Duke u endur midis moraleve shumë më të stërholluara dhe më të trasha që kanë mbretëruar deri më sot mbi tokë ose që vazhdojnë të mbretërojnë, unë rregullisht kam gjetur tipare të caktuara që përsëriten dhe të lidhura midis tyre: derisa më në fund m’u zbuluan dy lloje bazë dhe doli një ndryshim rrënjësor. Aty ka një moral të pronarëve dhe një
moral të skllevërve; menjëherë unë shtoj se në të gjitha kulturat më të larta dhe më të përziera shfaqen edhe përpjekje për ndërmjetësim midis dy moraleve dhe edhe më shpesh ngatërrimi midis atyre dyve dhe keqkuptimi i ndërsjellë, po, madje edhe paralelizmi i tyre i fortë, deri edhe tek i njëjti individ, në brendësi të të njëjtit shpirt. Dallimet morale të vlerave kanë lindur ose nën një lloj mbisunduesi, i cili bëhej i vetëdijshëm me kënaqësi për dallimet e veta në krahasim me nënshtetasit, ose nën nënshtetasit, nën skllevërit, nën të nënshtruarit e çdo shkalle. Në rastin e parë, kur janë sunduesit që përcaktojnë
konceptin "i mirë", ato përvetësohen si shenja dalluese dhe përcaktuese si hierarkia, gjendjet e ngritura dhe krenare të shpirtit. Njeriu fisnik veçon nga vetja krijesat në të cilat shfaqet e kundërta e gjendjeve të tilla të ngritura dhe krenare: ai i përçmon. Të vihet re menjëherë se në këtë moral të parë kontrasti "i mirë" dhe "joimirë" do të thotë “fisnik" dhe “i përbuzshëm": kontrasti "i mirë" dhe "i keq" ka një tjetër prejardhje. Përbuzet i poshtri, frikacaku, meskini, ai që mendon për përfitimin e ngushtë; gjithashtu mosbesuesi, me vështrimin e tij jo të çiltër, ai që përulet vetë, lloji i qenieve njerëzore - qen që lejon të keqtrajtohet, puthadori lypës, sidomos gënjeshtari: besimi themelor i të gjithë
aristokratëve është se populli zemërlepur gënjen.
"Ne që themi të vërtetën", kështu e quanin veten në Greqinë e lashtë fisnikët.
Dihet që përkufizimet me vlerë morale kudo u janë veshur më parë qenieve njerëzore dhe vetëm më pas ato u kthyen mbi veprimet; arsye e cila është një gabim i rëndë që historianët e moralit ta marrin nisjen nga pyetje si : "Përse është lavdëruar veprimi përdellues?"
Lloji i njerëzve fisnike shikon si përcaktues të vlerave vetveten: ky lloj nuk ka nevojë të quhet i mirë, ai gjykon “ajo që më dëmton është në vetvete e dëmshme", ai do të jetë elementi që u jep gjërave vlerën e parë, është krijuesi i vlerave. Ai nderon gjithçka që di për vete: një moral i tillë është vetëlëvdim. Ne fund ka përshtypjen e tërësisë, të pushtetit që dëshiron të vërshojë, lumturinë e tendosjes më të madhe, vetëdijën për një pasuri që do të donte ta dhuronte dhe ta rifitonte: edhe fisniku e ndihmon fatkeqin, por jo, ose gati jo nga dhimbsuria, por më shumë nga një shtysë që
buron nga tepria e madhe e pushtetit. Fisniku nderon në vetvete të fuqishmin, atë që ka pushtet mbi vetveten, që di kur duhet heshtur dhe kur duhet folur, që ushtron me kënaqësi, ashpërsi dhe rreptësi mbi vetveten dhe që ka respekt të madh për çdo ashpërsi dhe rreptësi.
"Wotani më vuri në gjoks një zemër të rreptë" thotë një sagë e vjetër skandinave: fjalë poetike në shpirtin e një vikingu krenar. Një lloj i tillë i qenieve njerëzore është krenar pikërisht se nuk është bërë për dhembshurinë, për të cilën heroi i sagës shton duke paralajmëruar: “Ai që nuk ka një zemër të rreptë që i ri, nuk ka për ta pasur kurrë të rreptë". Fisnikë dhe të guximshëm që mendojnë në këtë mënyrë janë sa më larg të jetë e mundur nga ai moral që e shikon emblemën e tij pikërisht në dhembshurinë ose në veprimin në të mirë të të tjerëve ose në ç'interesim, besimi në vetvete, krenaria për veten, një armiqësi rrënjësore dhe ironi ndaj “altruizmiť" bëjnë pjesë po me aq siguri në moralin fisnik, siç bën gjithashtu pjesë një përbuzje e lehtë dhe një maturi përballë dhembshurisë dhe "zemrës së ngrohtë". Janë të fuqishmit ata të zotë që i japin nder: është arti i tyre, është mbretëria e tyre krijuese. Nderimi i thellë për pleqërinë dhe traditën, e gjithë e drejta i ngre themelet mbi këtë nderim të dyfishtë; besimi dhe paragjykimi në të mirë të paraardhësve dhe kundër pasardhësve është karakteristik për moralin e të fuqishmëve; ndërsa, përkundrazi, njerëzit e "ideve të kohës" besojnë pothuajse në mënyrë instinktive në "përparimin" dhe në “të ardhmen" dhe gjithnjë e më shumë heqin dorë nga vëmendja për pleqërinë: nga kjo gjë del në dritë mjaft mirë prejardhja jofisnike e "ideve" të tilla. Por mbi të gjitha një moral i sunduesve është i huaj për shijen bashkëkohëse dhe e hidhur në rreptësinë e parimit të saj, sipas të cilit ata kanë detyrime vetëm ndaj atyte që janë njësoj si ata dhe se përsa u takon qenieve të shkallës më të ulët dhe gjithë të tjerëve që nuk janë si ata mund të veprohet sipas qejfit ose "siç dëshiron zemra" dhe në çdo rast "përtej së mirës dhe së
keqes": në këtë mund të futen dhembshuria dhe ndjenja të ngjashme. Aftësia dhe detyrimi ndaj një mirënjohjeje të gjatë dhe një hakmarrjeje të gjatë, që të dyja vetëm për të ngjashmit si vetja, mprehtësia në zbatimin e ligjit të shpagimit dhëmb për dhëmb, stërhollimi i konceptit në miqësi, njëfarë nevoje për të pasur disa armiq (si kanal për të derdhur ndjenja si smira, të qenurit grindavec, mendjemadhësia: në fund të
fundit, që të kesh mundësinë për të qenë miq të mirë): të gjitha këto shenja dalluese janë karakteristike të moralit aristokratik që, siç është theksuar, nuk është morali i "ideve të kohës" dhe prandaj sot është e vështirë për të ndier dhe pra për të nxjerrë në dritë dhe për të zbuluar. Krejt ndryshe qëndrojnë punët me llojin e dytë të moralit, me moralin e skllevërve. Meqë të dhunuarit, të shtypurit, të vuajturit, të burgosurit, të pasigurtët në vetvete dhe të lodhurit bëjnë moral: cili do të jetë elementi i përbashkët në vlerësimet e tyre morale? Ka të ngjarë se do të gjejë shprehje një dyshim pesimist ndaj të gjitha kushteve njerëzore, ndoshta një dënim i qenies njerëzore dhe i kushteve të saj. Syri i skllevërve nuk është i përshtatshëm për virtytet e të fuqishmëve: ai është skeptik dhe mosbesues, ka një mosbesues të lehtë ndaj çdo “të mire" që nderohet shumë në botën e të fuqishmëve dhe do të dëshironte të bindej që atje deri edhe lumturia nuk është e vërtetë. Përkundrazi, vihen në dukje, ndriçohen lehtë karakteristikat që shërbejnë për t'ua lehtësuar ekzistencën të vuajturve: ja pse lartësohen dhembshuria, dora
mirëdashëse dhe e gatshme për të ndihmuar, zemra e ngrohtë, durimi, dëshira për punë, përulësia, përzemërsia, meqenëse në këtë rast janë karakteristikat më të dobishme dhe pothuajse e vetmja rrugëdalje për të duruar shtypjen e ekzistencës. Morali i skllevërve është në mënyrë thelbësore një moral utilitar. Këtu ndodhet vatra e atyte të kundërtave i mirë dhe i keq: në të keqen ndihet pushteti dhe rrezikshmëria, njëfarë frikshmërie, finese dhe fuqie që nuk e lejojnë përçmimin të dalë në dukje.
Në bazë të moralit të skllevërve “"e keqja" ngjall frikë, në bazë të moralit të zotërinjve është, përkundrazi, “e mira" që shkakton dhe që dëshiron të shkaktojë frikë, ndërsa “e keqe" është qenia njerëzore mě e përçmuar. Kundërshtia arrin majën e saj më të lartë kur, duke ndjekur logjikën e tij, morali i skllevërve ul edhe mbi "të mirët" një pëlhurë të hollë përçmimi (dhe mund të jetë edhe i lehtë dhe dashamirës), sepse e mira në mjedisin e mendësisë së skllevërve në çdo rast duhet të jetë individi i parrezikshëm: ai është dashamirës, i lehtë për t'u mashtruar, ndoshta pak leshko, një 'bonhomme'. Kudo ngrihet lart në plan të parë morali i skllevërve, gjuha zbulon një pritje për të afruar midis tyre "i mirë" dhe "kokëtrashë".
Një ndryshim i fundit me rëndësi: nevoja për liri, instinkti i lumturisë dhe i finesës së ndjesisë së lirisë medoemos bëjnë pjesë në moralin dhe në parimin moral të sklleverve, ashtu si arti dhe entuziazmi në nderimin e thellë, në vetëmohim, janë shenja të rregullta të një mendësie dhe të një vlerësimi aristokratik. Nga kjo del vetë pa dyshim përfundimi përse dashuria si pasion (është një specialitet i ynë evropian) duhet medoemos të jetë me prejardhje fisnike: kjo u
zbulua fare hapur nga poetët-kalorës provensalë, ato qenie mrekullisht krijuese të gai saber' (shkenca e gabuar) , të cilëve Evropa u detyrohet aq shumë dhe pothuajse vetvetiu.
