ngelur për një kohë të gjatë e varrosur në burgun e baltës së shumtë dhe të rërës; gjeniu me zemër nga takimi me të cilin secili largohet i pasuruar, jo i falur dhe i mahnitur, jo i ndihmuar dhe i shtypur nga një shpirtbardhësi e huaj, por i pasur në vetvete, për veten më i ri se më parë, i hapur, i lulëzuar i ruajtur nga një erë që shkrin, ndoshta më i pasigurt, më i brishtë, më i thjeshëm, më i copëtuar, por i mbushur me shpresa që nuk kanë ende një emër, plot me dëshirë dhe baticë të re, plot me ngurrim dhe zbaticë të re... por çfarë po bëj, o miqtë e mi? Për kë po ju flas? Kaq i harruar paskam qenë pas vetes sa të mos ju kem përmendur as emrin e tij? Gjithmonë që të mos e keni marrë me mend ju vetë cili është ky shpirt dhe "zot" i dyshimtë, i cili në këtë dëshiron të lavdërohet. Siç i ndodh në të vërtetë, që i vogël, atij që është gjithmonë në udhëtim dhe në tokë të

huaj, po kështu edhe unë kam kryqëzuar disa shpirtra të rrallë dhe jo pak të rrezikshëm, por mbi të gjitha pikërisht ata për të cilët po flisja

dhe në mënyrë të përsëritur: deri edhe "perëndia" Dionis, atë "perëndi"  të dyshimtë dhe joshës, të cilit, siç e dini, dikur në fshehtësi të

madhe dhe nderim të thellë i kam dhënë prodhimet e mia të hershme (më duket se unë qeshë i fundit që i bëra një propozim, meqenëse nuk gjeta asnjë që të kuptonte atë që bëra atëherë). Ndërkohë unë kam mësuar shumë gjëra, tepër për filozofinë e asaj "perëndie" dhe, siç thuhet, gojë më gojë, unë pasuesi i fundit dhe nxënësi i parë i "perëndise" Dionis: dhe më në fund a mund ta filloja mirë, për aq sa më lejohet, t'ju beja juve, miqtë e mi, të shijonit pak nga ajo filozofi. Me gjysmë zëri, siç është e qartë, meqenëse bëhet fjalë për diçka të fshehtë, të re, të huaj, mahnitëse, shqetësuese. Në fillim fakti që Dionisi është një

filozof dhe pastaj që edhe "perënditë" hiqen si filozofë, më duket një gjë e re jo e padëmshme dhe ndoshta do të ngjallte mosbesim pikërisht

midis filozofëve: midis jush, miqtë e mi, ka tani më pak armiqësi, jo luftë, kjo merret vesh tepër vonë dhe në një çast të papërshtatshërn ngaqë

sot pa dashur besoni, ashtu siç më del mua, tek " perënditë ". 

Mos vallë me lirinë e tregimit tim unë duhet të shkoj më larg se ajo që është gjithmonë e pëlqyeshme për veshët tuaj? Sigurisht, "perëndia" e mësipërme në bashkëbisedime të tilla dyshe shkoi më larg, shumë më larg dhe gjithmonë ishte shumë hapa para meje.…. Po, në rast se pranohet kjo, unë do t'i vija, sipas zakonit njerëzor, emra të bukur madhështorë dhe të mirë, të tillë sa t'i jepnin lavdi të madhe guximit të tij si kërkues dhe zbulues, besnikërisë së tij të guximshme, çiltërsisë dhe dashurisë për pjekurinë. Por një "zot" i tillë nuk di se çfarë të bëjë me të gjithë këtë rrangalle dhe madhështi të nderuar. 

“Mbaje për vete dhe për të gjithë ata që janë si ti" do të thoshte “dhe për atë që ka nevojë për të! Unë nuk kam arsye të mbuloj lakuriqësitë e mia!" A kuptohet që këtij lloji "perëndish" dhe filozofish ndoshta u mungon cipa? Dikur ai foli në këtë mënyrë: “Qenien njerëzore e dua me disa kushte" dhe duke folur kështu e kishte fjalën për Arianën që ishte e pranishme: "Për mua qenia njerëzore është një kafshë e këndshme, e guximshme, krijuese aq sa nuk ka shoqe mbi dhè: arrin t'ia dalë mbanë edhe në çdo labirint. Unë jam i mirë me të, mendoj shpesh si ta çoj përpara dhe ta bëj më të fuqishëm, më të keq dhe më të thellë nga ai që është". 

"Më të fuqishërn, më të keq dhe më të thellë?" pyeta unë i frikësuar. "Po" përseriti ai “më të fuqishëm, më të keq dhe më të thellë, dhe madje edhe më të bukur" dhe në atë çast perëndia joshëse buzeqeshi me një buzëqeshje të pakuptueshme sikur të kishte thënë pikërisht një gjë të mirë të magjishme. Në të njëjtën kohë vihet te që kësaj "perëndie" nuk i mungon vetëm cipa: ka arsye të shumta për të hamendesuar se për disa gjëra "perënditë" të gjitha së bashku mund të vinin në shkollë tek ne qeniet njerëzore. Ne qëniet njerëzore jemi më njerëzore...

NIÇE

Niçe 123

Një njeri që thotë: “Ky më pëlqen, e bëj timin dhe dua ta ruaj dhe ta mbroj nga kushdo"; një njeri i zoti për të drejtuar një çështje, për të vënë në vend një vendim, për t'i qëndruar besnik një mendimi, për të mbajtur një grua, për të ndëshkuar dhe vrarë një kokërisur; një njeri që ka zemërimin e tij dhe shpatën e tij, të cilit i nënshtrohen me dëshirë dhe i përkasin për nga natyra të dobëtit, të vuajturit, të munduarit, por edhe kafshët, me një fjalë një njeri që për nga natyra është zotëri: kur një njeri i tillë ndien dhembshuri për nga natyra, një dhembshuri e tillë, pra, ka vlerë! 

Por për çfarë vlen dhembshuria e atyre që vuajnë? Ose e atyre që madje predikojnë dhembshurinë? 

Sot pothuajse kudo në Evropë ka një ndjeshmëri të sëmurë dhe një prekshmëri ndaj dhimbjes, në të njëjtën kohë me një mospërmbajtje të neveritshme për t’u ankuar, një shndërrim më të brishtë të cilit, përmes fesë jezuite dhe një bric-à-brac filozofik, do të dëshironin të fshiheshin nga diçka më e lartë: ka një adhurim formal për vuajtjen. 

Sipas gjykimit tim, si gjë e parë të bie në sy gjithmonë paburrëria e asaj që në ato mjedise ëndërrimtarësh pagëzohet “dhembshuri". 

Është e nevojshme të shpall botërisht dhe me plot gojën këtë specie shumë të re me shije të keqe; dhe më në fund unë do të kisha dëshirë që, për mbrojtje, të na varej mbi zemër dhe në qafë hajmalia e vlefshme 'gai saber' , "shkenca e gëzuar" për të kuptuar gjermanët. 

Niçe

Niçe 122

Filozofi është një njeri i cili vazhdimisht bën, shikon, dëgjon, dyshon, shpreson, ëndërron gjëra të jashtëzakonshme; i cili preket nga vetë mendimet e tij si nga jashtë, si nga lart, si nga poshtë, si nga lloji i ngjarjeve dhe i goditjeve të rrufeshme të tij; sepse ai vetë është, ndoshta, një stuhi, e cila ecën e mbarsur me rrufe të reja; një individ i pashmangshëm përreth të cilit shungullon, gjëmon dhe sokëllin dhe ndodhin gjëra shqetësuese. 

Një filozof: ah, një qenie që shpesh ikën nga vetja, që shpesh ka frikë nga vetja, por është tepër kureshtar për te mos “u kthyer" përsëri gjithmonë “tek vetvetja".

Niçe 121

Qenia njerëzore, një kafshë e larmishme, mashtruese, shtinjake dhe e padepërtueshme, shqetësuese për kafshët e tjera më shumë për

shkak të dinakërisë dhe hilesë sesa nga fuqia, ka shpikur ndërgjegjen e pastër për të kënaqur shpirtin e vet si të thjeshtë; dhe i gjithë morali është mashtrim sypatrembur dhe i gjatë në sajë të të cilit bëhet e mundur në përgjithësi të kënaqet me pamjen e shpirtit. Nga kjo pikëpamje në koncertin e "artit" ka më shumë gjëra nga sa besohet zakonisht.

Niçe 120

Çdo mendimtar i thellë ka frikë më shumë kur kuptohet se kur keqkuptohet. Për këtë të fundit vuan, ndoshta, sqima e tij; ndërsa për të parën vuan zemra e tij, dhembshuria e tij që thotë gjithmonë: “Ah, përse edhe ju doni të mundoheni si unë?"

Niçe 119

Në shkrimet e një vetmitari dëgjohet gjithmonë edhe diçka nga jehona e shkretëtirës, diçka nga pëshpërimat dhe nga veshtrimi i druajtur i vetmisë; nga fjalët e tij, nga vetë britma e tij oshëtin ende një mënyrë heshtjeje e re dhe më e rrezikshme për të ruajtur një të fshehtë. Ai që vit pas viti, ditë dhe natë ka ngelur vetëm me shpirtin e tij në kundërshti dhe bashkëbisedim të fshehtë, ai që në shpellën e vet (mund të jetë një labirint, por edhe një minierë ari) është bërë ariu i shpellave ose gërmues ose ruajtës thesaresh dhe përbindësh, idetë e tij, më në fund marrin një dritë të vetën të vagëlluar, një erë thellësie dhe myku, diçka të pakomunikueshme dhe të neveritshme që përhap ftohtësi mbi këdo që i kalon pranë. Vetmitari nuk beson që një filozof (meqenëse një filozof, para së gjithash, ka qenë gjithmonë një vetmitar) të ketë shprehur mendimet e tij të vërteta dhe të fundit nëpër libra: a nuk shkruhen librat pikërisht për të fshehur atë që mbahet e fshehur brenda vetes? Ai do të dyshojë që një filozof në përgjithesi mund të ketë mendime “të fundit dhe të vërteta"; që tek ai, prapa çdo shpelle, është dhe duhet të jetë një shpellë edhe më e thellë, një botë më e gjerë, më e panjohur, më e pasur mbi një sipërfaqe, një humnerë prapa çdo fundi, poshtë çdo “themeli". Çdo filozofi është një filozoti paraskene.

Ky është një gjykim vetmitari: “Ka aty diçka të vullnetshme në faktin që është ndalur këtu, që ka vështruar prapa, ka vështruar përreth, që këtu nuk ka gërmuar më në thellësi dhe ka lënë mënjanë lopatën: ka edhe diçka mosbesuese në këtë gjë". 

Çdo filozofi fsheh pra një filozof, çdo mendim është pra një skutë për t’u fshehur, çdo fjalë është nje maskë.

Niçe 

Niçe 118

Ka njerëz të veçantë që kanë në mënyrë të pashmangshme shpirt, që mund të thonë dhe të bëjnë atë që duan dhe t'i mbajnë duart përpara syve tradhtarë (thua se duart nuk janë tradhtare!): në fund gjithmonë del qartë se kanë diçka për të fshehur dhe ky eshtë shpirti. Nje nga mjetet më të stërholluara për të mashtruar të paktën sa të jetë e mundur më gjatë dhe për t'u quajtur, me sukses, me budallenj nga ajo çfarë jeni (gjë që, në jetën e zakonshme, është shpesh e deshirueshme si çadër) quhet entuziazëm: duke përfshirë aty atë gjë që bën pjesë në të, për shembull virtytin. Kështu që, ashtu siç thotë Galiant i cili duhej të merrte vesh nga këto gjëra: vertu est enthousiasme.

Niçe

Niçe 117

Çfarë është aristokratike? Çfarë do të thotë për ne sot përsëri fjala "aristokratike"? Nga çfarë gjëje tradhtohet qenia aristokratike, nga çfarë gjëje dallohet nën këtë qiell të rëndë dhe të vrenjtur me sundimin e porsanisur të plebenjve, përmes të cilit gjithçka bëhet e errët dhe mbytëse? 

Nuk janë veprimet që shërbejnë si dëshmi: veprimet jane gjithmonë të dyshimta, gjithmonë të pazbulueshëm; nuk janë as edhe "veprat" të tilla. Sot midis artistëve dhe të diturve gjenden disa njerëz të veçantë të cilët përmes veprave të veta zbulojnë se shtyhen drejt aristokracisë nga një dëshirë e thellë: por pikërisht kjo nevojë për fisnikëri është në mënyrë rrënjësore e ndryshme nga nevojat e vetë shpirtit fisnik, dhe është pikërisht shenja dalluese e përfolur dhe e

rrezikshme e mungesës së saj. Nuk janë veprat, është besimi që vendos këtu, që përcakton këtu hierarkinë, për të marrë përsëri nje formul të vjetër fetare në një vështrim të ri dhe më të thellë: një bindje e sigurt themelore që një shpirt fisnik ka për veten, diçka që nuk behet, as kërkohet as gjendet, ndoshta as harrohet. Shpirti fisnik ndien nderim të thellë për vetveten.

Niçe

Niçe 116

Ngjarjet dhe mendimet më të medhaja (por mendimet më të mëdhaja janë ngjarjet më të mëdhaja) kuptohen me vone, brezat që janë bashkëkohës me to nuk i jetojnë ngjarje të tilla: ata jetojne prane tyre.

Këtu ndodh diçka e ngjashme me atë që ndodh në mbretërinë yjore.

Drita e yjeve më të largët arrin tek qeniet njerëzore shume me vonë, dhe para se ajo të arrijë qenia njerëzore e mohon që atje të ketë yje. "Sa shekuj i nevojiten një shpirti për t'u kuptuar?" Ka edhe nje metër matjeje me të cilin, si domosdoshmëri, krijohen gjithashtu një hierarki dhe një ceremoni: për shpirt dhe për yll.

"Këtu pamja është e lirë, shpirti i lartësuar". Por ka një specie të kundërt të qenieve njerëzore që qëndron edhe ajo në majë dhe që edhe ajo e ka pamjen të lirë: megjithatë ajo vështron poshtë !

Niçe

Niçe 115

Të jetosh me një gjakftohtësi të pafund dhe krenarë, gjithmonë matanë. Të kesh dhe të mos kesh me dëshirë ndjenjat e veta, të vetat pro dhe kundër, të përkulesh mbi to me orë të tëra; të ulesh mbi to si mbi kalë ose si mbi kurrizin e gomarit; në te vërtetë është e nevojshme të dish të shfrytëzosh si marrëzinë e tyre ashtu dhe zellin e tyre. Të ndjekësh të treqind paraskenat e tua; të mbash edhe syze të zeza: ka aty raste në të cilat askush nuk duhet të shihet në sy dhe ca më pak në "brendësi". Dhe të zgjedhësh për shok atë ves çapkën dhe të gëzuar: mirësjelljen. Dhe të ngelesh zot i katër virtyteve të veta: i guximit, i mprehtësisë, i dhermbshurisë, i vetmisë. 

Në të vërtetë, vetmia midis nesh është një virtyt: një prirje fisnike dhe e dhënë pas pastërtisë e cila ndien se në takimin midis qënies njerëzore dhe qënies jonjerëzore, “në shoqëri", është e pashmangshme një mungesë pastërtie. Çdo shoqëri, në ndonjë mënyrë, në ndonjë vend, në ndonjë rast, bëhet “vulgare".

Niçe 114

Eshtë një vetëkontroll i stërhollë dhe në të njëjtën kohë fisnik, meqenëse, në përgjithësi, duhet lavdëruar, të lavdërosh gjithmonë vetëm atje ku nuk je i një mendjeje: në rast të kundërt do të lavdërohej vetvetja, gjë që është kundër shijes së mirë. Natyrisht është një vetëkontroll që jep një arsye të mirë dhe një rast për t'u keqkuptuar gjithmonë. Që të bëhet i mundur pranimi i këtij luksi të vërtetë shijeje dhe morali, nuk është e nevojshme të jetohet midis torollakëve të shpirtit, por midis qeniesh njerëzore të cilat keqkuptimet dhe gabimet vazhdojnë ende t'i dëfrejnë me anë të mprehtësisë së tyre: përndryshe ajo do të duhet të paguhet shtrenjtë! 

"Ai më lavdëron, prandaj më jep të drejtë": ky argumentim prej gomari, ne të vetmuarëve, i shkatërron gjysmën e jetës, meqenëse çon gomerët midis të afërmëve dhe miqve tanë.

Niçe 113

"Po çfarë të ka ndodhur?" 

“Nuk e di" tha me dy mendje - “ndoshta mbi tavolinën time kanë kaluar shtrigat." 

Sot, herë pas here, ndodh që një njeri i butë, i matur, kokëfortë për të vrarë mendjen papritmas, për të thyer pjatat, për të përmbysur tavolinën, për të bërtitur, për t'u çmendur, për të fyer të gjithë; dhe më në fund për t'u tërhequr, i turpëruar, i mbushur gjithë inat kundër vetvetes. -Ku? Me ç'qëllim? Për të vdekur nga uria në një cep të largët? Për tu mbytur në kujtimet e veta? Ai që provon lakmitë e një shpirti më të lartë dhe përzgjedhës dhe rrallë herë gjen tavolinën e shtruar, ushqimin gati, do të ndeshet në çdo kohë me një rrezik të madh: por sot ai është i jashtëzakonshëm. I përplasur në një epokë të zhurmshme dhe harbute, me të cilën në dëshiron të hajë nga i njëjti tas, ai me lehtësi mund të vdesë nga uria ose nga etja ose, në rast se vendos “për të zgjatur duart" nga neveria e papritur. Ka të ngjarë që të keni ngrënë të gjithë nëpër mensa në të cilat nuk bënim pjesë me të drejtë; dhe pikërisht më shpirtërorët se ne, ata më të vështirët për t’u ushqyer, e njohin atë çrregullim të rrezikshëm të tretjes së ushqimit që lind nga një mendim dhe nga një zhgënjim i papritur për ushqimin tonë dhe për ata që kemi afër në tavolinë: kjo është neveria e pasbukës.

Niçe 112

Po a do të më besohet? Ndërsa unë kërkoj që të më besohet; une gjithmonë kam menduar keq për veten, për mua, vetëm në raste shumë të rralla, vetëm i detyruar, gjithmonë pa kënaqësi “për punën", i gatshëm për t'u shmangur nga “unë", gjithmonë pa besim në përfundimin, në sajë të një mosbesimi të pakufizuar në mundësitë e vetënjohjes, që më ka çuar aq shumë përpara sa të përftoj një 'contradictio in adjecto' deri edhe në konceptin e “njohjes së tërthortë" që i lejojnë vetes teoricienët: e gjithë

kỵ fakt është gjëja pothuajse më e sigurt që unë di për veten. Tek unë duhet të jetë një lloj neverie për të besuar diçka të saktë rreth vetes sime. Mos vallë kjo fsheh ndonjë enigmë? Ka të ngjarë, por për fat të mirë nuk është për dhëmbët e mi. Mos vallë zbulon specien së cilës i përkas? Por jo mua: kështu më pëlqen"

Niçe

Niçe 111

"Keq! Keq! Çfarë? Për të kthehet... prapa?" 

- Po! Ndërsa ju e kuptoni keq në qoftë se ju ankohet për këtë gjë. Ai sprapset, si kushdo që ka dëshirë të bejë një kërcim të madh.

Niçe

Të jesh origjinal

Dhuro pak emocion, mos ji kaq strikt. 

Mos e mbaj çekanin e kritikës gati në çdo kohë e për çdo njeri ! 

Shpesh ndodh që gjërat i prishim më shumë kur bëhemi striktë sesa kur jemi sportivë duke dhuruar ngjyra të emocionit!

Ti mohosh vetes pak emocion do të thotë se po e ndrydh shpirtin pak nga pak. 

Nëse bën pak si budalla, nëse qesh me të madhe ndonjëherë, nëse luan me ndonjë kanaçe në mes të rrugës duke qenë i veshur mirë, nëse...nëse...këto nuk të bëjnë qesharak ty si njeri, nuk ta ulin personalitetin...jo, këto të bëjnë ty një person origjinal, njeri të natyrshëm, njeri pa komplekse, njeri që e shijon jetën!

Niçe 110

Qeniet njerëzore shumë të trishtuara tradhtojnë vetveten kur janë të lumtura: ato kanë një mënyrë për ta kapur lumturinë sikur të dëshironin ta shtypnin dhe ta mbytnin, nga xhelozia. Ah, ato e dinë shumë mirë që do ťu ikë nga duart!

Niçe

Niçe 109

O shtegtar, kush je ti? Unë të shikoj të ecësh në rrugën tënde pa gaz, pa dashuri, me sy të palexueshëm; të lagur dhe të pikëlluar si një thellësimatës i nxjerrë përsëri në dritë, i pakënaqur nga të gjitha thellësitë: çfarë kërkoje atje poshtë? 

Me gjoksin që psherëtin, me buzët që fshehin pështirosjen e tyre, me dorën tashmë të ngadaltë kur kap diçka: kush je ti? Çfarë ke bërë? Çlodhu këtu: ky vend është mikpritës për të gjithë, çlodhu! Dhe kështu që të jesh, çfarë do të dëshiroje tani? Çfarë i nevojitet çlodhjes tënde? Mjafton që të flasësh: gjithçka kam unë do ta jap! “Për t'u çlodhur? Për t’u çlodhur? 

O kureshtar, çfarë i thua ti? Por, të lutem, më jep..." Çfarë? Çfarë? Fol! 

“Një maskë më shumë! Një maskë të dytë!"

Niçe

Niçe 108

Mjaft e rëndë! Ja përsëri historia e vjetër! Pasi ka mbaruar së ndërtuari shtëpinë e vet e kupton se pa dashur ka mësuar diçka që medoemos do të duhej ta dinte para se të fillonte të ndërtonte. E përjetshmja “tepër vonë!" Trishtimi për gjithçka është bërë!...

Niçe

Niçe 107

Në çdo lloj plagosjeje dhe humbjeje më mirë ndihet shpirti më i ulët dhe më i trashë dhe jo ai më i stërholluari: rreziqet e këtij të fundit duhet të jenë më të mëdhaja, mundësia e tij të bjerë në fatkeqësi dhe të marrë fund, në shumëllojshmërinë e kushteve të saj të jetës, është madje e pafund. Hardhucës i rritet gishti që humbet: nuk ndodh kështu me qenien njerëzore.

Niçe

Niçe 106

Problemi i atyre që presin. Duhen disa raste fatlume dhe shumë të papritura që një qenie njerëzore, tek e cila fle zgjidhja e një problemi, të arrijë të veprojë përsëri në çastin e duhur: “të shpërthejë", siç mund të thuhej. Mesatarisht nuk vërtetohet, dhe në të gjitha anët e botës gjenden njerëz që presin, që me mundim të madh e dinë se në ç'masë presin, por ca më pak që presin më kot. Nganjëherë edhe thirrja për rizgjim arrin tepër vonë, ai rast që jep “lejen" për të vepruar, kur tashmë ajka e rinisë dhe e fuqive është harxhuar duke ndenjur ulur të qetë; dhe kur kanë ndier me frikë të madhe, kur pikërisht “janë hedhur përpjetë" gjymtyrët e tyre ishin tepër të përgjumura dhe shpirti i tyre tepër i rënduar! “Eshtë tepër vonë!" thonë me vete, të bërë tani mosbesues ndaj vetvetes dhe që, nga ai çast, përgjithmonë të padobishëm. 

Në mbretërinë e gjenisë, “Rafaeli pa duar", dhe shprehja nënkuptohet në përjashtimin e saj më të gjerë, mos vallë do të duhej të mos ishte përjashtim, por rregulli? Ndoshta gjeniu nuk është edhe aq i rrallë: por të tilla janë pesëqind duart për të cilat ka nevojë për të tiranizuar 'kaipos' , "çastin e duhur", për ta kapur rastin për flokësh!

Niçe

Niçe 105

Një qenie njerëzore që priret nga gjërat e mëdhaja e quan kedo që takon në rrugën e tij ose një mjet ose një humbje kohe dhe një pengesë, ose si një shtrojë të përkohshme shplodhjeje. Shpirtbardhësia e saj karakteristike e nivelit të lartë për tjetrin është e mundur vetem atëherë kur ai është në lartësinë e tij dhe sundon. Padurimi dhe vetedija e tij se është deri në atë çast i dënuar me komedinë, meqenëse deri edhe lufta është një komedi dhe fsheh, ashtu siç fsheh çdo mjet, qëllimin, i prish çdo marrëdhënie: kjo specie qeniesh njerëzore njeh vetrninë dhe atë që ka në vetvete më të helmuar.

Niçe 104

Shenjë aristokratike: mos mendo kurrë për t'i ulur detyrat e veta përpara detyrave të të gjithëve; mos kërko të heqësh dorë nga përgjegjësia jote, mos kërko ta ndash më të tjerët; numëroji privilegjet e veta dhe ushtrimin e tyre midis detyrave të veta.

Niçe

Niçe 103

Ajo që mund t'i ndajë thellësisht dy qenie njerëzore është ndjenja dhe shkalla e ndryshme e pastërtisë. Për çfarë vlejnë gjithë mirësjellja dhe përfitimi i ndërsjellë, për çfarë vlen e gjithë dëshira e mirë e ndërsjellë: në fund të fundit mbyllet aty, "nuk lejojnë dhimbjen e ndërsjellë!" Instinkti më i lartë i pastërtisë e vendos atë që është goditur prej saj në vetminë më mahnitëse dhe më të rrezikshme: në idealizimin më të lartë të instinktit të mësipërm. Një fuqi e sigurt dhe e papërshkrueshme në lumturinë e banjos, njëfarë lakmie dhe etjeje që në mënyrë të parreshtur e nxisin shpirtin nga mbrëmja në mëngjes dhe nga turbullira, nga “hidhërimi" në qartësi, në vezullim, në thellësi, në stërhollim: një prirje e tillë është një prirje aristokratike, ajo ndan po aq sa edhe dallon. Dhembshuria e shenjtorit është dhëmbshuria për papastërtinë e karakterit njerëzor, të tepër njerëzores. Dhe ka nivele dhe lartësi në të cilat vetë dhembshuria shikohet nga ai si ndotje, papastërti...

Niçe

Niçe 102

Mendjemadhësia intelektuale dhe neveria e çdo qenieje njerëzore që ka vuajtur shumë (hierarkia midis qenieve njerëzore pothuajse

përcaktohet nga sa shumë ato mund të vuajnë), siguria e saj tërheqëse, me të cilën është mbushur dhe gjallëria e saj plotësisht, për të ditur në lidhje me vuajtjen e vet më shumë se më të urtët dhe më të diturit, për të njohur dikur dhe për të qenë dikur “të shtëpisë" në shumë botë të largëta dhe rrëqethëse për të cilat ju nuk dini asgjë!": kjo mendjemadhësi e heshtur intelektuale e atij që vuan, kjo krenari e të papëlqyerit të dijes, "të nismëtarit", të pothuajse të flijuarit, gjen medoemos të gjitha format e maskimit për t'u mbrojtur nga prekja me duar të papërshtatshme dhe të mjerueshme, dhe sidomos nga të gjithë ata që nuk janë të barabartë me të në dhimbje. Vuajtja e thellë fisnikëron, ndan. 

Një nga format më të stërholluara të maskimit është epikureizmi dhe njëfarë guximi e shijes që shfaqet që nga ai çast, i cili dhimbjen e merr lehtë dhe i kundërvihet çdo përvoje të trishtuar dhe të thelle. Ka “qenie njerëzore të qeta" që përfitojnë nga hareja sepse në sajë të saj keqkuptohen: ato duan të keqkuptohen. Ka "njerëz të shkencave" që përfitojnë nga shkenca sepse u jep një pamje të jashtme të qetë dhe sepse natyra shkencore u lejon të kuptojnë që qenia njerëzore është e përciptë: ata duan të bindin me përfundime të rreme. Ka shpirtra të lirë dhe arrogantë të cilët do të kishin dëshirë të fshihnin dhe të mohonin se janë zemra të thyera, krenare, të pashërueshme (cinizmi i Hamletit, rasti Galiani): dhe herë pas here vetë marrëzia bëhet maskë e një dije të dështuar tepër të sigurt. Nga kjo del se një njerëzim më të stërholluar i ka hije të ketë nderim të thellë “përpara maskës" dhe të mos merret me psikologji dhe të shkaktojë kurreshtje në vendin e gabuar.

Niçe

Niçe 101

Sa më shumë një psikolog (një psikolog, njeri që me intuitë i kupton deri diku shpirtrat për shkak të natyrës dhe është i tillë në mënyrë të pashmangshme) u drejtohet rasteve dhe qenieve njerëzore të jashtëzakonshme, aq më shumë rritet rreziku i tij për t'u mbytur nga dhembshuria: ai ka nevojë për rreptësi dhe hare më shumë se të tjerët. Prishja, domethënë rënia e qenieve njerëzore më të larta, e shpirtrave më të panjohura është në të vërtetë rregulli: është e tmerrshme të kesh gjithmonë përpara syve një rregull të këtij lloji. Martiri i shumëtrajtshëm i psikologut që ka zbuluar këtë shkuarje drejt shkatërrimit, që ka zbuluar një herë dikur, dhe pastaj pothuajse gjithmonë përsëri, këtë “pamundësi shpëtimi" të përgjithshme të qenies njerëzore më të lartë, ky “tepër vonë" i përjetshëm në çdo kuptim, përmes të gjitha rasteve të historisë, ndoshta një ditë do të mund të bëhet shkaku i kthimit të tij me hidhërim kundër fatit të vet dhe përpjekjes së tij të vetëshkatërrimit, të "vetëprishjes". Pothuajse tek çdo psikolog do të haset një simpati dhe një kënaqësi zbuluese në lidhje me qenie njerëzore të zakonshme dhe shumë të rregullt: nga kjo del qartë se ai ka gjithmonë nevojë të shërohet, se ka nevojë për një lloj ikjeje dhe harrese, larg nga ajo çfarë i kanë ngulur në vetëdije pikëpamjet e tij dhe shënimet e tij, “mjeshtëria" e tij. Kjo do të jetë për të pikërisht frika nga kujtesa e vet. Përpara gjykimit të të tjerëve ai hesht me lehtësi: ai dëgjon me pamje të patundur se si nderohet, adhurohet, duhet, shpërfytyrohet ajo që ai ka parë, ose fsheh deri edhe memecërinë e tij duke pranuar shprehimisht ndonjë opinion me rëndësi të veçantë. Ndoshta paradoksi i gjendjes së tij shtyhet aq shumë përtej në të tmerrshme sa, pikërisht atje ku ai ka mësuar dhembshurinë e madhe pranë përbuzjes së madhe, shumica, të diturit, ëndërrimtarët nga ana e tyre mësojnë nderimin e madh: nderimin për “njerëzit e mëdhenj" dhe kafshët që të lënë pa mend, për dashurinë e të cilëve bekohet dhe nderohet atdheu, toka, dinjiteti i njerëzimit, vetvetja, të cilëve u largohet rinia për ta edukuar... Dhe kushedi nëse në të gjitha rastet e rëndësishme, deri më sot, nuk është vërtetuar pikërisht e njëjta gjë: që shumica të adhuronte një Zot, dhe që “Zoti" të ishte vetëm një kafshë e shkretë flijuese! Suksesi ka qenë gjithmonë gënjeshtari më i madh, ndërsa vetë “vepra" është një sukses; shtetari i madh, pushtuesi, zbuluesi maskohen me krijimet e tyre derisa bëhen të panjohshëm; "vepra", ajo e artistit, e filozofit, zbulon si gjë të parë atë që e ka krijuar, atë që duhet ta ketë krijuar; "njerëzit e mëdhenj", të cilët nderohen, janë poezi të vogla të shëmtuara në fund; në botën e vlerave historike mbretëron prerja e monedhave false. Për shembull, poetët e mëdhenj, Bajroni, Alfred de Muse, Poe, Leopardi, Kleisti, Gogoli (nuk guxoj të përmend emra më të mëdhenj, por dua të them ata), ashtu siç janë, ndoshta siç duhet të jenë, qenie njerëzore të çastit, entuziastë, sensualë, fèmijërorë, të lehtë dhe të paparashikueshëm ndaj mosbesimit dhe ndaj besimit, me shpirtra në të cilat zakonisht duhet të fshihet ndonjë thyerje: shpesh, me veprën e tyre, hakmarrës të një fëlliqjeje të brendshme, shpesh, me fluturimet e tyre, në kërkim të harresës së një kujtese deri tepër besnike, shpesh të harruar në baltë dhe gati të dashuruar me të, derisa bëhen të ngjashëm me flakët e varrit që shkëlqejnë nëpër këneta dhe paraqiten si yje (atëherë populli i quan idealistë), shpesh në luftë me një neveri të zgjatur, me një fantazmë mungese besimi që përsëritet e cila i bën të ftohtë dhe i detyron të dridhen për lavdinë dhe te gllabërojnë “besimin në vetvete" nga duart e lakatarëve të dehur: çfarë martirësh janë këta artistë të mëdhenj dhe në përgjithësi njerëzit me të lartë për atë që dikur i ka kuptuar me intuitë! Kjo është kaq e kuptueshme sa ata nga gruaja, e cila është më parashikuese në botën vuajtjes dhe për më tepër më e dëshiruar për të ndihmuar dhe për ta shpëtuar shumë më larg fuqive të veta, provojnë me shumë lehtësi ato shpërthime dhembshurie të pakufizuar, shumë vetëmohuese, të cilat shumica, sidomos shumica që nderon, nuk i kupton dhe i mbulon me interpretime kureshtare dhe vetëkënaqëse. Kjo dhembshuri gënjehet rregullisht në lidhje me forcat e veta: gruaja do të kishte dëshirë të besonte që dashuria bën te mundur gjithçka, kjo është besëtytnia e saj e vërtetë. Ah, ai që i njeh zemrat e ndien se sa e mjerë, e pafuqishme, me pretendime, mashtruese, fare lehtë më shumë shkatërruese se shpëtimtare është edhe dashuria më e thellël Ka mundësi që prapa përrallës së shenjtë dhe maskimit të jetës së Jezusit dergjet i fshehur një nga rastet më të dhimbshëm të martirizimit të diturisë përreth dashursë: martirizimi i zemrës më të pafaj dhe më të dëshiruar, të cilën asnjë dashuri njerëzore nuk mund ta ngopte, që kërkonte të dashuronte, të dashurohej dhe asgjë tjetër, me këmbëngulje, çmenduri, me shfrime të tmerrshme kundër atyre që ia hidhnin poshtë dashurinë; historia e një të pangopuri të shkretë dhe të pangopshmi me dashuri, të cilit iu desh të shpikte tmerrin për të dërguar atje ata që nuk donin të dashuronin, dhe që më në fund, pasi u bë i zoti në lidhje me dashurinë njerëzore, ai u largua nga pabesia e shokut. Më vonë, pas disa shekujsh, doli dikush që e trajtoi atë si një Zot i cili është gjithë dashuri, gjithë aftësi për të dashuruar, që ka mëshirë për dashurinë njerëzore sepse është kaq e mjerë, kaq këmbëngulëse! Ai që ndien në këtë mënyrë, ai që i di këto gjëra për dashurinë, kërkon vdekjen. Po përse shkohet prapa këtyre gjërave të dhimbshme? Meqenëse të mos i detyrohet.

NIÇE

Niçe 100

Së fundi, çfarë është shprehja vulgare? Fjalët janë nota muzikore që përfaqësojnë koncepte; por konceptet janë shenja pak a shume të përcaktuara që përfaqësojnë ndjenja, shpesh që përsëriten dhe përsëriten së bashku, janë grupe ndjenjash. 

Për t'u kuptuar nuk mjafton vetëm të përdorësh të njëjtat fjalë. Eshtë e nevojshme të përdorësh

edhe të njëjtat fjalë për të njëjtin lloj të përvojave shpirtërore, dhe së fundi është e nevojshme të kesh përvojën tënde bashkë me të tjerët.

Për këtë arsye pjesëtarët e një populli kuptohen më mirë midis tyre se sa me pjesëtarët e popujve të ndryshëm, edhe sikur të përdorin të njëjtën gjuhë; ose më mirë akoma kur qeniet njerëzore kanë jetuar për një kohë të gjatë në kushte të ngjashme (të klimës, tokës, rrezikut, nevojave, punës), nga kjo gjë del diçka që kuptobet: një popull.

Në të gjitha shpirtrat ka një numër të barabartë përvojash shpesh të përsëritshme që ka fituar epërsi mbi të tjera më rrallë të përsëritshme: në themel të tyre merremi vesh me nxitim dhe gjithnjë e më me nxitim (historia e të folurit është historia e një procesi shkurtimi), dhe mbi

këtë mirëkuptim të shpejtë lidhemi më ngushtë dhe gjithnjë e më ngushtë. 

Sa më e madhe është rrezikshmëria, aq më e madhe është nevoja për t'u marrë vesh me lehtësi dhe shpejtësi për atë gjë që është e

domosdoshme; të mos keqkuptohesh në rrezik është diçka për të cilën qeniet njerëzore nuk munden aspak të bëjnë pa të. Deri edhe në çdo

miqësi dhe dashuri provohet kjo gjë: asgjë e këtij lloji nuk vazhdon më sapo zbulohet që njëri nga të dy provon ndjenja, mendime, dyshime, dëshira, druajtje të ndryshme nga tjetri në lidhje me të njëjtat fjalë.

(Druajtja e "keqkuptimit të përjetshëm" është ai gjeni dashamirës që aq shpesh ndalon njerëz të sekseve të ndryshme nga lidhje të nxituara të cilat ua këshillojnë ndjenjat dhe zemra: dhe jo ndonjë "gjeni e llojit Shopenhaurian!) Grupi i ndijimeve që zgjohet në fillim në brendësi te një shpirti, që merr fjalën, që urdhëron, vendos për klasifikimin e plote të vlerave të tij dhe së fundi vendos tabelën e saj të të mirave.

Vlerësimet e një qenieje njerëzore zbulojnë diçka të ndërtimit të shpirtit në çfarë gjëje ajo shikon kushtet e saj jetësore dhe nevojën e saj

të vërtetë. Prandaj meqë nevoja prej kohësh që nuk mbahen mend ka afruar midis tyre vetëm qenie njerëzore që mund të tregonin me shenja të ngjashme përvoja të ngjashme, nevoja të ngjashme, përgjithësisht nga kjo del se komunikueshmëria e lehtë e nevojës, gjë që, në fund të fundit, shpreh përvojën e gjërave vetëm mesatare dhe të zakonshme, midis të gjitha forcave të përdorura deri më sot nga qeniet njerëzore, duhet të ketë qenë më e dhunshmja. Qeniet njerëzore më të ngjashme, dhe më të zakonshme ishin dhe janë gjithmonë në avantazh; më të kërkuarit, më të stërholluarit, më të rrallët, më të vështirët për t'u kuptuar me

lehtësi ngelen vetëm, në veçimin e tyre u nënshtrohen fatkeqësive dhe rrallë herë transplatohen. 

Është e nevojshme të kërkosh ndihmën e kundërforcave të pafunda për t'i kundërvënë këtij progresi të natyrshëm midis të ngjashmëve vazhdimin e qenies njerëzore tek i ngjashmi, tek i zakonshmi, tek mesatari, tek qenia e tufës: pra, tek i përgjithshmi.

Niçe 99

Ka një fjalë të urtë kineze të cilën nënat ua mësojnë fëmijëve të tyre: siao-sin, "bëje" të vogël zemrën tënde". Kjo është prirja e vërtetë kryesore e qytetërimeve të vonuara: unë nuk kam dyshim se një grek i lashtësisë edhe tek ne evropianët e sotëm do të dallonte në radhë të parë vetëzvogëlimin; vetëm për ketë gjë ne do të jemi “jo sipas shijes së tij".

Niçe

Niçe 98

"Në të vërtetë, mund të kesh nderim të madh vetëm për atë që nuk kërkon vetveten" - i drejtohet Gëtja këshilltarit Shloser.

Niçe 97

Me rrezikun për të mos u pëlqyer veshëve të pafajshëm, unë po vazhdoj edhe më tej: egoizmi bën pjesë në thelbin e shpirtit fisnik; e

kam fjalën këtu për atë besim të pandryshueshëm që një qenieje si "ne jemi" qenie të tjera duhet për nga natyra t'i nënshtrohen dhe t'i flijohet. Shpirti fisnik e pranon këtë fakt të egoizmit të tij pa i bërë asnjë pyetje vetes, edhe pa ndjenja të ashpërsisë, detyrimit, arbitraritetit, por si diçka që mund të hedhë themelet mbi ligjin zanafillor të gjerave: në qoftë se do të kërkonte t’i vinte atij një emër, do të thoshte që “është vetë drejtësia". Në rrethana që në fillim e bëjnë të ngurrojë, ai pranon ka qenie që kanë po ato të drejta si ai; sapo është sqaruar ky problem i shtresës shoqërore, lëvizjet midis këtyre të njëjtëve dhe që kanë të drejtë të barabartë me të njëjtën siguri, në turp dhe në nderimin e thellë delikat, që ka në marrëdhënie me vetveten: kjo sipas një mekanizmi të bashkëlindur dhe qiellor në të cilin të gjithë yjet janë specialistë. Është një copë më shumë e egoizmit të tij kjo mprehtësi dhe ky vetëkufizim

në marrëdhënie me të barabartët e tij (çdo yll është një egoist i këtij lloji): ai i bën nder vetes me ata dhe me të drejtat që u lejon vetë

atyre, ai nuk dyshon që shkëmbimi i nderimeve dhe i të drejtave, si thelb i çdo marrëdhënieje, i përket gjithashtu gjendjes natyrale të gjërave.

Shpirti fisnik jep ashtu siç merr për shkak të instinktit të flaktë dhe të ndjeshëm të shpërblimit që është instinkt në brendësi të tij. Koncepti i "falenderimit" nuk ka as kuptim, as erë të mirë midis të barabartëve, mundet që të ketë një mënyrë të madhërishme për ta bërë, siç thuhet, të rrëshqasë përsipër nga lartësia e dhuntive dhe t'i pijë i etur gati sikur të ishin pika uji: por për këtë art dhe për këto qëndrime shpirti fisnik nuk ka dhunti. Egoizmi i tij në këtë rast i bëhet pengesë: medoemos pa dëshirë heq vështrimin nga "lartësia", parapëlqen ta drejtojë përpara vetes, horizontalisht dhe ngadalë, ose nga poshtë; ai merr vesh nga

lartësia.

Niçe

Niçe 96

Nuk mund të zhduket nga shpirti i një qenieje njerëzore ajo gjë që paraardhësit e saj e kanë bërë me kënaqësi dhe vazhdimisht: nëse kanë qenë kursyes dhe specialist të zellshëm pas një tavoline shkrimi apo pas një kasaforte, të thjeshtë dhe borgjeze në dëshira, të thjeshtë gjithashtu në virtytet e tyre; apo nëse kanë jetuar të mësuar nga mëngjesi në mbrëmje të urdhërojnë, të dhëna pas dëfrimeve të rënda dhe pranë ndoshta detyrave dhe përgjegjësive edhe më të rënda; apo më në fund nëse, në njëfarë çasti, kanë flijuar të drejta të lashta per lindje dhe pushtet për ta jetuar deri në fund besimin e vet, "Zotin" e tyre, si qenie njerëzore me vetëdije të pamëshirshme dhe të brishtë qe

skuqet përpara çfarëdo kompromisi. As edhe e mundur nuk është qe një qenie njerëzore të mos ketë në trup karakteristikat dhe parapëlqimet e prindërve të vet dhe të stërgjyshëve të vet, çfarëdo të kundërt të thojë pamja e jashtme. Eshtë ky problemi i racës. Meqenëse dicka dihet për prindërit, është e lejueshme të bëhen disa parashikime për

për fëmijën: njëfarë mospërmbajtjeje e neveritshme, njëfarë smire e vogël, një mënyrë e ngathët për t'i dhënë të drejtë vetes, megjithatë, të tria këto cilësi kanë përbërë, në ç̟do kohë, karakteristikën tip plebe, dhe me siguri duhet të kalojnë tek fëmija si gjaku i sëmurë; ndërsa me ndihmën e edukimit dhe formimit më të mirë do të arrihet pikërisht vetëm për të mashtruar në lidhje me një trashëgimi të tillë. Por çfarë gjëje tjetër synojnë, sot edukimi dhe formimi? Në epokën tonë shumë popullore, dua të them epoka e plebejve, "edukimi" dhe "formimi" dubet të jenë kryesisht arti i mashtrimit, i largimit duke mashtruar nga prejardhja, nga plebeu i pranishëm në trup dhe në shpirt. Një edukator sot që të predikonte çiltërsinë dhe t'u bërtiste vazhdimisht benjaminëve të tij: "Të jeni të vërtetë" Të jeni të natyrshëm! Paraqituni ashtu siç jeni!", madje edhe një kërriç i tillë i virtytshëm dhe besnik pas pak kohe do të mësonte të kapte diçka me atë sfurkun e famshëm të Oracit, nëpërmjet " e natyrshmja përshjashton"  : po me çfarë përfundimesh? "Plebeu" në këtë mënyrë do të kthehet.

Niçe

Niçe 95

Ka një instinkt për shtresën shoqërore i cili, më shumë se çdo gjë tjetër, është shenjë e një shtrese të ngritur; ka një kënaqësi të ngjyrimeve të nderimit të madh që të çon përsëri tek prejardhjet dhe zakonet fisnike. 

Finesa, shpirtmirësia dhe lartësimi i shpirtit në mënyrë të rrezikshme vihen në provë kur u kalon afër diçka e shtresës së lartë, por ende

jo e mbrojtur, kundër kapjeve dhe trashamanësive të mërzitshme nga drithërimat e autoritetit: diçka që shkon nëpër rrugën e saj pa shenja dalluese, e pa zbuluar, duke u përpjekur, ndoshta me qëllim e mbështjellë dhe e maskuar, si nëj gur krahasimi i gjallë. Ai që ka për detyrë dhe ushtrim hetimin nëpër shpirtra, ka për t'u vlerësuar në shumë forma pikërisht me këtë mjeshtëri për të vënë re vlerën e fundit

te një shpirti, hierarkinë e bashkëlindur dhe të patjetërsueshme së cilës i përket; ai do ta vērë në provë në instiktin e tij të nderimit të madh.

Ndryshimi shkakton urrejtje. Ligësia e disa natyrave papritmas shpërthen jashtë ashtu si uji i ndotur kur nga kutira të mbyllura nxirret ndonjë vazo e shenjtë; ndonjë gjë e çmuar, ndonjë libër; dhe nga ana tjetër ka një heshtje të pavullnetshme, një ngurrim të syrit, një bërje heshturazi të çdo veprimi në të cilin është shfaqur që një shpirt ndien afërsinë e nderimit më të denjë. Mënyra me të cilën deri më sot në Evropë mbahet gjallë në përgjithësi nderimi i thellë për Biblën është ndoshta gjëja më e mirë për edukimin dhe për stërhollimin e zakoneve ndaj të cilave Evropa i është borxhlie krishtërimit: libra të tillë, me thellësi dhe me domethënie shumë të madhe, për mbrojtjen e tyre kanë nevojë për një tirani të autoritetit që vjen nga jashtë për të fituar ata mijëravjeçarë vazhdimësie të nevojshëm për t'i shfrytëzuar dhe për t'i zbërthyer. Eshtë arritur shumë kur më në fund i është bërë i kuptueshëm masës së madhe (të përciptëve dhe tipave të shkathët të çdo lloji) fakti që nuk është lejuar të preket gjithçka; që ka përvoja të shenjta përpara të cilave zbathen këpucët dhe mbahet larg dora e ndyrë: pothuajse ky është lartësimi i saj më i madh tek njerëzimi. Përkundrazi, tek të ashtuquajturit të arsimuar, tek ata që besojnë tek "idetë e kohës", nuk ka asgjë që të zgjojë aq shumë neveri sa mungesa e tyre e trupit, arroganca e tyre e plotë e vështrimit dhe e dorës me të cilën prekin, lëpijnë, masin gjithçka; dhe ka mundësi që sot në popull, në shtresën e ulët, në rastin në fjalë midis fshatarëve, të vazhdojë të gjendet një fisnikëri relative shijeje dhe takti të nderimit të thellë që nuk gjendet në

gjysmëbotën e intelektualëve që lexojnë gazetën, tek të diturit.

Niçe 94

Një specie formohet, një tip përforcohet dhe forcohet, duke luftuar gjatë kundër kushteve të papërshtatshme në thelb të njëllojta. Përkundrazi, nga përvoja e rritësve del se speciet të cilave u jepet një ushqim tepër i bollshëm dhe, në përgjithësi, më shumë mbrojtje dhe përkujdesje, priren shumë më shpejt në mënyrën më të dukshme për ndryshime të llojit dhe janë të mbushura me çudira dhe përçmime (edhe me vese të përçudnuara).

Tani le të vështrojmë një bashkësi aristokratike, për shembull një polis të lashtë grek, ose Venecien, si një institucion, i vullnetshëm apo i

pavullnetshëm, për qëllim edukimi: aty janë të mbledhura qenie njerëzore që varen vetëm nga vetvetja, të cilët duan të bëjnë të njohur specien e vet, për më tepër sepse duhet të bëhen të njohur ose ndryshe do të ndodhen përpara rrezikut të tmerrshëm për t'u zhdukur. Këtu nuk është ajo gjendje e përshtatshme, ai bollëk i madh dhe ajo mbrojtje që u japin dorë ndryshimeve; specia ka nevojë për veten si specie, si diçka që në përgjithësi, në sajë të ashpërsisë së vet, të njëtrajtshmërisë, të thjeshtësisë së formës, është në gjendje të bëhet e njohur dhe të mbijetojë në luftën e vazhdueshme kundër të ngjashmit me të ose kundër të nënshtruarve që ngrejnë krye ose që kërcënojnë të ngrejnë krye. Përvojat më të ndryshme i mësojnë se në cilat karakteristika në mënyrë të veçantë duhet të jetë borxhlie që të vazhdojë ende të jetojë, pavarësisht nga gjithë "perënditë" dhe nga gjithë njerëzit, që t'ia arrijë të fitojë gjithmonë; këto karakteristika ajo specie i quan virtyt, dhe vetëm këto virtyte bëjnë të rritet dhe edukon. Ajo e bën me rreptësi, madje e do rreptësinë; çdo moral aristokratik eshtë i padurueshëm në edukimin e rinisë, në urdhërimin e grave, në zakonet martesore, në marrëdhëniet midis pleqve dhe të rinjve, në ligjet penale (të cilat kanë si pikësynim vetëm deviatorët): ajo e quan vetë padurimin midis virtyteve me emrin e "drejtësisë". Në këtë mënyrë përcaktohet, përtej ndërrimit të brezave, një tip me tipare të pakta por shumë të forta, një specie e njerëzve më të ashpër, më luftëtarë, me zgjuarsi më të heshtur, më të mbyllur dhe më të përmbajtur (dhe si të tillë shumë të ndjeshëm ndaj magjisë dhe ndaj nuancës të shoqërisë); lufta e vazhdueshme me kushte të papërshtatshme gjithnjë të njëjta është, siç kam thënë, shkaku i së vërtetës që një tip bëhet i ngurtë dhe i ashpër. Megjithatë më në fund, papritmas, vjen dhe krijohet një gjendje fatlume, tensioni i pafund bie: ndoshta, midis të ngjashmëve, nuk ka më armiq dhe ka mjete të bollshme mbijetese, madje edhe të tepërta, papritmas lidhja dhe detyrimi i edukimit të lashtë prishet, ai nuk ndihet më si i nevojshëm, si përcaktues për jetën: në qoftë se do të dëshironte të vazhdonte që të mbahej në këmbë, mund ta bënte vetëm si një formë të luksit, si shije arkaike. Papritmas është në skenë me vrullin dhe shkëlqimin më të madh ndryshimi, qoftë si modifikim (në diçka më të lartë, më të stërholluar, më të rrallë), qoftë si zvetënim dhe përçudnim: individi guxon të jetë individ dhe të lartësohet. Në ato çaste të ndryshimit historik spikasin, njëra pranë tjetrës dhe shpesh të ngatërruara dhe të ndërlikuara midis tyre, një rritje e mrekullueshme, e larmishme dhe një shtrirje drejt lartësisë të denjë për një pyll të pacënuar me një lloj ritmi tropikal në garën për t'u rritur, dhe një rrënim të pambarim dhe një vetërrënim në sajë të egoizmave egërsisht të drejtuara njëri kundër tjetrit, që shpërthejnë në të njëjtën kohë, që luftojnë midis tyre për "diell dhe dritë", dhe nuk arrijnë më të përfitojnë nga morali bashkëkohor kufij, caqe, nderime. Ishte vetë ky moral që përqëndroi fuqinë e jashtëzakonshme për ta shtrirë harkun në mënyrë aq kërcënuese: tani ai është dhe bëhet "pasjetues". Është arritur pika e rrezikshme dhe shqetësuese në të cilën jeta më e madhe, më e larmishme, më e gjerë jeton përtej moralit të lashtë; është "individi", i shtrënguar t'i japë të drejtë vetes, që gjen mjeshtëritë dhe dredhitë e veta të vetëruajtjes, të vetëlartësimit, të vetëçlirimit. Shumë "përse vallë" të reja, shumë “me çfarë" të reja, asnjë më formulë e zakonshme, keqkuptimi dhe përçmimi krah për krah së bashku, rënie, korrupsion dhe instinktet më të forta tmerrësisht të lidhura midis tyre, gjeniu i racës ku vërshon i gjithë bollëku i së mirës dhe i së keqes, një njëkohshmëri fatale e pranverës dhe e vjeshtës, mbarsur me magji te reja dhe maska të veta të korrupsionit të fundit dhe ende të pashterur dhe jo të zbrazët. Ja përsëri ku na del rreziku, zanafilla e moralit, rreziku i madh, kësaj here i zhvendosur tek individi, te fqinji dhe tek miku, në rrugë, tek fëmija yt, në zemrën tënde, në gjithçka që, në dëshirë dhe në vullnet, është më vetjake dhe më e fshehtë: çfarë do të kenë tani për të predikuar filozofët e moralit që dalin në këtë kohë? Ata, si vëzhgues të mpehtë dhe përtacë, zbulojnë se po shkohet me nxitim drejt fundit, se rreth e qark tyre gjithçka po shkatërrohet dhe po shembet, se asgjë nuk qëndron dot në këmbë deri pasnesër, përveç një race qeniesh njerëzore, të rëndomtët e të pandreqshëm. Vetëm të rëndomtët kanë mundësi për të vazhduar, për tu artisur: ata janë qeniet njerëzore të së ardhmes, të vetmit që ngelen gjallë. “Qofshi si ata! Bëhuni të rëndomtë!" përsërit pa pushim që nga kỵ çast i vetmi moral që vazhdon ende të ketë kuptim, që vazhdon ende të gjejë dëgjues. Por është i vështirë për t’u predikuar ky moral i mediokritetit! Kurrë nuk duhet pranuar ajo që është dhe ajo që dëshirohet! Duhet të flasë me maturi, dinjitet, me përkushtim dhe dashuri për tjetrin, dhe do të mundohet shumë për të fshehur ironinë!

Niçe 93

Midis gjërave ndoshta më të vështira për t'u kuptuar për një fisnik është sqima: ai do të përpiqet ta mohojë edhe atje ku një specie tjetër e qenieve njerëzore mendon ta kapë me të dyja duart. Për atë problem qëndron në përfytyrimin si qenie që përpiqen të ngjallin një opinion të mirë për veten, të cilin ata vetë nuk e kanë, dhe që, pra, nuk e "meritojnë", dhe që megjtihatë më pas ata vetë i besojnë një opinioni të tillë të mirë. 

Përgjysmë kjo i duket kaq pa shije dhe e parespektueshme ndaj vetvetes, për një gjysmë tjetër i duket në mënyrë të rënduar kaq e paarsyeshme sa do të parapëlqente ta konceptonte sqimën si një perjashtim dhe të dyshojë për të në shumicën e rasteve kur bëhet fjalë per të. Për shembull, ai do të thojë: “Mund të gabohem për atë që vlerësoj dhe nga ana tjetër të kërkoj që vlera ime të pranohet edhe nga të tjerët ashtu si e përcaktoj unë: por kjo nuk është sqimë (por krenari në pjesën më të madhe të rasteve, ajo që quhet "përulësi" ose thjeshtësi")". 

Ose: “Kam shumë arsye për t'u kënaqur me opinionin e mirë që të tjerët kanë për mua, ndoshta sepse i nderoj dhe i dua dhe jam i lumtur për çdo gëzim të tyre, ndoshta gjithashtu sepse opinioni i tyre i mirë përforcon dhe shton tek unë besimin në vetë opinionin tim të mirë, ndoshta sepse opinioni i mirë i të tjerëve, deri edhe në rastet kur unë nuk jam i atij mendimi, më jep dorë ose premton për të më dhënë dorë: por e gjitha kjo nuk është sqimë. Individi fisnik para së gjithash duhet të stërmundohet të marrë me mend, veçanërisht me ndihmën e historisë, që nga kohë që nuk mund të përfytyrohen në të gjitha shtresat shoqërore popullore, në njëfarë mënyre të varura, individi i zakonshëm ishte vetëm ajo gjë që ishte menduar: aspak i mësuar për të vendosur ai vetë disa vlera, nuk i jepte as edhe vetvetes një vlerë të ndryshme nga ajo që i jepnin pronarët e tij (e drejta aristokratike e vërtetë është ajo që krijon vlera). Mund të kuptohet si pasoja e një atavizmi shumë të largët fakti që ende sot njeriu i zakonshëm pret në fillim një mendim për veten që pastaj ti nënshtrohet instinktivisht: jo vetëm një mendim

"pozitiv", por edhe një mendim negativ dhe të padrejtë (të mendohet, për shembull, pjesa më e madhe e vlerësimeve dhe e zhvlerësimeve të

vetvetes që besimtarët mësojnë nga priftërinjtë e tyre rrëfyes, dhe në përgjithësi i krishteri besimtar mëson nga kisha e tij). Në të vërtetë tani, në lidhje me ngritjen e ngadaltë të rendit demokratik të gjërave (dhe të shkakut të saj: përzierja e gjakut midis pronarëve dhe skllevërve), shtyra e zanafillës, aristokratike dhe e rrallë për t'i dhënë vetë një vlerë vetvetes dhe "për të menduar mirë" për veten do të mbështetet dhe do të përhapet gjithnjë e më shumë: por në çdo kohë ajo ka vënë në jetë kundër vetes një prirje më të vjetër, më të gjerë dhe më rrënjësore, dhe në dukurinë e “sqimës" kjo prirje më e vjetër do ta bëjë si zot mbi ato më të rejat. Sqimatari gëzohet për çdo opinion të mirë që dëgjon për veten (duke mos marrë parasysh çdo pikëpamje mbi dobishmërinë e tij dhe duke mos marrë parasysh në mënyrë të ngjashme të vërtetën ose të pavërtetën e tij), ashtu siç vuan gjithashtu nga çdo opinion i keq, meqenëse ai u nënshtrohet të dyve: ai ndihet i nënshtruar ndaj tyre për shkak të atij instinkti më të vjetër të nënshtrimit që i shpërthen brenda. Është “skllavi" në gjakun e sqimatarit, një mbetje e dinakërise së skllavit (dhe për "skllavin" ka edhe më, për shembull, në gjakun e gruas) që përpiqet të bëjë për vete me opinione tepër të mira për veten e tij; është gjithashtu skllavi që më pas bie menjëherë në këmbët e këtyre opinioneve, sikur të mos i kishte shkaktuar ai. 

Dhe për ta përsëritur: sqima është një atavizëm.

Niçe 92

Duke u endur midis moraleve shumë më të stërholluara dhe më të trasha që kanë mbretëruar deri më sot mbi tokë ose që vazhdojnë të mbretërojnë, unë rregullisht kam gjetur tipare të caktuara që përsëriten dhe të lidhura midis tyre: derisa më në fund m’u zbuluan dy lloje bazë dhe doli një ndryshim rrënjësor. Aty ka një moral të pronarëve dhe një

moral të skllevërve; menjëherë unë shtoj se në të gjitha kulturat më të larta dhe më të përziera shfaqen edhe përpjekje për ndërmjetësim midis dy moraleve dhe edhe më shpesh ngatërrimi midis atyre dyve dhe keqkuptimi i ndërsjellë, po, madje edhe paralelizmi i tyre i fortë, deri edhe tek i njëjti individ, në brendësi të të njëjtit shpirt. Dallimet morale të vlerave kanë lindur ose nën një lloj mbisunduesi, i cili bëhej i vetëdijshëm me kënaqësi për dallimet e veta në krahasim me nënshtetasit, ose nën nënshtetasit, nën skllevërit, nën të nënshtruarit e çdo shkalle. Në rastin e parë, kur janë sunduesit që përcaktojnë

konceptin "i mirë", ato përvetësohen si shenja dalluese dhe përcaktuese si hierarkia, gjendjet e ngritura dhe krenare të shpirtit. Njeriu fisnik veçon nga vetja krijesat në të cilat shfaqet e kundërta e gjendjeve të tilla të ngritura dhe krenare: ai i përçmon. Të vihet re menjëherë se në këtë moral të parë kontrasti "i mirë" dhe "joimirë" do të thotë “fisnik" dhe “i përbuzshëm": kontrasti "i mirë" dhe "i keq" ka një tjetër prejardhje. Përbuzet i poshtri, frikacaku, meskini, ai që mendon për përfitimin e ngushtë; gjithashtu mosbesuesi, me vështrimin e tij jo të çiltër, ai që përulet vetë, lloji i qenieve njerëzore - qen që lejon të keqtrajtohet, puthadori lypës, sidomos gënjeshtari: besimi themelor i të gjithë

aristokratëve është se populli zemërlepur gënjen. 

"Ne që themi të vërtetën", kështu e quanin veten në Greqinë e lashtë fisnikët. 

Dihet që përkufizimet me vlerë morale kudo u janë veshur më parë qenieve njerëzore dhe vetëm më pas ato u kthyen mbi veprimet; arsye e cila është një gabim i rëndë që historianët e moralit ta marrin nisjen nga pyetje si : "Përse është lavdëruar veprimi përdellues?" 

Lloji i njerëzve fisnike shikon si përcaktues të vlerave vetveten: ky lloj nuk ka nevojë të quhet i mirë, ai gjykon “ajo që më dëmton është në vetvete e dëmshme", ai do të jetë elementi që u jep gjërave vlerën e parë, është krijuesi i vlerave. Ai nderon gjithçka që di për vete: një moral i tillë është vetëlëvdim. Ne fund ka përshtypjen e tërësisë, të pushtetit që dëshiron të vërshojë, lumturinë e tendosjes më të madhe, vetëdijën për një pasuri që do të donte ta dhuronte dhe ta rifitonte: edhe fisniku e ndihmon fatkeqin, por jo, ose gati jo nga dhimbsuria, por më shumë nga një shtysë që

buron nga tepria e madhe e pushtetit. Fisniku nderon në vetvete të fuqishmin, atë që ka pushtet mbi vetveten, që di kur duhet heshtur dhe kur duhet folur, që ushtron me kënaqësi, ashpërsi dhe rreptësi mbi vetveten dhe që ka respekt të madh për çdo ashpërsi dhe rreptësi.

"Wotani më vuri në gjoks një zemër të rreptë" thotë një sagë e vjetër skandinave: fjalë poetike në shpirtin e një vikingu krenar. Një lloj i tillë i qenieve njerëzore është krenar pikërisht se nuk është bërë për dhembshurinë, për të cilën heroi i sagës shton duke paralajmëruar: “Ai që nuk ka një zemër të rreptë që i ri, nuk ka për ta pasur kurrë të rreptë". Fisnikë dhe të guximshëm që mendojnë në këtë mënyrë janë sa më larg të jetë e mundur nga ai moral që e shikon emblemën e tij pikërisht në dhembshurinë ose në veprimin në të mirë të të tjerëve ose në ç'interesim,  besimi në vetvete, krenaria për veten, një armiqësi rrënjësore dhe ironi ndaj “altruizmiť" bëjnë pjesë po me aq siguri në moralin fisnik, siç bën gjithashtu pjesë një përbuzje e lehtë dhe një maturi përballë dhembshurisë dhe "zemrës së ngrohtë". Janë të fuqishmit ata të zotë që i japin nder: është arti i tyre, është mbretëria e tyre krijuese. Nderimi i thellë për pleqërinë dhe traditën, e gjithë e drejta i ngre themelet mbi këtë nderim të dyfishtë; besimi dhe paragjykimi në të mirë të paraardhësve dhe kundër pasardhësve është karakteristik për moralin e të fuqishmëve; ndërsa, përkundrazi, njerëzit e "ideve të kohës" besojnë pothuajse në mënyrë instinktive në "përparimin" dhe në “të ardhmen" dhe gjithnjë e më shumë heqin dorë nga vëmendja për pleqërinë: nga kjo gjë del në dritë mjaft mirë prejardhja jofisnike e "ideve" të tilla. Por mbi të gjitha një moral i sunduesve është i huaj për shijen bashkëkohëse dhe e hidhur në rreptësinë e parimit të saj, sipas të cilit ata kanë detyrime vetëm ndaj atyte që janë njësoj si ata dhe se përsa u takon qenieve të shkallës më të ulët dhe gjithë të tjerëve që nuk janë si ata mund të veprohet sipas qejfit ose "siç dëshiron zemra" dhe në çdo rast "përtej së mirës dhe së

keqes": në këtë mund të futen dhembshuria dhe ndjenja të ngjashme. Aftësia dhe detyrimi ndaj një mirënjohjeje të gjatë dhe një hakmarrjeje të gjatë, që të dyja vetëm për të ngjashmit si vetja, mprehtësia në zbatimin e ligjit të shpagimit dhëmb për dhëmb, stërhollimi i konceptit në miqësi, njëfarë nevoje për të pasur disa armiq (si kanal për të derdhur ndjenja si smira, të qenurit grindavec, mendjemadhësia: në fund të

fundit, që të kesh mundësinë për të qenë miq të mirë): të gjitha këto shenja dalluese janë karakteristike të moralit aristokratik që, siç është theksuar, nuk është morali i "ideve të kohës" dhe prandaj sot është e vështirë për të ndier dhe pra për të nxjerrë në dritë dhe për të zbuluar. Krejt ndryshe qëndrojnë punët me llojin e dytë të moralit, me moralin e skllevërve. Meqë të dhunuarit, të shtypurit, të vuajturit, të burgosurit, të pasigurtët në vetvete dhe të lodhurit bëjnë moral: cili do të jetë elementi i përbashkët në vlerësimet e tyre morale? Ka të ngjarë se do të gjejë shprehje një dyshim pesimist ndaj të gjitha kushteve njerëzore, ndoshta një dënim i qenies njerëzore dhe i kushteve të saj. Syri i skllevërve nuk është i përshtatshëm për virtytet e të fuqishmëve: ai është skeptik dhe mosbesues, ka një mosbesues të lehtë ndaj çdo “të mire" që nderohet shumë në botën e të fuqishmëve dhe do të dëshironte të bindej që atje deri edhe lumturia nuk është e vërtetë. Përkundrazi, vihen në dukje, ndriçohen lehtë karakteristikat që shërbejnë për t'ua lehtësuar ekzistencën të vuajturve: ja pse lartësohen dhembshuria, dora

mirëdashëse dhe e gatshme për të ndihmuar, zemra e ngrohtë, durimi, dëshira për punë, përulësia, përzemërsia, meqenëse në këtë rast janë karakteristikat më të dobishme dhe pothuajse e vetmja rrugëdalje për të duruar shtypjen e ekzistencës. Morali i skllevërve është në mënyrë thelbësore një moral utilitar. Këtu ndodhet vatra e atyte të kundërtave i mirë dhe i keq: në të keqen ndihet pushteti dhe rrezikshmëria, njëfarë frikshmërie, finese dhe fuqie që nuk e lejojnë përçmimin të dalë në dukje. 

Në bazë të moralit të skllevërve “"e keqja" ngjall frikë, në bazë të moralit të zotërinjve është, përkundrazi, “e mira" që shkakton dhe që dëshiron të shkaktojë frikë, ndërsa “e keqe" është qenia njerëzore mě e përçmuar. Kundërshtia arrin majën e saj më të lartë kur, duke ndjekur logjikën e tij, morali i skllevërve ul edhe mbi "të mirët" një pëlhurë të hollë përçmimi (dhe mund të jetë edhe i lehtë dhe dashamirës), sepse e mira në mjedisin e mendësisë së skllevërve në çdo rast duhet të jetë individi i parrezikshëm: ai është dashamirës, i lehtë për t'u mashtruar, ndoshta pak leshko, një 'bonhomme'. Kudo ngrihet lart në plan të parë morali i skllevërve, gjuha zbulon një pritje për të afruar midis tyre "i mirë" dhe "kokëtrashë". 

Një ndryshim i fundit me rëndësi: nevoja për liri, instinkti i lumturisë dhe i finesës së ndjesisë së lirisë medoemos bëjnë pjesë në moralin dhe në parimin moral të sklleverve, ashtu si arti dhe entuziazmi në nderimin e thellë, në vetëmohim, janë shenja të rregullta të një mendësie dhe të një vlerësimi aristokratik. Nga kjo del vetë pa dyshim përfundimi përse dashuria si pasion (është një specialitet i ynë evropian) duhet medoemos të jetë me prejardhje fisnike: kjo u

zbulua fare hapur nga poetët-kalorës provensalë, ato qenie mrekullisht krijuese të gai saber' (shkenca e gabuar) , të cilëve Evropa u detyrohet aq shumë dhe pothuajse vetvetiu.

Niçe 91

Të përmbahesh në mënyrë të ndërsjellë përpara fyerjes, përpara dhunës dhe shfrytëzimit, ta barazosh vullnetin tënd me atë të të tjerëve: kjo në njëfarë kuptimi të trashë mund të bëhet rregull i mirë midis njerëzve të veçantë kur janë kushtet paraprake (domethënë ngjashmëria e tyre e vërtetë në sasi të madhe force dhe vlerash, dhe përkatësia e tyre e përbashkët në një trup). Por sapo një parim i tillë të dëshironte të zgjerohej dhe madje të bëhej parimi themelor i shoqërisë, menjëherë do të zbulohej për aq sa është; vullnet i mohimit të jetës, parim i shpërbërjes dhe i rënies. Në thelb është nevoja të mendojmë deri në rrënjët e gjërave dhe të ruhemi nga çdo dobësi ndjenjash: jeta në vetvete është përvetësim, shtypje, dhunë e të huajit dhe e më të dobtit, nënshtrim, këmbëngulje, detyrim í formave të veta, aneksim dhe sa më pak, në rastet më të buta, shfrytëzim; por me çfarë qëllimi duhet të drejtohemi gjithmonë me fjalë të tilla në të

cilat, që nga lashtësia, është ngulitur një qëllim nxirës? Edhe ai trup në brendësi të të cilit, siç kemi pranuar më parë, individët trajtohen si të barabartë (ndodh në çdo aristokraci të drejtë), edhe ai, në qoftë se është trup i gjallë dhe jo duke dhënë shpirt, duhet tu bëjë trupave të tjerë gjithçka nga të cilat individët, të përfshirë tek ai, shmangen për t'i bërë ndërsjelltas: ai do të duhet të jetë vullneti i pushtetit të mishëruar, ai do të rritet, do të zgjerohet, do të tërheqë nga vetja, do të fitojë epërsi, dhe jo për shkak të ndonjë karakteri moral apo imoral, por sepse jeton dhe sepse të jetosh është pikërisht vullnet, dëshirë për pushtet. Por vetëdija e përbashkët e evropianëve, mbi asnjë pikë më

shumë se sa mbi këtë, i kundërvihet të mësuarit; tani flet përçart ngado, madje prapa maskimesh shkencore, për kushtet e ardhshme të shoqërisë nga të cilat do të duhet të zhduket "karakteristika e shfrytëzimit": në veshët e mi tingëllon si premtimi për të shpikur një jete që do të heqë dorë nga çfarëdo funksioni organik. "Shfrytëzimi" nuk i përket një shoqërie të prishur apo gjysmake dhe primitive: në menyrë thelbësore i përket asaj që është e gjallë si funksion organik bazë, është një pasojë e vullnetit të vërtetë për pushtet, që është pikërisht vullneti për të jetuar. Meqenëse kjo, si teori, është një risi, si realitet është  fakti i 'zanafillës' së të gjithë historisë: në këtë pikë të jemi të ndershëm me vetveten!

Niçe 90

Korrupsioni, si shprehje e faktit që nga brendësia e instinkteve kërcënon anarkinë dhe që themelet e ndjenjave, të "jetës" janë tronditur, korrupsioni është, sipas kuadrit jetëesor në brendësi të të cilit shfaqet, diçka krejtësisht i ndryshëm. Në qoftë se, për shembull, një aristokraci, si ajo franceze e fillimit të revolucionit, flak tutje privilegjet e veta me neverinë më të madhe dhe flijon vetvetën për një shthurje të ndjenjës së vet morale, ky është korrupsion: në të vërtetë që vetëm akti përfundimtar i atij korrupsioni shekullor, në bazë të të cilit ajo pak nga pak kishte braktisur të drejtat e saj luksoze dhe kishte zbritur në funksionin e pushtetit mbretëror (madje së fundi në zbukurimin e saj dhe në sendet e luksit). Por thelbësore për një aristokraci të mirë dhe të drejtë është të mos ndihet funksion (as i pushtetit mbretëror, as i bashkësisë), por ndjenjë e tyre dhe përligjje më e lartë, që pastaj të pranojë me ndërgjegje të pastër flijimin e një numri shumë të madh qeniesh njerëzore, të cilat për dashurinë e saj duhet të shtypen dhe të mpaken në rolin e njerëzve gjysmakë, skllevër, vegla. Kredoja e tij themelore pikërisht duhet të jetë që shoqëria nuk mund të ekzistojë për dashurinë ndaj shoqërisë, por vetëm si themel dhe si skelë mbi të cilën një lloj i zgjedhur i krijesave arrin të ngjitet në detyrën e vet më të lartë dhe në përgjithësi në një ekzistencë më të lartë; njësoj si ata dashnorë kacavjerrës të diellit që rriten në ishullin Java (të quajtur Sipo Matador) që me degët e tyre kapen fort aq gjatë dhe shpesh pas një lisi saqë më në fund, sipër tyre, por mbështetur mbi ato, arrijnë të çelin kurorën e vet në dritë të plotë dhe të nxjerrin në dukje lumturinë e vet.

Niçe 89

Deri më sot çdo lartësim i llojit “qenie njerëzore" ka qenë vepër e një shoqërie aristokratike, dhe kështu do të jetë gjithmonë: kjo si shoqëri që beson në një shkallë të gjatë hierarkike dhe në një dallim të vlerave nga një qenie njerëzore tek tjetra dhe që në njëfarë kuptimi ka nevojë për skllavërinë. 

Pa patosin e largësisë, ashtu siç del nga ndryshimi i bashkëlindur i klasave, nga gjerësia e përhershme e pamjeve nga lart e klasës sunduese mbi të nënshtruar dhe mjete, dhe nga ushtrimi i saj po aq i përhershëm në bindje dhe në urdhërim, në mbajtjen të nënshtruar dhe larg, nuk do të ishte aspak e mundur të zinte fill as ai patosi tjetër i fshehtë, ajo nevojë për një shtim gjithmonë të ri të largësisë në brendësi të vetë shpirtit, as formimi i kushteve gjithnjë e

më fisnike, më të rralla, më të largëta, më të ndera dhe më të gjera: me një fjalë, pikërisht lartësimi i llojit "qenie njerëzore", "vetëkapërcimi i përhershëm i qenies njerëzore", për të përdorur një formulë morale në një kuptim mbimoral. Natyrisht, në lidhje me historinë e lindjes së një shoqërie aristokratike (dhe pastaj me parakushtin e atij lartësimi të llojit "qenie njerëzore") nuk duhet ta lëmë veten të jepemi pas iluzioneve humanitare: e vërteta është e ashpër. Le ta themi pa u druajtur se si

ka filluar deri më sot mbi tokë çdo kulturë e lartë! Qenie njerëzore me karakter akoma të natyrshëm, mizorë në të gjithë kuptimin e tmerrshëm te fjalës, njerëz grabitqarë, ende me një forcë vullneti dhe me një dëshirë pushteti të paprekshëm, u vërsulën mbi raca më të dobta, më të qytetëruara, më paqësore, ndoshta të dhëna pas tregtisë ose pas rritjes së kafshëve, ose mbi kultura të zbehta në të cilat flakëronte, me zjarre te mrekullueshme artificiale të shpirtit dhe të zvetënimit, pikërisht forca e fundit jetësore. Në fillim, kasta aristokratike qe gjithmonë kasta e mizorëve; epërsia e saj nuk qëndronte në forcën fizike, por në atë psikologjike: ishin qeniet njerëzore më të plota (gjë që në çdo nivel do të thotë gjithashtu "kafshët më të plota").

Pasqyrimi

Unë nuk shkruaj vetëm për ata që janë si unë !

Nuk jam krëhëri i askujt!

Lapsi im shkruan pasqyrimin e njeriut që shfaqet në pasqyrë! 

Nëse nuk të pëlqen ajo që sheh në shkrimet e mia, fajin nuk e kam unë por pasqyrimi yt ! 

O thyej pasqyrën o ndrysho!

Poezi

Unë jam i vetëdijshëm për atë që ka në

zemrën tënde të cilën e ke mbajtur sekret nga universi. Unë jam i vetëdijshëm për mendimin tënd të cilën e kishe mbajtur sekret nga vetja.

Diku, unë po lexoj sytë e tu, fjalët e tua. Diku, unë po hyj në zemrën dhe rrahjet e zemrës tënde. Një moment ishim të lidhur bashkë pavarësisht nëse isha afër apo larg. Ti u trishtove atë ditë kur nuk arrite të më shihje apo të më takoje mua. Ti nuk qëndrove e qetë atë ditë kur unë do të flisja ose të dëgjoje ndonjë gjë nga ato që the. Megjihatë unë jam bërë një arsye për ekzistencën tënde. Mos e fshih atë nga vetja jote. Ti ishe e lidhur me mua çdo moment edhe kur isha larg edhe kur isha afër. 

Edhe nëse nuk e thua këtë me buzët e tua, unë e di që në zemrën tënde, jetoj ose qëndroj i fshehur në thellësinë e saj. Fryma jote e jep pohim. Nëse prek ose kap dorën tënde ti mund të deklarosh të gjitha dëshirat e tua. Kjo është koha për t'i shprehur ato çaste, ato momente kur  ishim të lidhur bashkë edhe nëse kam qenë larg ose afër teje !

Qielli ishte i mbushur me pyetje

Tani është plot me përgjigje

Lëri pak rrezet e diellit të luftojnë me retë

Lëreni këtë zemër të këndojë për pak

Çfarë lloj buzëqeshje është kjo 

E cila është e mbërthyer në buzë!?

Le ta rrisim distancën nga pikëllimi 

Le ta gudulisim këtë ditë pak

Ajo vështron dhe shikon

Shiko se lumturia e djallëzisë është e tepërt

Ajo shikon dhe shikon, shihe ! 

Shiko sa shpejt funksionon në një çast

Ajo shikon dhe shikon, shihe !

Zemra ka një vend

Aty ku është I është bashkangjitur një ritëm

Lëre lëkundjen, lëkund veten nga pak

Lëre veten të fluturojë si ëndrrat e tua

Ajo vështron dhe shikon,shihe ! 

Shiko se lumturia e djallëzisë është e tepërt

Ajo shikon dhe shikon, shihe ! 

Shiko sa shpejt funksionon në një çast

Ajo shikon dhe shikon, shihe ! 

O njeri i gëzuar

Ti je si një burim drite

Ti je dhe si një fluskë

Kënga jote është si një dallgë 

Melodia është jeta 

Ti je gjëja më e bukur 

Në një natë me hënë

Shkëlqimi i hënës 

Në detin e jetës

Kërko për mua

Jam humbur diku

kërko për mua

Unë nuk kam besim tek vetja

Pse më duket sikur

Unë jam ndarë nga vetja!?

Nuk e di pse!

Unë jam i rrethuar me pyetje

Mendimi i zemrës sime është i humbur

Nëse mund t'i dëgjosh, 

atëherë më kërko

kërko për mua.

Këtu, jeta vazhdon akoma

mendova se duhej të jetoja vetëm

këtu...

Shtigjet / rrugët që kam kaluar nëpër të

Janë të dyshimta! 

Unë kurrë nuk e kam parë qiellin të hapur.

A kam pasur frikë nga çdo lumturi?

Kam ngelur i heshtur, duke u strehuar pranë?

Mendimi i zemrës sime është i humbur

Nëse mund t'i dëgjosh, atëherë më kërko...

kërko për mua...

Jam humbur diku

Diku i rrethuar me pyetje

E nëse ti më gjen

Përgjigjja do jesh ti... 

Mbushur me mistere

Enigmë

Niçe 88

Në sajë të zvjerdhjes patologjike që marrëzia nacionaliste ka futur dhe vazhdon të fusë midis popujve, në sajë të politikanëve dritēshkurtër dhe dorëshkathët që sot janë lart në sajë të ndihmës që u jep ajo, dhe as që nuk dyshojnë aspak që politika e shpërbërjes që zhvillojnë është medoemos vetëm një politikë ndërprerjeje, në sajë të gjithë këtyre, dhe të ndonjë gjëje tjetër që sot krejtësisht të papërshkrueshme, lihen në heshtje ose keqkuptohen, pa të drejtë ose me gënjeshtra, sinjalet më të qarta që njoftojnë se Evropa dëshiron të bëhet një. Tek të gjithë njerëzit më të thellë dhe më mendje gjerë të këtij shekulli, drejtimi i vërtetë tërësor, në punën e mistershme të shpirtit të tyre, ishte ajo e përgatitjes së rrugës për këtë përmbledhje

të re dhe të sjellë para kohe si eksperiment evropianin e së ardhmes: ata u përkisnin "atdheve" vetëm me pamjen e tyre të jashtme, ose në orët më të vështira, për shembull në pleqëri, kur u bënë “atdhetarë" u dhanë vetë pas çlodhjes. Unë mendoj për personazhe si Napoleoni, Gëtja, Bethoveni, Stendali, Hajnrih Hajne, Shopenhauri, dhe të mos më merret për keq në qoftë se përmend midis tyre edhe Rikard Vagnerin, në lidhje me të cilin nuk mund të bie në rrugë të gabuar nga vetë mosmarrëveshjet e tij: gjeni të llojit të tij rrallëherë kanë të drejtë të kuptohen. Natyrisht, ca më pak akoma është e nevojshme t'i jap te drejtë zhurmës së paqytetëruar me të cilën sot në Francë duan

te mbyllen dhe të mbrohen nga Rikard Vagneri: jo më pak ngelet ku se romanticizmi i vonuar francez i viteve Dyzet dhe Rikard Vagneri jane ngushtësisht dhe thellësisht të lidhur. Janë të afërt, në themel te afért, në të gjitha nivelet më të larta dhe më të thella të kërkesave te tyre: është Evropa, Evropa një e vetme, shpirti i së cilës e ka për zemër të dalë dhe të ngjitet përmes artit të saj të shumanshëm dhe të furishëm... për ku? Drejt një drite të re? Drejt një dielli të ri? Por kush arrin të thojë me saktësi atë që nuk diti ta shprehë në mënyrë të qartë as edhe pjesa më e madhe e këtyre mjeshtrave të mjeteve të reja gjuhësore? Sigurisht që i mundonte vetë lëvizja "Sturm und Drang" të cilën në të njëjtën mënyrë e kërkonin ata kërkues të mëdhenj të fundit! Të gjithë së bashku të sunduar nga letërsia deri në sy dhe

deri në veshë: ata ishin artistët e parë të formimit letrar botëror; madje të shumtën e herës shkrues, vargëzues, ndërmjetës dhe përzierës të arteve dhe të ndjenjave (Vagneri si muzikant bën pjesë tek piktorët, si poet bën pjesë tek muzikantët, si artist në përgjithësi bën pjesë tek aktorët); të gjithë bashkë fanatikë të shprehjes “me çdo kusht" (parapëlqej Delakruanë', më të afërtin me agnerin), të gjithë

zbulues të mëdhenj në mbretërinë e së madhërishmes, por edhe të së shëmtuarës dhe të së tmerrshmes, zbulues edhe më të mëdhenj në veprimin, në paraqitjen, në artin e vitrinave; të gjithë bashkë talente shumë më larg se gjenia e tyre, mjeshtër në gjithçka e për gjithçka, me kriza shqetësuese ndaj gjithçkaje që josh, tërheq, detyron, huton, armiq të lindur të arsyes dhe të vijave të drejta, të etur për atë që është e huaj, ekzotike, vigane, e shtrembër, për atë që bie në kundërshtim me vetveten; si qenie njerëzore, Tantalë të vullnetit, plebe parvenus, të vetëdijshëm se ishin të paaftë të jetonin dhe të krijonin me një kohë fisnike, me një kohë të ngadaltë (të mendohet, për shembull, Balzaku), punëtorë të papërmbajtur, pothuajse vetëshkatërrues përmes punës; kundërshtarë dhe rrebelë në zakone, ambiciozë dhe të pangopur pa ndjenjë mase dhe kënaqësi, së fundi që të gjithë të gatshëm të thyhen dhe të përgjunjen përpara kryqit të krishterë (dhe me shumë të drejtë: sepse kush vallë prej tyre do të kishte qenë aq i thellë dhe i virgjër për një filozofi të antikrishtit?); në terësi një tip i qenies njerëzore me të lartë, i guximshëm dhe kokëkrisur, i shkëlqyer dhe i dhunshëm, që fluturon lart dhe tërheq lart, e cila në fillim kishte për t'i mësuar shekullit të vet (dhe është shekulli i turmës!) konceptin e "qenies njerëzore më të lartë"... 

Miqtë gjermanë të Rikard Vagnerit duhet të këshillohen midis tyre për të vendosur nëse në artin vagnerian ka të pranishme diçka krejtësisht gjermane ose nëse nuk është pikërisht karakteristikë e tij ajo e prejardhjes nga burime dhe ngacmime mbigjermane; dhe duke bërë këtë gjë nuk duhet nënvleftësuar që për formimin e tij ishte i domosdoshëm pikërisht Parisi ndaj të cilit, në çastin më vendimtar, e detyronte të shtrinte thellësinë e instinkteve të tij; dhe ashtu si e gjithë mënyra e tij e paraqitjes, mënyra e tij për tu dukur apostull i vetvetes, ka mundur të plotësohet vetëm përballë modelit të socialistëve francezë. Ndoshta, në një ballafaqim më të kujdesshëm, për hir të natyrës gjermane të Rikard Vagnerit, do të gjendet që ai në tërësi ka vepruar më të fortë, më të guximshme, më të ashpër, më të ngritur sa nuk mund ta bënte një francez i shekullit XIX: kjo në sajë të faktit që ne gjermanët jemi më afër barbarive të francezëve; ndoshta deri edhe gjëja më e denjë për t’u shënuar që Rikard vagneri ka krijuar është, për gjithmonë dhe jo vetëm për sot, e paarritshme, jo e prekshme, e paimitueshme për të gjithë racën latine, kaq shumë të vonuar: për shembull, figura e Sigfridit, atij njeriu aq të lirë, që në të vërtetë duket të jetë shumë më tepër i lirë, tepër i ashpër, tepër i hareshëm, tepër i shëndetshëm, tepër antikatolik për shijen e popujve të qytetëruar, të lashtë dhe të flashkur. Ky Sigfrid antiroman, mund të ketë qenë madje një mëkat kundër romanticizmit: por tani Vagneri është çliruar sa s'ka ku të vejë më nga ky mëkat në pleqërinë e tij të zymtë kur, duke paraprirë një shije që tashmë është bërë politike, me vrull fetar që e dallon filloi, në mos për të përshkuar rrugën drejt Romës, të paktën të predikonte. Me qëllim që këto fjalët e mia të fundit të mos keqkuptohen kam ndër mend të thërres në ndihmë disa vargje të fuqishme të cilët do të zbulojnë edhe për veshë më pak të ndjeshëm atë që dua të them, atë që dua të them kundër. 

Vagnerit të fundit dhe muzikës së operës së tij "Parsifal":

Kjo është gjermane?

Kjo kërcëllimë mbytëse doli nga një zemër gjermane?

Ky çshpirtëzim është i një trupi gjerman?

Kjo zgjatje duarsh priftërore është gjermane,

kjo nxitje me aromë temjani e ndjenjave?

Gjermani janë dhe këto bllokime, rënie, lëkundje,

kjo përkundje dang-dang?

Ky vështrim lakmitar i murgeshave, 

kjo tingëllimë e këmbanave në mbrëmje,

ky vështrim krejt i gabuar dhe i dalldisur duke

lakmuar përtej qiellit?

Kjo vazhdon të jetë gjermane?

Mendohuni! Jeni ende tek porta:

meqë ajo që ndieni është Roma, 

besimi i Romës

pa fjalë!

Niçe

Kultura europiane

Të mësosh historinë e kulturës europiane, dallimet mes tyre, uljet dhe ngritjet e tyre, rënien dhe ngritjen e qytetërimit europian, atë që e bën ndryshe nga të tjerët, artin e tyre dhe krimin historik që fshihet poshtë këmbëve të europës së vjetër, të njohësh themeluesit dhe rebeluesit të cilët kanë bërë histori, pra, të njohësh fytyrën e vërtetë të europës së vjetër dhe të re, nuk është diçka e cila duhet injoruar me idenë se nuk na hyn në punë! 

Sa më shumë indiferent të jesh ndaj kësaj fytyre, aq më shumë do vuash nga mashtrimi dhe pabesia e kësaj fytyre e cila vishet me një vello të bukur por që në fakt fsheh një fytyrë të plakur, një fytyrë shtrigane që të dhuron mollën e helmatisur !

Niçe 87

Kundër muzikës gjermane mendoj se duhen marrë disa masa. Meqenëse njëri e do jugun siç e dua unë, si një shkollë të madhe për shërim, sa në kuptimin shpirtëror aq dhe në atë sensual, si një vrull të pandalshëm dhe shpërfytyrim diellor që përhapet mbi një qenie zot të vetvetes dhe që beson tek vetja, tani një njeri i tillë do të duhet të mësojë të mbrohet pak nga muzika gjermane sepse, duke prishur me të shijen, do t'i prishë gjithashtu dhe shëndetin. Një jugor, jo për nga prejardhja, por për nga besimi, në rast se ëndërron të ardhmen e veriu muzikës, duhet të ëndërrojë gjithashtu një çlirim të muzikës nga dhe të ketë në vesh preludin e një muzike më të thellë, më të fuqishme, ndoshta më të keqe dhe më misterioze, një muzikë mbigjermane qe nuk shuhet, nuk zbehet, nuk venitet siç bën çdo muzikë gjermane përpara shfaqjes së detit të kaltër sensual dhe të kthjelltësisë së qiellt mesdhetar: një muzikë mbievropiane që del fitimtare edhe mbi perëndimet e kuqërremta të shkretëtirës, nga shpirti i ngjashëm mes palmash dhe të aftë për të qenë e shtëpisë dhe të endet midis shtazëve të egra, të mëdhaja, të bukura dhe të vetmuara... Unë marr me mend një muzikë magjia më e rrallë e së cilës qëndron tek mosditja me asgjë për të mirën dhe për të keqen, vetëm të përshkohet aty-këtu nga njëfarë malli marinari, nga njëfarë hiejeje e praruar dhe nga dobësi të brishta; një art që shikon të arratisen drejt vetes nga largësi të mëdha ngjyrat e një bote morale në perëndim, i bërë pothuajse i pakuptueshèm, art që ishte mjaft i përzëmërt dhe mjaft i thellë sa të mirëpriste të arratisur të tillë të vonuar.

Niçe 86

Franca është sot e kësaj dite qendra e kulturës evropiane më intelektuale dhe më të hollë, dhe shkolla e lartë e shijes: por duher të jemi të zotë për ta gjetur këtë “Francë të shijes". Ai që bën pjesë në të qëndron i fshehur mirë dhe mund të jetë një numër i vogël ai në të cilin mishërohet dhe jeton: midis tyre ndoshta qenie njerëzore që nuk mbahen mbi këmbë shumë të fuqishme, pjesërisht fatalistë; të terratisur, të sëmurë, pjesërisht të dobët dhe të stërholluar, njerëz që kanë ambicien për t'u fshehur. Të gjithë kanë diçka të përbashkët: ata i mbyllin veshët përpara marrëzisë së shfrenuar dhe gumëzhimës së zhurmshme të borgjezit demokratik. Në të vërtetë sot në radhë të parë rrokulliset një Francë e budallallepsur dhe e trashallepsur: kohët e fundit, në rastin e varrimit të Viktor Hygoit, u organizua një orgji e vërtetë me shije të keqe dhe në të njëjtën kohë me vetadhurim. Ata kanë edhe diçka tjetër të përbashkët, domethënë dëshirën e mirë për t'u mbrojtur nga gjermanizimi intelektual dhe nga një paaftësi edhe më e mirë për ta bërë! Ndoshta, në këtë Francë të shpirtit, që është edhe një Francë e pesimizmit, Shopenhauri është sot akoma më shumë njeri i shtëpisë dhe më vendas sa nuk qe kurrë në Gjermani; për të mos folur për Hajnrih Hajnen, i cili prej kohësh

ka hyrë në mishin dhe në gjakun e lirikëve më ndjenjëhollë dhe më kërkues parizianë, ose për Hegelin i cili sot po të nisëmi nga Taine, që është dhe historiani i parë i gjallë, ushtron një ndikim pothuajse tiranik. Ndërsa përsa i takon Rikard Vagnerit, sa më shumë muzikë franceze mëson të strukturohet sipas kërkesave të 'âme moderne', aq më shumë “vagnerizohet": kjo mund të thuhet qysh herët, këtë gjë tani e bën shumë! Megjithatë janë tri gjëra që francezët edhe sot mund të mburren me krenari, si karakteristikë dhe trashëgimi e tyre dhe jo si dëshmi e harruar e një epërsie të lashtë kulturore mbi Evropën, pa marrë parasysh gjithë gjermanizimin dhe plebeizimin vullnetshëm dhe të pavullnetshëm të shijes: në radhë të parë është aftësia për pasione artistike, për devotshmëri ndaj "formës" per cilën, së bashku me mijëra të tjera, është sajuar shprehja "T'art pour L'art": prej tre shekujsh në Francë nuk mungojnë gjëra të tilla dhe gjithmonë, në sajë të nderimit të “numrit të vogël", bën të mundur përsëri një lloj muzikë dhome letrare, e cila do të kërkohej më kot në pjesën tjetër të Evropës. Gjëja e dytë me të cilën francezët mund të ngrejnë themelet për një epërsi mbi Evropën është kultura e tyre e vjetër, e larmishme dhe moralistike që bën që, mesatarisht, edhe në

romancierët e vegjël të gazetave të përditshme dhe në boulevardiers de Paris e rastësishëm të gjenden një ngacmueshmëri dhe një kureshtje

psikologjike për të cilat, për shembull, në Gjermani nuk kanë as idenënmë të vogël (as edhe që flitet fare për to!). Gjermanëve për këtë qëllim u mungojnë afërsisht dy shekuj punë morale që, siç kemi thënë, Franca, përkundrazi, as që i është kursyer kësaj pune: ai që për këtë

gjë i quan “naivë" gjermanët, e shndërron në mburrje një të metën e tyre. (Në krahasim me mungesën e përvojës dhe pafajësinë gjermane

in voluptate psychologica“, e cila nuk është pra tepër larg nga mërzia e marrëdhënieve me gjermanët, dhe si shprehje më e gjetur e një

kureshtjeje dhe e një fantazie vërtetësisht franceze, për këtë mbretëri emocionesh të forta, mund të jetë i vlefshëm Henri Beils, ajo qenie e veçantë; pararendës dhe flamurtar, i cili e ka kaluar Evropën e tij me një ritëm napolonian, duke i përshkuar shumë shekuj të shpirtit evropian, si një kërkues gjurmësh dhe një zbulues i një shpirti të tillë: na u deshën dy breza që në njëfarë mënyre të mund të arrihej, për të zgjidhur disa prej enigmave që mundonin dhe bënin për vete atë epikurean të jashtëzakonshëm dhe njeri enigmatik i cili qe psikologu i fundit i madh francez). Ka një kërkesë të tretë të epërsisë: në natyrën e francezëve ka një përmbledhje të gjetur të barabartë midis veriut dhe jugut që i bën të kuptueshme shumë gjëra dhe që i ndihmon të

bējnë edhe të tjera, të cilat anglezët nuk do t'i kuptojnë; temperamenti i tyre që herë pas here ngre krye drejt dhe kundër jugut, në të cilin kohë pas kohe vërshon duke shkumëzuar gjakun proversal dhe ligur i mbron nga monotonia e tmerrshme nordike, nga hijet konceptuale dhe nga anemia pa diell, nga sëmundja jonë e shijes gjermane, kundër teprisë të së cilës janë urdhëruar, në ditët tona me vendosmëri të madhe, gjak dhe hekur, e kam fjalën këtu për “politikën e madhe" (sipas një shkence të rrezikshme mjekuese e cila më ka mësuar të pres dhe vazhdimisht të pres, por që deri më sot nuk më ka mësuar ende të shpresoj). Në Francë vazhdon të gjesh edhe sot një mirëkuptim të hershëm dhe një pranim për ato qenie njerëzore mjaft të rralla dhe shumë të vështira për t'u kënaqur dhe që kanë një përfytyrim tepër të gjerë për të gjetur kënaqësinë e tyre në çfarëdo atdheu dhe që dinë të duan tek veriu jugun dhe tek jugu verin: për mesdhetarët e lindur, "evropianët e mirë". Pikërisht për ata e ka shkruar muzikën Bize, ky gjeni i fundit i cili pa një bukuri dhe magji të re, që zbuloi një pjesë nga jugu i muzikës.

Niçe

Niçe 85

Ka të vërteta që pranohen më mirë nga koka të rëndomta sepse janë për to më të afërta, ka të vërteta që kanë magjinë dhe fuqinë joshëse vetëm për shpirtra të rëndomtë; kundër kësaj fjalie ndoshta të pakëndshme po përballemi pikërisht tani që kur shpirti i anglezëve të denjë për t'u kushtuar vëmendje, por të rëndomtë (e kam fjalën për Darvinin, për John Stuart Mill  dhe për Herbert Spenser), është duke fituar epërsi në zonën qendrore të shijes evropiane. Në të vërtete kush do të kishte dëshirë të vinte në dyshim dobinë e faktit që here pas here mbizotërojnë shpirtra të përgjithshëm? Do të ishte gabim ti ndaloje shpirtrat më të lartë, që fluturojnë në një anë, veçanërisht të aftë për të vërejtur shumë fakte të vogla të zakonshme, për ti pranuar dhe për t'i detyruar të arrijnë në përfundime: si përjashtime nga fillimi ato ndodhen në pozicione shumë të papërshtatshëm në krahasim me “rregullat". Së fundi kanë shumë më tepër për të bërë se sa të kufizohen për të njohur: duhet të jenë diçka përsëri, duhet të nënkuptojnë diçka përsëri; të përfaqësojnë diçka përsëri! Çarja midis dijes dhe mundësisë ndoshta është më e madhe, por edhe më shqetësuese, se sa ajo që mendohet: ai që mundet në stil të gjerë, ai që krijon, ka të ngjarë që duhet të jetë një që nuk di; ndërsa nga ana tjetër njëfarë ngushtësie, shterpësie dhe gatishmërie për punë, me një fjalë diçka angleze, mund të krijojë kushte të mira paraprake për zbulime shkencore të llojit si ato të Darvinit. Më në fund, të mos harrohet që anglezët, me mediokritetin e tyre të thellë, kanë shkaktuar dikur një depresion kolektiv të shpirtit evropian: ato që quhen "idetë e kohës" ose "idetë e shekullit XVIII" ose edhe “idetë franceze" (pra ajo kundër së cilës shpirti gjerman ka ngritur krye me neveri të thellë), ishin me prejardhje angleze, nuk ka dyshim. Francezët kanë qenë vetëm majmunët dhe aktorët e atyre ideve, edhe ushtarët e tyre më të

mirë dhe për fat të keq gjithashtu dhe viktimat e tyre të para dhe më kryesore: meqenëse për shkak të anglomanisë së mallkuar të "ideve të kohës", âme française' është bërë aq e hollë dhe e dobësuar sa që sot kujtohen pothuajse me mosbesim shekulli i saj XVI dhe XVII, fuqia e saj e thellë plot pasion, fisnikëria e saj krijuese. Por ky parim i drejtësisë historike mbahet shtrënguar me dhëmbë dhe mbrohet

nga çastet dhe nga dukja e jashtme: noblesse evropiane (e ndjenjës, e shijes, e zakoneve, me një fjalë, duke e marrë fjalën në çdo kuptim të

saj të lartë) është vepër dhe gjetje e Francës; vulgariteti evropian është plebeizmi i ideve të kohës të Anglisë.

Niçe

Niçe 84

Këta anglezë nuk janë një racë filozofësh: Bakoni përfaqëson një atentat ndaj shpirtit filozofik në përgjithësi, Hobbes?, Hume dhe Locke një poshtërim dhe një zhvleftësim të konceptit të "filozofit për më shumë se një shekull. Kundër Humes u lartësua dhe u ngrit Kanti; qe Locke ai për të cilin Schelling mundi të thoshte: "Je mèprise Locke"; në luftën kundër shushatjes anglo-mekiniciste të botës Hegeli dhe Shopenhauri ishin të një mendjeje (bashkë me Gëten), ata dy vëllezër-gjeni armiq të filozofisë që prireshin drejt poleve të kundërta të shpirtit gjerman duke i bërë një padrejtësi atij kriteri, ashtu siç dinë të bëjnë në të vërtetë vetëm vëllezërit. Ajo që mungon dhe që ka munguar gjithmonë në Angli, e dinte mjaft mirë ai gjysmë aktor dhe rektor, ajo kokë e zbrazët dhe e turbullt e Carlyles, që përpiqej të fshihte

prapa ngërdheshjeve të forta atë që dinte për veten, domethënë atë që i mungonte Carlyles: një forcë të vërtetë mendore, një thellësi të vërtetë të shikimit intelektual, me një fjalë filozofia. Një racë e tillë jo filozofike është e dallueshme nga fakti si i përmbahet rreptësisht krishtërimit: ajo ka nevojë për disiplinën e tij "për të moralizuar" dhe për të qytetëruar.

Anglezi, më i mbyllur, më sensual, me vullnet më të fortë dhe më shtazor se gjermani, pikërisht për këtë; si më mosbesues nga të dy,

eshtë edhe më i devotshëm giermani: në të vërtetë ai ka ende më shumë "nevojë" për krishtërimin. Për njerëz me nuhatje më të hollë, madje edhe ky krishtërim anglez ka një erë të çuditshme vërtetësisht angleze, me 'spleen' dhe me teprime alkoolike, kundër të cilave, me shumë të drejtë shfrytëzohet si rrugëdalje: helmi më i hollë kundër atij më të rëndë. Në të vërtetë, tek popujt e pagdhendur një helmim i stërholluar është një përparim, është një hap para drejt shpirtëzimit. Ngathtësia dhe serioziteti fshataresk i anglezëve gjen në gjuhën e krishterë të veprimeve, në lutjet dhe në këngën e psalmeve maskimin më të dùrueshëm: ose më saktë, ato shprehen dhe interpretohen përsëri; dhe për atë kope pijanecësh dhe të shthururish që, dikur nën urdhërimin e metodizmit dhe kohët e fundit edhe si "Ushtri e shpëtimit, ka mësuar përsëri hungërimat morale, një dhembje penduese mund të përfaqësojë me të vërtetë shfaqjen relativisht më të lartë të “ndjenjës njerëzore" ndaj së cilës mund të lartësohet: kjo mund të pranohet pa vështirësi. Por ajo që edhe tek anglezi më njerëzor të fyen është mangësia e tij e muzikalitetit, për të folur në mënyrë metaforike (por edhe jashtë metaforës): tek

lëvizjet e shpirtit të tij dhe të trupit të tij nuk ka asnjë kohë dhe asnjë vallëzim, por as edhe dëshira për kohë dhe për vallëzim, për “muzikë".

Të dëgjohet kur flet; të vërehen anglezet më të bukura kur ecin (në asnjë vend të rruzullit tokësor nuk ka pëllumba dhe mjellma më të bukura), në fund, dëgjoi kur këndojnë! 

Por unë  po kërkoj shumë!...

Niçe

Niçe 83

Është e nevojshme të pranohet që mbi shpirtin e një populli qe vuan nga ethja e fuqishme kombëtare dhe nga ambicia politike, dhe qe dëshiron të vuajë nga to, kalojnë re dhe trazira të llojeve të ndryshme, me një fjalë, sulme të vogla budallallosjeje: për shembull, tek gjermanët e sotëm, herë marrëzia antifranceze, herë ajo antisemite, here ajo antipolake dhe herë ajo romantike e krishterë, herë vagnerizmi, herë marrëzia teutonike dhe herë marrëzia prusiane (të vërehen ata historianë të mjerë si Sybel dhe Treitschke dhe kokat e tyre të mbështjella mjaft trashë), dhe si quhen të gjitha këto turbullime të vogla të shpirtit dhe të vetëdijes gjermane. Më falni që nuk ngela krejtësisht i padëmtuar nga e keqja gjatë një qëndrimi të shkurtër të rrezikshëm në zona shumë të infektuara dhe të kem filluar, si të gjithë, të shqetësohem tani për gjëra që nuk më përkasin fare: shenja e parë e infektimit politik.për shembull, dëgjoni në lidhje me hebrenjtë. Unë nuk kam takuar ende ndonjë gjerman që të jetë i prirur për mirë ndaj hebrenjve; dhe sado që mund të jetë i plotë mospranimi i antisemitizmit të vërtetë nga ana e gjithë të kujdesshmëve dhe politikanëve, në të njëjtën mënyrë ky kujdes dhe kjo politikë drejtohen jo kundër llojit të vetë ndjenjës, por vetëm kundër teprisë së saj të rrezikshme, sidomos kundër shprehjes së pashije dhe të turpshme të kësaj ndjenje të pamasë: lidhur me këtë nuk mund të mashtrohet. Që Gjermania ka me të vërtetë mjaft hebrenjë, që stomaku gjerman dhe gjaku gjerman e kanë të vështirë (dhe do të vazhdojnë ta kenë të vështitrë për një kohë të gjatë) ta honepsin edhe vetëm këtë 'quantum' “ hebreje" (ashtu si italianët, francezët dhe anglezët i kanë pranuar në sajë të një “përtypjeje" më të fuqishme), ky është pohimi i qartë dhe gjuha e një instinkti kolektiv të cilit i duhet dhënë të drejtë dhe në bazë të të cilit është e nevojshme të veprohet. “Mos lini

të hyjnë më hebrenjë të tjerë! Dhe mbyllni sidomos portat e lindjes (edhe nga Austria)!" kështu urdhëron instinkti i një populli lloji i të cilit është ende i dobët dhe i papërcaktuar sa të mundë të fshihet me lehtësi, të zhduket me lehtësi nga një racë më e fortë. Por, pa asnjë dyshim, hebrenjtë janë raca më e fortë, mê këmbëngulëse dhe më e pastra që jeton tani

në Evropë: ajo është e zonja të dalë fitimtare deri edhe në kushtet më të këqia (madje më mirë se në kushtet e përshtatshme), në sajë të disa virtyteve që sot do të duhej të tregoheshin me gisht si vese, sidomos në sajë të një besimi të palëkundur që nuk ka nevojë të turpërohet

përpara "ideve të kohës": ata ndryshojnë, kur ndryshojnë, vetëm në po atë mënyrë në të cilën bën pushtimet e saj perandoria ruse: si një perandori që është e vjetër dhe nuk ka lindur dje, pra në bazë të parimit "sa më ngadalë të jetë e mundur"! Një mendimtar që në ndërgjegjen e tij i rëndon e ardhmja e Evropës, në të gjitha projektet që do të bëjë për një të ardhme të tillë, do t'i duhet t'i bëjë llogaritë si me hebrenjtë ashtu edhe me rusët, si faktorët më të sigurt dhe më të mundshëm në lojën e madhe dhe në luftën e madhe të forcave. Ajo që sot në Evropë quhet "komb" është në të vërtetë më shumë një 'res facta' (gjë e bërë) se sa një gjë e lindur (dhe herë pas here ngjan me një res 'ficta et picta' ( gjë e bërë dhe e zbukuruar), aq sa mund të ngatërrohet me atë), në çdo rast është diçka duke u bërë, e re, që me

lehtësi mund të shtyhet për më vonë, ende jo një racë, dhe me siguri jo diçka 'aere perenius'(pamje e përhershme), siç është raca hebreje; këto "kombe"do të duhej të ruheshin me kujdes nga çfarëdo konkurrence e zjarrte dhe armiqësi!

Që hebrenjtë, me dashje apo të detyruar, do të kishin mundur të kishin deri tani epërsinë, madje në kuptimin e vërtetë të fjalës sundimin e evropës, kjo është vërtetuar; gjithashtu është vërtetuar se ata nuk punojnë dhe nuk bëjnë plane në këtë drejtim. Tani për tani ata duan dhe dëshirojnë shumë më tepër, madje me njëfarë këmbënguljeje, që të thithen dhe përpihen në Evropë dhe nga Evropa: ata kanë etje për t'u ngulitur më në fund në ndonjë vend, të lejuar që të qëndrojnë, të respektuar, dhe për t'i dhënë fund jetës së tyre endacake, për t'i gjetur një vendmbrritje "hebreut endacak"; dhe do të duhej të respektohej mirë ky tension dhe ky vrull (që ndoshta në vetvete është shprehje e një zbehjeje të instinktit hebre) dhe ti përmbushej. Për këtë qëllim ndoshta do të ishte

e dobishme dhe e natyrshme të dëboheshin nga vendi poterexhinjtë antisemitë. Të ndihmohen ata me të gjitha përkujdesjet, duke bërë disa zgjedhje: afërsisht siç bën fisnikëria angleze. Është e qartë se ata që do të mund të viheshin në lidhje me ata me vështirësi më të vogël janë tipat më të fortë dhe sa më shumë të farkëtuar me kombësinë e re gjermane, për shembull nëpunësi fisnik i zonës kufitare: do te

ishte me interes të madh të shihej në qoftë se nuk është e mundur te arrihej të shkrihej dhe të përmblidhej arti i trashëguar i urdhërimit dhe i bindjes, vendi i sipërpërmendur është sot specialist në të dyja, me dhuntinë e parasë dhe të durimit (dhe mbi të gjitha ndonjë element i karakterit shpirtëror që mungon me shumicë në atë vend). Por këtu është me vend të ndërpritet teutomania ime e gëzueshme dhe biseda ime madhështore; tashmë në të vërtetë unë prek elementin serioz të "problemit evropian", ashtu si e kuptoj unë: çështjen e edukimit të një kaste të re që të qeverisë Evropën.

Niçe